Akıllı Radyoterapi Nedir, Nasıl Uygulanır?

Kanser tedavisindeki gelişmelerden biri olan akıllı radyoterapi nedir? Hangi kanserlerde uygulanır? Kanser tedavisinde akıllı radyoterapinin avantajları nelerdir? Akıllı radyoterapinin pankreas kanserlerindeki başarısı nasıldır? Metastatik tümörlerde akıllı radyoterapinin yeri nedir? Tümörün sabitlenmesi yeni teknolojide mümkün mü? Kaç seanslık tedavi gerekiyor? Yan etkileri var mı?

Acıbadem Üniversitesi Radyasyon Onkolojisi Bölümü Başkanı ve Acıbadem Maslak Hastanesi Radyasyon Onkolojisi Uzmanı Prof. Dr. Enis Özyar, kanser tedavisinde akıllı radyoterapiyi Sağlığım İçin Herşey’de anlattı.

RADYOTERAPİ CİHAZI İLE MR CİHAZI BİRLİKTE ÇALIŞIYOR

. Kanser tedavisindeki radyoterapi yönteminin ‘akıllı’ diye adlandırılmasının sebebi nedir?
“Radyoterapi, tümörü görüp o bölgeyi ışınlamaktır. Akıllı denilmesinin nedeni, normal bir radyoterapi cihazında, diğer cihazlarda olmayan MR cihazının da olmasıdır. İkisinin birlikte çalışması aslında son derece zordur. MR, birbirini iten, radyasyon demetini büken bir sistemdir. Ama geliştirilen bu yeni sistemde radyasyon demetini olumsuz etkilemeden tümörün görünmesi ve ışınlanması sağlanmaktadır. Diğer türlü radyoterapilerde tümörün tam olarak yeri bu yöntem kadar bilinemediği için küçük bir tümör çok daha geniş bir alan şeklinde ışınlanır. Ya da hastanın içerisine dışardan iğnelerle (invaziv) bazı işaretler koyulur ki; bu hasta için hem ağrılı bir işlemdir hem de maddi olarak pahalıdır. Akıllı radyoterapi yönteminde bunlara gerek kalmıyor; hasta tedavi masasına yatıyor ve gayet konforlu bir şekilde tedavisini olup gidiyor.’’

TÜRKİYE’DE BİR YILDIR UYGULANIYOR

. Akıllı radyoterapiyi günümüzde özellikle hangi kanserlerde kullanılmaktadır?
“Akıllı radyoterapi yöntemi dünyada yaklaşık 3 yıldır; bizde de 1 yıldır uygulanmaktadır.  Meme, akciğer, prostat, pankreas gibi gövde bölgesindeki tüm kanserlerde kullanılmaktadır. Bu yöntemden en çok ameliyat edilmiş, tümörü kalmamış hastalar fayda görür. Örneğin prostat kanserli hastalar bu tedavi için çok ideal bir grubu oluşturur. Çünkü prostat çıkarılmadıysa, radyoterapiyle bu görülerek çok rahat bir şekilde çevre dokulara zarar verilmeden ya da en az zarar verilerek ışınlanabilir. Bu yönteme radyocerrahi yöntemi de denilebilir.’’

Prof. Dr. Enis Özyar

KİŞİSELLEŞTİRİLMİŞ RADYOTERAPİ

. Akıllı radyoterapi yönteminin uygun vakalarda sağladığı avantajlar nelerdir?
“Cihazın en önemli özelliği sadece MR olması değildir; akıllı denilmesinin ikinci bir nedeni de çok hızlı planlama sisteminin bu makineye entegre edilmesidir. Normalde radyoterapi yapılırken ilk gün çekilen bir fotoğrafa göre planlama yapılır ve her seansı aynı şekilde uygulanır. Bu yöntemde ise hasta makine üzerinde yatarken o günkü fotoğrafı çekilir; o gün tümör nerede, normal organlar nerede tespit edilir. Çünkü organlar, içerisinin sıvıyla dolması, solunumu, hareket etmesi nedeniyle yer değiştirirler. İşte fotoğrafın çekildiği gün hızlı bir planlama yapılarak kişiselleştirilmiş bir radyoterapi uygulanır. Böylece her gün hastaya yeni bir planlı tedavi yapma imkanı olur. Bu da hedefin doğru ve normal yüksek bir dozda ışınlanmasını ve çevredeki organların daha düşük doz almasını sağlar.’’

TEDAVİ SÜRESİ 5-10 SEANS

. Akıllı radyoterapi yönteminde tedavi süresi ne kadardır?
“Akıllı radyoterapideki hız, tedavinin süresine yansımaz. Çünkü MR olduğu için normal radyoterapiden farklıdır. Normal radyoterapi seansları 10-15 dakika iken burada yarım saat ila bir saat uzar. Hastanın bu kadar uzun süre yatması hekim açısından ya da hasta açısından bir sorun değildir. Hasta konforlu bir şekilde yatarken; kendisine uygun, akıllı bir radyoterapi planlamasıyla tedavisi yapılır. Son yıllarda radyoterapi seans süreleri çok kısaldı. 30-40 seanslık tedaviler 5-10 seansa indirildi. Çünkü normal dokulara az zarar verdiğiniz zaman tümörün üzerine odaklanabiliyorsunuz ve diğer dokuları koruyabiliyorsunuz. Akciğer kanserlerinde, uygun hastalarda, tek seansla bile bu tedaviyi yapak mümkün. Ama bazı hastalarda tümör bazı organlara damarlara çok yakınsa bunlarda biraz daha yavaş gitmek gerekir. Tümörün küçülmesi ya da aynı boyutta kalması tümörün türüne bağlıdır. Ama önemli olan tümörün büyümemesidir. Örneğin prostat kanserinde prostatın içerisinde tümör hücreleri olduğu için prostat bir miktar küçülebilir. Ama prostat orada durur; sadece içerisindeki tümör hücreleri öldürülür.’’

PANKREAS KANSERİNE ÖNEMLİ KATKISI VAR!

. Pankreas kanserinin tedavisinde akıllı radyoterapiden nasıl faydalanılır? 
“Akıllı radyoterapinin pankreas kanserine önemli bir katkısı vardır. Ancak şu unutulmamalıdır; burada bahsedilen, metastatik kanserler değil de, pankreasta olup cerrahlar tarafından çıkarılamayan vakalardır. Belli bir dozda kemoterapi aldıktan sonra eğer hala aynı bölgede kalıyorsa ve cerrahi yapılamıyorsa bu tedavi yöntemi bu hastalar için çok büyük bir şans oluşturur. Eskiden uygulanan radyoterapiyle lokal başarı şansı yüzde 20’den yüzde 80’lere çıkmaktadır. Çünkü tümörü o bölgede kontrol etme şansı bu yöntemle yakalanmış olmaktadır.’’

METASTATİK TÜMÖRLERE DE YAPILABİLİYOR

. Metastatik tümörlerde akıllı radyoterapinin yeri nedir?
“1980’lerde bir hasta metastatikse o hasta evine gönderilirdi. Ya da verilen tedavilerle geçici hayat uzaması sağlanmaya çalışılırdı. Ama yurt dışındaki bir kongrede yayınlanan çok yeni bir çalışmada artık metastatik hastaların bazılarının tedavi edilebileceği gösterildi. Hastalara agresif tedaviler (sistemik tedaviler, kemoterapiler, immünoterapiler) uygulanarak çok daha uzun hayat beklentisi olmaya başladı.’’

TEDAVİYE HASTA DA KATILIYOR

. Akıllı radyoterapi yöntemine hastanın da katılımı mümkün müdür?
“Bu tedavide hastanın katılımı da son derece önemlidir. Çünkü bu kanserler solunumla 3 cm aşağı ve yukarı hareket ederler. Eğer bu şekilde ışınlanırsa çevredeki normal dokulara yüksek doz radyasyon verilir ve hasta zarar görebilir. Akıllı radyoterapi yönteminde hasta da ekranı görür. Hastaya; ‘kırmızı olan sizin tümörünüz, sarı olan da bir hedef. Nefesinizi tutarak, derin nefes alarak ya da derin nefesinizi vererek bu kırmızı tümörünüzü tümörün içine, bu zarfın içerisine yerleştirin’ denilir. O sırada cihaz ışınlama yapar. O tümörü ışınlatmak birazcık da hastanın elindedir. Şuana kadar yaptığımız tedavilerde hastalar son derece buna uyum gösterdiler, son derece anlayışla yaklaştılar.”

YAN ETKİLERİ ÇOK DAHA AZ

. Klasik radyoterapinin yan etkileri akıllı radyoterapide de görülür mü?
“Aynı yan etkiler hafif olmakla birlikte görülür. Ama burada önemli olan bu hastalarda ileri komplikasyonların çok daha az görülmesi ve çok daha güvenli olmasıdır.’’

. Kanser tedavisi görmek için Türkiye’yi tercih eden hastalar bu tedavi için ne kadar zaman ayırmalıdırlar?
“Akıllı radyoterapi tedavisi genellikle 1-2 hafta arasında değişebilir. Çünkü seanslar gün aşırı verilir. Dolayısıyla 3 ila 5 seans verilecekse hazırlığıyla beraber toplam 2 haftalık bir süre yeterli olacaktır.’’