8 Soruda Radyoterapi Tedavisi

Kanser görülme sıklığı her geçen gün artsa da yeni tedaviler ve teknolojik gelişmeler sayesinde tedavide yeni umutlar doğuyor. Son yıllarda ileri teknolojik cihazlarla uygulanan radyoterapi kanser tedavisinde kullanılan etkili yöntemlerden biri olarak görülüyor. Liv Hospital Radyasyon Onkolojisi Uzmanı Prof. Dr. Merdan Fayda radyoterapi tedavisiyle ilgili merak edilenleri anlattı.

RADYOTERAPİ (IŞIN TEDAVİSİ) NEDİR?

Radyoterapi, iyonizan radyasyonun kullanıldığı bir tedavi çeşididir. Aslında radyasyona yani enerjinin havada iletilmesine çok yabancı değiliz. Cep telefonları, televizyon antenleri, uydu yer belirleme sistemleri (GPS) ve radyolarımız gibi pek çok araç günümüzde enerjinin havada iletilmesi prensibine göre çalışır. Tıbbi tedavi amacı ile kullandığımız ışınlara “radyoterapi” ya da “ışın tedavisi” denir. Radyoterapi amacı ile kullandığımız ışınlar ise iyonizandır yani insanın genetik materyali olan DNA’da hasar meydana getirme gücüne sahiptir. Uygulanan radyoterapi gerek tümör DNA’sında gerekse normal dokuların DNA’sında hasar meydana getirir. Tümör hücreleri radyoterapinin oluşturduğu hasardan kurtulamaz ancak normal dokular bu hasarı tamir edebilir. İşte bu sayede radyasyon ilk bulunduğu 1890’li yıllardan bu yana tıbbi tedavi amacı ile başarı ile kullanılır.

RADYOTERAPİ (IŞIN TEDAVİSİ) SIRASINDA NELER HİSSEDİLİR?

Tomografide kullanılan düşük enerjili X-ışınlarının vücudumuza giriş çıkışı hasta tarafından algılanamaz. Işın tedavisinde kullanılan daha yüksek enerjili ışınlar da yine benzer şekilde algılanamaz. Işın tedavi cihazlarında tedavi gören hastalar o sırada pek bir şey hissetmez.

RADYOTERAPİ (IŞIN TEDAVİSİ) CİHAZINA HER GÜN GİRENLERİN YAKINLARI BU IŞINDAN ETKİLENİR Mİ?

Işın tedavisi sırasında uygulanan radyasyon sıklıkla hastaların kıpırdamadan yattıkları ve ışın kaynağının hastanın etrafında döndüğü dışarıdan ışınlama cihazları (eksternal radyoterapi) ile gerçekleşir. Bu sırada uygulanan ışınlar ışık hızında vücuda girip çıktığından vücutta herhangi bir birikici özelliği olmaz ve yakınlara bulaştırma gibi bir durum söz konusu değildir. Işın tedavisinin bir başka formu olan brakiterapide (yakından radyoterapi) hastanın rahim gibi boşluklu organlarına ya da dokuların içerisine radyoaktif kaynakların gönderilmesini sağlayan aparatlardan yararlanılır. Bu aparatlar hastaya yerleştirildikten sonra radyoaktif kaynak ışınlanacak bölgeye gider ve ışınlama gerçekleşir. Ardından radyoaktif kaynak aparatların içinden çıkar. Aparatları çıkarılan hasta evine gönderilir. Brakiterapi uygulamaları sonrası da hastada radyasyon birikmesi söz konusu olmadığından yakınlarına herhangi bir ışınlama gerçekleşmez.

RADYOTERAPİ ÖNCESİ HAZIRLIKLAR NELERDİR?

Işın tedavisine çok değişik safhalarda başvurulabilir. Bazen tedaviye başlamadan önce eksik tetkiklerin tamamlanması gerekebilir. Radyoterapiye başlamadan önce hastaya radyoterapinin niçin gerektiği radyasyon onkolojisi uzmanı tarafından anlatılır. Çoğu radyoterapi uygulaması cerrahi uygulamalara benzer şekilde bir organın tamamını ya da belli bir bölgesini bazen de organın lenf sıvısının (akkan) boşaldığı lenf bezesi alanlarını içerecektir. Bu yüzden ışınlanacak bölgeye göre farklı hazırlıklar yapmak gerekebilir. Örneğin baş-boyun ışınlamaları için hazırlanan hastaya radyoterapi öncesi önleyici ağız-diş bakımını tavsiye edilir. Alt batın ışınlamasına hazırlanan hastaya mesane ve rektumun doluluk ya da boşluğu ile ilgili ayarlamalar yapılabilir. Yine radyoterapi uygulamaları sırasında kan sayımı değerleri önemli olacağından tedaviye başlamadan önce kan sayımı istenebilir.

RADYOTERAPİ SÜRESİ NASIL BELİRLENİYOR?

Radyoterapi planlamasına çoğu zaman bilgisayarlı tomografi çekimi ile başlanır. Işınlanacak bölgeye karar veren radyasyon onkolojisi uzmanı bilgisayarlı tomografide gerekli olan çizimleri yapar. Belirlenen hedeflerin ışınlanması için gereken alanların düzenlenmesi ve bunların nasıl ışınlanacağı medikal radyofizik uzmanı ile beraber kararlaştırılır. İşte böylece hastamızın her gün ne kadar süreyi tedavi makinesinde geçireceği ve kaç gün boyunca ışına girmesi gerektiği belirlenmiş olur. Bu sürelerin belirlenmesinde hastanın varsa ameliyat hikayesi, vücuttaki hastalığın durumu, patoloji raporunun ayrıntıları ve hastanın eşlik eden diğer hastalıkları gibi durumlar önemlidir.

RADYOTERAPİ SIRASINDA NELERE DİKKAT EDİLMELİ?

Radyoterapi uygulamaları radyasyon onkolojisi uzmanının denetim ve kontrolünde gerçekleşir. Radyoterapi sırasında hekimin tavsiyelerine uyulmalı ve kontroller aksatılmamalıdır. Işın tedavisi sırasında ateş, yutma güçlüğü gibi özellikle yeni gelişen şikayetlerde ve herhangi bir ilaç kullanmadan önce hekimi bilgilendirmek yararlı olacaktır.

RADYOTERAPİDE BESLENME NASIL OLMALIDIR?

Radyoterapi sırasında beslenme konusu ışınlanan bölgeye göre değişiklik gösterebilir. Örneğin baş-boyun ve yemek borusunu içeren ışınlamalarda yumuşak, yakıcı olmayan gıdalardan oluşan bir beslenme önerilirken alt batını içeren ışınlamalarda ishal yapmayacak bir diyetin tercih edilmesi yararlı olacaktır. Meme kanseri gibi bazı kanserler hormonlara duyarlı olduğundan hekim kilo almamayı önerebilir. Hekime ışınlama sırasında beslenme ile ilgili dikkat edilmesi gerekli hususların sorulması yararlı olacaktır.

SOSYAL HAYAT RADYOTERAPİDEN ETKİLENİR Mİ?   

Radyoterapi sırasında sosyal hayat kemoterapide olduğu kadar etkilenmez. Yine de hekimle konuşup bilgi almak gerekir. Örneğin aile dışındaki insanlarla bir araya gelmenin hastaya zarar verip vermeyeceğini hekimden öğrenmek gerekir. Aile ve uygun görülen yakınlarla hastalıkla ilgili bazı bilgileri paylaşmak radyoterapi ve diğer tedavileri atlatmada yardımcı olabilir.