4. Doz Aşı Gerekli Mi? 4. Doz Aşı Hakkında Merak Edilenleri Uzmanı Yanıtladı

Türkiye’de Covid-19 aşıları geçtiğimiz Ocak ayından itibaren uygulanmaya başladı ve şu anda 3.doz aşılar da uygulanıyor ancak delta varyantı gibi farkı birçok varyantın da ortaya çıkmasıyla gündemde 4. Doz Covid-19 aşıları var. 4. Doz aşılama ilgili merak edilenleri İstanbul Florence Nightingale Hastaneleri Enfeksiyon Hastalıkları ve Mikrobiyoloji Uzmanı Uzm. Dr. Gökçe Demir, Sağlığım İçin Herşey'e anlattı.

*Sağlık Bakanlığı'nın 4. Doz Covid-19 aşısı hakkında yaptığı açıklamalar bazı tartışmalara neden oldu çünkü açıklamanın ardından bazı değişiklikler yapıldı, Sağlık Bakanlığı'na göre 4. Doz Covid-19 aşıları kimlere uygulanmalı? 

Sağlık Bakanlığı önce 65 yaş üzeri, sağlık çalışanları ve öncelikli meslek gruplarına 4. Doz Covid-19 aşısını açtı ama öğleden sonra saatlerinde bir yanlışlık olduğu bildirildi. Şu an itibariyle Sağlık Bakanlığı sadece yurtdışına seyahat edecek kişi, gideceği ülke biontech aşısı zorunluluğu arıyor ise dilekçe ile başvurabileceklerini ve böylece ikinci biontech aşı dozuna olabileceklerini yani bu doz için hak kazanabileceklerini belirtti. An itibariyle Sağlık Bakanlığı yurtdışına çıkacak olanlara eğer çıkacağı ülke iki doz biontech aşısı mecburiyeti gösteriyorsa o zaman ikinci doz biontech aşısını dilekçeyle başvurduklarında kabul edebiliyor.

*4. Doz aşı uygulanan ülkeler hangileri? 

Dünyada pek örneği yok açıkçası. Ama en azından artık iki sinovac bir biontech'ten sonra hiçbir ciddi yan etkiyle en azından erken vadede karşılaşmadığımızı söyleyebilirim. Evet dünyada örneği yok ama söylediğim mekanizmalar nedeniyle üçüncü dozu yani ilk biontech dozunu olduğumuzda sanki hastalığı geçirmişiz de aşılanmışız gibi yüksek bir bağışıklık yanıtı oluşması. O yüzden diğer ülkelerde denenmeyen bir şey olduğu için makalelerle yanıt veremem. Ama bağışıklık sisteminin nativine bakarken üç kere Covid-19 geçiren insanlar var. Ve her defasında bağışıklık sistemleri uyarıldı belki de her defa daha gürültülü oldu. Bağışıklık sisteminin hafıza hücreleri onları hatırladı ve hızlı aksiyon aldı. Bunun sonu yok. O zaman 3 kere geçirenlere  biontech aşısı olmayın mı diyeceğiz. Demeyeceğiz. 

*Ocak ayından itibaren aşılama uygulamaları başlatıldı ve yaklaşık 7 aydır aşılamalar hızla devam ediyor. 7 aylık bir süreçte 4. Doz olunması ne gibi yan etkilere neden olur? Yani fazla antibiyotik kullanılması gibi bir yan etkisi olacak mıdır? Yan etkileri nelerdir 4. Doz Covid-19 aşılarının? 

Aslında sürecin başına dönersek aşı konusunda bazı güçlükler yaşadık yani Sağlık Bakanlığı'nın da elinde olmayan bazı nedenlerle. Çok daha önce anlaşmalar yapılmasına karşın aşıların temini temin edeceğimiz ülkelerden geciktirildi. O yüzden transfer süreci daha kolay olduğundan sinovac aşılarının teminine ağırlık verildi böylece biz iki doz sinovac aşısının ocak ve şubat ayında 65 yaş üstü daha sonra riskli yaş grupları diye giderek açarak başladık.

Aslında biontech aşıyla devam etmeyecek olsaydık belki de sinovac iki dozunu 6 ayda bir tekrarlamayı konuşacaktık bu da gündemde biliyorsunuz. Çünkü sinovac aşısı halk arasında Çin aşısı olarak bilinen aşı antikor biraz daha bionteche göre zayıf ve daha çabuk antikorlar negatif veriyor. Biontech'te daha güçlü bir antikor yanıtı sağlanıyor o yüzden biontech aşısıyla devam etmek istendi.

Biontech'in saklama koşulları çok güçtü o yüzden ciddi bir transfer ekipmanı gerekiyordu yani -80 derecede saklama koşullarının sağlanabileceği uçaklar vs. Bu yüzden insanlar önce sinovac aşısıyla aşılandı. Ama biz şunu gördük sinovac aşısının bağışıklık sistemine etkisi biraz inaktif aşı olduğu için doğal bağışıklığı taklit eder biz iki doz sinovac aşısı yaptıranlara sonradan biontech aşısı yaptırdığımızda ilk kez tek bir doz biontech aşısı yaptıranlara göre çok daha güçlü bir antikor yanıtı verdiğini fark ettik.

Sonuçta bağışıklık sistemimiz çok karışık pek çok hücre işin içinde. Hafıza hücreleri var mesela bizim bağışıklık sistemimizde onu görünce virüsü yapılan proteini görünce hatırlıyor ve bağışıklık sisteminin diğer hücrelerini uyarıyor. Zannediyorum iki sinovac aşısından sonra yapılan biontechte böyle oluyor ve çok güçlü antikor yanıtı. Bu aslında sanıldığı gibi kötü bir şey değil iyi bir şey. 

*Şimdi iki sinovac iki biontech aşısı olanlar hem MRNA hem inaktif aşı olmuş olacaklar bu durumda bir yan etki söz konusu mu? 

Şöyle tabi bununla ilgili makaleler yok çünkü dünyada çok örneği yok bunun. Türkiye bunu denedi. Ama inaktif aşı tümüyle başka bir mekanizmayla gidiyor. En azından şu ana kadar ki klinik gözle şunu söyleyebilirim; iki doz sinovactan sonra bir biontech aşısında ilk kez biontech aşısı olmuş insanlara benzer yan etkiler görüldü.

"4.DOZ AŞI OLAN HEKİMLER OLDU"

Biliyoruz ki biz eğer hiç sinovac aşısı olmamışsak da iki doz biontech olduğumuzda özellikle ikinci dozda gürültülü bir ateş yanıtı insanı tabiri caizse yere yapıştıran kas ağrıları olabiliyor ikinci dozda veya dün öğleden sonraya kadar olduğu için pek çok doktor arkadaşımız aşısını yaptırdı hastanede hatta ben o sırada çok hasta bakıyordum çıkamamıştım ve sonra yeniden bunun kapatıldığı bilgisi geldi. Onlarda da ilk kez ikinci biontechi olmuş insanlardan farklı yan etkiler elbette size daha ayrıntılı ve uzun vadeli makalelerden anlatamam çünkü bunun örneği yok söylediğim gibi.

4. Doz aşı olan hekimler oldu öyle mi?

Evet öğleden sonraya kadar açık bırakılan süreçte randevu alan pek çok sağlık çalışanı yaptırdı.

* Peki aralarında İspanya, Yunanistan ve Bulgaristan’ın da bulunduğu bazı ülkeler sinovac aşısını tanıyorlar. Ve bazı ülkelerde PCR testsiz alabilmek için 4. Doz aşıyı da koşul kıldılar sizce başka bir ülkeye seyahat edebilmek için özellikle bu Avrupa ülkerine geçerli yani sırf seyahat için 4. Doz aşı yapılmalı mı?

Evet dediğiniz gibi bazı Avrupa ülkeleri sinovac aşısını tanırken bazıları hiç tanımıyor. İki doz biontech aşısı olmadan ülkeye giriş sağlanmasını engellediler. Açıkçası bizim eski yani Covid-19’u konuşuyoruz bir buçuk yıldır ama başka aşılara yönelik de ciddi bir aşılama tecrübemiz var özellikle takip sistemimiz bu konuda çok iyidir çünkü Sağlık Ocakları şimdi Aile Sağlığı Merkezleri bunu yürüTÜyor çok sıkı takip var. Hıfzı Sıhha bu konuda yıllarca çok ciddi çalışmalar yapmıştır. Yani diğer virüslerde yapılan aşıları gördüğümüzde mesela söz gelimi her yıl grip aşısını sağlık çalışanlarına öneriyorduk ilk defa geçen yıl biz grip görmedik çünkü neden herkes çift maske taktı. Ben hayatımda ilk defa kasım aralık ocak şubat mart o sıralarda influenza görmeden geçirdim. Sadece bir iki grip vakasıyla karşılaştım. Açıkçası 6 ay önce olduk zaten çoğu insan sinovacın iki doz aşısını ocak ayında ilk doz şubat ayında ikinci doz önce sağlık çalışanları belki birer ay sekmeyle 65 yaş üstü kronik hastalığı olanlar yaptırdı. Zaten biz sinovac aşısıyla devam edecek olsaydık altı ay sonre etkşnliği çok düştü biz yeniden sinovac aşısı yapalım diyecektik. Yani belki de iki doz bionteche ikinci doz biontechi 4. Doz aşı gibi getirmemek bile olabilir ben çok ciddi bir yan etkiyle karşılaşacağımızı düşünmüyorum. Aşıyı yaptıran arkadaşlarımın yan etkileri ilk kez ikinci doz biontechini olan daha önce hiç sinovac olmamış insanlarla benzerdi ama tabi ki uzun vadeli verilere ihtiyacımız var. 

Türkiye’ de hala daha aşılama çalışmaları devam ediyor. Yaklaşık 20 milyona yakın insan da henüz aşı olmadı. Aşı karşıtı bir taraf da hala mevcut. Bu durumda aşıların da bekletilmesi söz konusu. Dediğiniz gibi Biontech diğer aşılara göre daha zor koşullarda saklanıyor -80 derecede muhafaza ediliyor bu durumda dediğiniz gbi hızlı transferle mümkün oluyor.  Bu koşullarda bir zorlukla karşılaşılır mı yani aşıların bekletilmesi ya da 4. Dozların da gelmesiyle ne gibi sorunlar ortaya çıkar? 

Biontech firması tabi temkinli olrak önce -80 derece soğuk zincirin hem korunmasını hem transferde şart koydu ama sonra çalışmalar derinleştirildi ve aslında önceden -80 derecede yapılacak eğer -80 dereceden sıcaksa 2 ila 5 santigrad derecede en fazla 5 gün tutulabilir deniyordu. Ama şimdi biliyoruz ki diğer aşılar aşı saklama dolaplarında 2-8 santigrad derecede 1 ay etkinliğini sürdürüyor bununla ilgili hem Avrupa İlaç Ajansı hem de Amerika İlaç Düzenleme Kurulu onay verdi. Bunlar takdir edersiniz ki itimat etmemiz gereken çok önemli çok köklü kuruluşlar. 

*Dünyayı takip ettiğimizde aşılama uygulamasıyla hızlıca bağışıklık kazanan ülkelerden biri de İsrail. Fakat buna rağmen delta varyantıyla birlikte İsrail’de de yine günlük vakalarda bir artış söz konusu.  İsrail %50 bağışıklık kazanmasına rağmen neden şu an tekrardan vaka sayılarında artış yaşıyor? 

İsrail, toplumun %58’inin iki doz aşısını tamamladığı yani tüm aşılarını yaptığı 9.4 milyonluk bir ülke için iyi bir rakam. Ama delta varyantında Avrupa ülkelerinde de diğer ülkeler de bizde de rakamlarda anlamlı artışlar görüldü. İsrail sağlık bakanlığı şöyle açıkladı evet aşılanmış insanlar da %39 oranında sanki koruma sağlamış gibi o insanlar ama %98 oranında aşılanmış olan kişiler hafif atlattı. Zaten aşı teknolojilerinin yani aşı firmalarının şu an akut hedefi buydu. Çünkü önümüze birden bire yıkılan pandemi sürecinde aman bir daha hiçbir insan hasta olmasın değil. Aşı firmalarının asıl hedefi geçireceklerse de lütfen bu mümkünse bu hastalığı aşılanmış insanlar daha hafif geçirsin hastaneye yatış ihtiyacı azalsın ve İsrailsağlık bakanlığı kendisi de açıkladı aşı olanlarda ağır seyrtme oranı %91 daha az bulundu. Bir diğer anektot %58 çok yüksek bir rakam pek çok ülkeye göre ama biz sürü bağışıklığından toplumsal bağışıklıktan bahsedeceksek en az %70 %80 gibi bir toplum bağışıklığından söz etmeliyiz. Hemen bununla ilişkili aslında Amerika hastalık önleme ve kontrol merkezi biliyorsunuz salgınla mücadelede çok önemli bir kuruluş iki doz biontech aşısını olmuş Amerika vatandaşlarına tama kapalı ortamlarda maskenizi çıkarabilirsiniz demişti başta ama sonra temmuz sonu ağustos başıydı yanılmıyorsam baktılar ki iki doz aşısını tamamlamış bireyler eğer maske takmıyorsa aşılanmamış bireyleri kendileri hasta olmasa dahi enfekte edebiliyorlar.

Virüsü geçiriyorlar ve o yüzden bu yeni verilerle kendini günceledi ve CDC bunu zorunlu kıldı. İki doz aşısını olanlar dahi ABD’de kapalı ortamlarda maske takma zorunluluğuyla karşılaştı. Buradan şuna geleceğim İsrail %58 hadi %60 diyelim tüm aşılarını tamamlamış insan populasyonu varsa bir de aşısız bir populasyon var o %60 maske çıkarırsa delta varyantıyla belki kendi hastalığı hiç geçirmeyecek asemptomatik dediğimiz bir şekilde geçirecek belki hafif bulgularla atlatacak ama %40lık populasyona bulaştırabilirler. Ne zaman toplumun %70’i %80’i aşılanacak artık toplum bağışıklanmaya gidilecek belki o zaman sosyal mesafeye cerrahi maske kullanımını bertaraf etmeyi konuşabiliriz. Bizim ülkemizde şu an buna çok uzağız. %45ler dediğimiz 2 doz aşısını tamamlayan insanların içinde sadece iki doz sinovac aşısını olmuş 6 ay önce tamamlamış artık antikor seviyesi sıfırlara inmiş binlerce insan var yani şu an mevcut oranlar cerrahi maskeyi atmak için çok çok yetersiz. 

4. Doz aşı konusunda söylemek istediğiniz bilgiler var mı ? 

Evet var aslında umarım sesim pek çok insana ulaşır. Bayram tatilinde inanılmaz bir yoğunluk yaşadık insanalr bayram tatilinde maske takmadılar yani ignore ettik yok saydık virüslerin varlığını ve maske takmadık. Bir buçuk yıldır maske takıldığı için nezle yapan grip benzeri hastalıklar virüsü görmez olmuştuk ama ben bayramdan sonra korkunç bir hasta yoğunluğuyla karşılaştım ve bir buçuk yıldır maske takıldığı için görmediğimiz adena virüs parainfluenza virüsleri yeniden görmeye başladım hatta burun akıntısı hafif ateşle geliyor Covid-19 olduğunu zannediyor Covid-19 hızlı antijeni negatif şüpheleniyoruz entrovirüs pozitif parainfluenza virüs pozitif. Yani maskenin ne kadar öenmli olduğunu buradan da anlayabiliriz. Lütfen ülkemizde evet aşılama politikası hızlandırıldı ama yeterince insan %70-80 insan aşılanmadan her türlü cerrahi maske kullanımına sosyal mesafeye riayet gösterelim çünkü kendileri aşılı olsa dahi aşısız insanlara bulaştırabilirler. Kaldı ki aşı olsalar dahi biontech firması evet daha iddialı bu konuda İsrail daha düşük oranlarda. %70 hiç geçirilmeyeceğine dair çalışmaları var. Hastalığı geçirsek bile evet aşıyla daha hafif atlatıyoruz ama hastalığı geçirme ihtimali hala var o yüzden sosyal mesafe, hijyen kuralına VE maske kuralına uymamız çok önemli.