Ağrı Kesici İlaçlar

Analjezikler akut ve kronik ağrılarında ağrının kontrolünün sağlanmasında kullanılan ilaçlardır.

İdeal bir analjezikte bulunması gereken özellikler;

• Ağızdan kullanıldığında etkili olabilmeli
• Yeterli ağrı kesici etkiye sahip olmalı
• Tolerans ve bağımlılık yapmamalı
• Yüksek merkezlerde özgün etki göstermeli
• Antidotu bulunmalı olarak sıralanabilir.

Ancak günümüzde kullanılan analjeziklerin hiçbiri bu ideal özelliklere sahip değildir. Bu nedenle doğru analjezik seçiminde; İlacın farmakolojik özellikleri, ağrının şiddeti ve hastanın psikososyal özellikleri göz önünde bulundurulmalıdır.

Hastaya uygulanacak ağrı kesici yöntemlerin amaçları:

• Ağrısız uyku süresini uzatmak.
• İstirahat halinde ağrı hissetirmemek.
• Ayakta veya hareket halinde iken hastanın ağrı duymamasını sağlamak olarak özetlenebilir.

Ağrı kesici kullanımında aşağıdaki ilkeler göz önünde bulundurulmalıdır:

1.  Veriliş yolu, doz ve düzeni her hasta için ayrı değerlendirilmeli
2. Ağrı başladığında değil, düzenli aralıklarla verilmeli
3. Kuvvetli opioidlerin etkileri ve yan etkileri bilinmeli
4. Bebek ve çocuklara uygun doz ayarlanmalı
5. İlaca başlarken ve değiştirirken dikkatli izlemeli
6. İlaç ya da veriliş yolu değiştirilirken eşit doz tablosu kullanılmalı
7. Ağrıyı değerlendirirken tesirsiz veya sahte ilaç uygulamasından kaçınılmalı
8. Direnç gelişimi gözlenmeli
9. Fiziksel bağımlılık ve yoksunluk gibi klinik durumlar izlenmeli.
10. Fiziksel ve ruhsal bağımlılık ayırt edilmeli
11. Hastanın ruhsal durumu izlenmeli
12. Yardımcı ağrı kesicilerden yararlanılmalı

Ağrı kesiciler öncelikle ağız yolundan uygulanmalıdır. Ancak ağızdan alımın olanaksız olduğu koşullarda damardan veya kas içi uygulama yolları gündeme gelebilir. Ağrı kesiciler saat ile (belirli aralıklar ile) uygulanmalıdır. Ağrı kesici dozu hastanın ağrısına göre ayarlanmalıdır. Merdiven yöntemine göre ilk basamakta opioid olmayan ilaçlar verilmeli, eğer yararlı olmazsa ikinci basamaktaki hafif-orta etkili bir opioid ve yine de ağrı kontrolü sağlanamaz ise üçüncü basamaktaki orta-güçlü opioidler kullanılmalıdır. Opioid ilaçların standart dozları yoktur. Doğru doz hastanın ağrısını gideren dozdur. İlaç seçimi ağrının tipi, şiddeti ve ağrı kaynağına göre yapılmalıdır.

Dünya Sağlık Örgütünün belirlediği basamak prensibine uygun olarak verilen tedavide en sık kullanılan opioid olmayan ilaçlar; aspirin veya steroid olmayan yangı giderici(nonsteroid antienflamatuar) ilaçlardır. Opioid ilaçlar içerisinde zayıf etkili olarak sınıflanan ve en sık kullanılan kodeindir. Kodeinin alternatifleri oksikodon ve tramadoldür. Morfin güçlü opioid ilaçlardandır ve alternatifleri fentanil ve hidromorfondur. Ayrıca üçüncü bir ağrı kesici ilaç grubu da aslında ağrı kesici olmadıkları halde ağrı kesici mekanizmalara destek olan ve diğer ağrı kesicilerin gücünü artıran aynı zamanda da onların yan etkilerini azaltabilen adjuva ağrı kesiciler denilen gruptur. Antidepresanlar, antikonvülsanlar, steroidler, alfa2 anti adrenerjikler, NMDA reseptör antagonistleri, meksiletin, somatostatin vb ilaçlar bu grupta sayılırlar.

Ağrı kesici ilaçların kullanımında, ilaçların özellikleri ve etki süreleri göz önünde tutulmalıdır. İlaçların dozlarındaki yetersizlik ve dozlar arasındaki sürenin ilaç etki süresinden uzun olması hastanın ağrı tedavisinde yetersizliğe sebep olacaktır. Dozlar yeterli sıklıkta düzenlenmelidir. Ağrı kesicilerin ihtiyaç oldukça kullanılması kronik ağrı tedavisinde önerilmemektedir. Bu şekilde ilaç kullanımı ağrı kesicilerin ağrıyı dindirmekte yetersiz kalmasına yol açacaktır. Birden fazla ilaç kullanması gereken hastalara; ilaçların isimleri, kullanım amaçları, hangi sıklıkta kullanmaları gerektiği(saat/gün) yazılı olarak verilmelidir. Mümkünse tedavi programları ve ilaç uygulama yolları basit tutulmalıdır. İlaç uygulama yolları içerisinde ağız yolu ilk tercih olarak kullanılmalıdır. Ayrıca hastaların ilaç yan etkileri konusunda aydınlatılması ve bu yan etkiler ortaya çıktığı taktirde yapılması gerekenler konusunda etraflıca bilgilendirilmeleri gerekmektedir. Kanser hastalarında sıklıkla kullanılan opioidlerin bağımlılık ve alışkanlık yapabilme potansiyelleri hastayla mutlaka konuşulmalıdır.

Analjezikler yukarıdaki ilkeler gözönüne alınarak kullanıldığında çoğu kez etkili olmaktadır ve hastaların ağrılarını % 80 – 85 oranında kontrol altına alabilmektedir. Analjezikleri kullanırken bu ajanların tüm farmakolojik etkilerinin, yan etkilerinin iyi bilinmesi gereklidir. Sonuç olarak; analjezikler kullanılmadan önce ağrılar, titizlikle irdelenmeli, ve değerlendirilmeli, tedavi stratejisi belirlenmeli, uygun analjezik ve yardımcı ilaçlar seçilerek tedavi düzenlenmelidir. En önemlisi de hastanın ve tedaviye yanıtının yakın takibi yapılmalıdır.

Prof. Dr. N. Süleyman Özyalçın
Algoloji Bilim Dalı,
İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Anesteziyoloji Anabilim Dalı