Alzheimer Hastalığının Tedavisinde Yeni Yaklaşımlar

Alzheimer ile bunama aynı şey midir? Bunamaya başka hangi sağlık problemleri yol açar? Alzheimer’ın evrelerine göre belirtileri nelerdir? Erken dönemde Alzheimer hastalığının bir tedavisi var mıdır? Alzheimer ilerleyen dönemlerde nasıl bir seyir izler? Alzheimer hastalığında tanı nasıl koyulur? Tanıda beyin MR’ı ya da beyin tomografisi gibi birtakım görüntüleme yöntemleri de etkili midir? Alzheimer riski taşıyanlarda tedaviye yaklaşım nasıldır? Alzheimer’ın evrelerine göre tedavi alternatifleri var mıdır?

Türkiye Alzheimer Derneği Yönetim Kurulu Üyesi ve İstanbul Tıp Fakültesi Nöroloji Ana Bilim Dalı Üyesi Doç. Dr. Başar Bilgiç merak edilen soruları Sağlığım İçin Herşey’de yanıtladı.

. Alzheimer ile bunama aynı şey midir? Bunamaya başka hangi sağlık problemleri yol açar?
‘‘Bunama denince alzheimerın anlaşılması çok yanlış değildir. Çünkü bunamaya yol açan yüzlerce hastalık içinde alzheimer hastalığı tüm bunamaların yarısından fazlasına neden olur. Bunamaya, alzheimer dışında neden olan hastalıklar içerisinde Lewy Cisimcikli Demans denilen damar sorunlarına bağlı bunamalar var. Ayrıca Frontotemporal Demans denilen, başka tür davranış değişikliğiyle giden ve daha genç yaşlarda çıkan bunama nedenleri var. Bunların dışında birçok nadir rastlanan hastalıklar da bunamaya yol açar. Yanlış bilinenlerden biri de B12 eksikliğinin bunamaya neden olduğudur. Birçok insanda B12 düşüklüğü olabilir ama bu  çok nadiren bunamaya yol açar.’’

ALZHEİMER’IN ERKEN DÖNEM BULGULARI

. Alzheimer’ın evrelerine göre belirtileri nelerdir?
‘‘Alzheimer sinsi başlayan, kendini hemen belli etmeyen bir hastalıktır. İlk başta çok hafif bulgular verir ve yavaş yavaş ilerler. Hastalığın ortalama başlangıcından en son noktasına kadar olan süreç ortalama yedi yıldır. Ama bazı hastalarda 10 yılı geçebilir, bazı hastalarda ise daha hızlı seyredebilir. Sinsi başladığı için başlangıçtaki bulguları insanlar normal yaşlılığa vurabilirler. Yaşlanmayla beraber biraz unutkanlık çok hafif düzeyde olabilir ama bunun bir derecesi vardır. En çok da kendini şöyle gösterir: Kişi bir şey anlatır, anlattığı şeyi unutur; bir hafta sonra bir daha anlatabilir. Veya bir soru sorar size, siz cevap vermişsinizdir ancak bazen saatler bazen bir iki gün sonra bazen de haftalar sonrasında o soruyu tekrar sorar. Ben sana cevap vermiştim ya, dersiniz. O kişi hiç hatırlamaz bile sizin cevabınızı çünkü kaydetmemiştir. Bir eşyasını saklamıştır, sakladığı yeri unutmuştur. Bütün gün onu arar bulamaz bezen temizlikte tesadüfen bulunur o eşya. Dolayısıyla yaşlılıkta başlayan soru tekrarları, aynı konuları anlatma, eşya kaybedip bulamama gibi şeyler olursa bunları çok yaşlılığa vurmamak gerekir. Bunlar Alzheimer hastalığının çok erken dönem bulguları olabilir.’’

Doç. Dr. Başar Bilgiç

ALZHEİMER RİSKİNİ AZALTAN ÖNERİLER

. Erken dönemde Alzheimer hastalığının bir tedavisi var mıdır?
‘‘Hastalar ne kadar erken dönemde yakalanırsa mevcut tedaviler o kadar etkili olur. Eğer geç dönemde yakalanırsa maalesef tedavinin etkisi de azalır. Hastalığın bunama evresine ulaşmadığı hafif döneminde birtakım basit önerilerle riski düşürmek, hastalığı yavaşlatmak mümkündür. Bunlar;

. Günlük 20-30 dakikalık yürüyüşler yapılmalıdır.

. Beslenme şekli olarak Akdeniz diyeti uygulanmalıdır. Katı yağlar yerine balık ve yeşil sebze ağırlıklı beslenilmelidir.

. Şeker kontrol altına alınmalıdır. Kalbe düşman olan her şey beyin için de düşmandır.

. Tansiyon varsa normal değerlere çekilmelidir.

. Birtakım zihinsel egzersizler (sudoku çözmek vb.) yapılmalıdır. Boyama kitabı beyni dinlendiren bir aktivitedir. İnsanın huzurlu olması bile Alzheimer riskini düşürür.’’

İLERLEYEN DÖNEMDEKİ SEYRİ

. Alzheimer ilerleyen dönemlerde nasıl bir seyir izler?

‘‘. Unutkanlıklar artar; hasta yakın dönemi hatırlayamaz. Hastanın 30 yıl öncesini hatırlaması  tam da Alzheimer’da olan bir bulgudur.

. Hasta iyi bildiği çevrelerde yön bulamamaya başlar, karıştırabilir bazen yönünü kaybedebilir.

. Hastalığın ilerlemesiyle beraber kelime hazineleri daralır; birtakım alet kullanma becerilerini kaybeder.

. Hiç olmayan bir şekilde birtakım hezeyan dediğimiz psikiyatrik bulgular başlayabilir. Örneğin 40 yıllık eşlerine; sen benim paramı alıyorsun, beni aldatıyorsun, diyebilirler ya da komşuya, benim altınlarımı çalıyor, diyebilirler.

. Uyku sorunları olabilir; gece yerine gündüz uyur.

. Yeme içme alışkanlıkları değişir.

. Hastalık ileri döneme geldiğinde artık yürümeleri yavaşlar. Tek başlarına hiçbir şey yapmaları mümkün olmaz; yanındaki yakınları, bakıcıları ile ancak hayatlarını idame edebilir hale gelirler.

. En ileri dönemde ise yatalak durumu söz konusu olur.’’

TANI YÖNTEMLERİ

. Alzheimer hastalığında tanı nasıl koyulur? Tanıda beyin MR’ı ya da beyin tomografisi gibi birtakım görüntüleme yöntemleri de etkili midir?
‘‘Alzheimer hastalığında tedavi konusunda çok büyük gelişmeler olmasa da tanı konması açısından büyük gelişmeler oldu. Bu hastalıkta beyinde biriken iki tane madde vardır. Bunlar amiloid ve tau proteinini içeren yumak dediğimiz maddelerdir. Bunlar normalde beyinde olmaması gereken şekilde birikirler. Bu biriken maddeleri biraz dolaylı yollardan artık anlayabiliyoruz. Bunlardan bir tanesi belden su alma yöntemdir. Beyin omurilik sıvısı, belden ufacık bir iğneyle girilerek alınır ve beyinde biriken bu maddelerin yansımaları görülür. Hastalığın daha unutkanlık gibi şikayetleri başlamadan belden alına suda bu değişiklikler gösterilebilir. Bunun yanı sıra beyinde biriken maddeleri gösteren birtakım görüntüleme yöntemleri vardır. Nükleer tıp yöntemlerinden PET ile beyinde biriken amiloid plakları  gösterilebiliyor. Her iki yöntem de henüz Türkiye’de bulunmamaktadır; ancak yakında gelmesi beklenmektedir. Bu gelişmiş yöntemler çok pahalı ve zor yöntemler oldukları için her hastada yapılmamaktadır.

Bugün tanı koyulurken hastayı en iyi bilen kişi dinlenir ve daha sonra hastanın değerlendirilmesine geçilir. Hastanın zihinsel işlevleri batarya denilen birtakım testlerle değerlendirilir. Örneğin unutkanlığı için 10 tane kelime öğretilip ezberletilir; belirli bir süre sonra bir daha sorulur. Ya da çizimler yaptırılır; bir dakika içerisinde bildiği hayvanları sayması istenir. Bir dakika içerisinde ne kadar fazla sayarsa o kadar iyi anlamına gelir.’’

‘‘ERKEN DÖNEMDEKİ HASTALARA AŞI ÖNERİLİR’’

.  Alzheimer riski taşıyanlarda tedaviye yaklaşım nasıldır? Alzheimer’ın evrelerine göre tedavi alternatifleri var mıdır?
‘‘Alzheimer hastalığında birtakım nörotransmitter maddelerde (beyindeki haberci moleküller) azalma olur. Alzheimer tanısında değişiklik gösteren bu haberci moleküller yerine koyulur. Günümüzde geliştirilmekte olan tedavi yöntemleri vardır. Bunlardan en bilineni beyinde patolojik olarak amiloid proteine karşı aşı çalışmalarıdır. Ülkemizde de aşı çalışmaları yapan merkezler vardır. Özellikle erken dönemdeki hastalara bu aşı çalışmaları önerilir. Kabul edenler bu çalışma dahilinde izlenir. Alzheimer hastalığında bazı tedaviler denenmemelidir. Çünkü uyku ya da kalp sorunu için verilen bazı ilaçlar hastaları daha kötü yapabilmektedir. Ayrıca bazı deneysel yöntemler maalesef ülkemizde hiçbir ruhsatı olmadan, bilimsel çalışmalar yapılmadan doğrudan uygulanabilmektedir. Birçok hasta bazen umutsuzluk içinde bu yöntemlere başvurmaktadır. Şimdiye kadar etkili olduğu hiç görülmeyen bu yöntemlerin bazıları ise ciddi yan etkilere sebep olmaktadır. Örneğin Alzheimer iğnesi, bazı beyin cerrahları tarafından omuriliğe enjekte etme yöntemiyle yapılmaktadır. Bu normalde romatizma ilacıdır ve bu ilacı üreten firmanın Alzheimer hastalığı ile ilgili hiçbir çalışması yoktur. Ülkemizde maalesef azalsa da bu tedaviler uygulanmaktadır. Bir takım alternatif tıp yöntemleri de bulunmaktadır. Kök hücre ve hiperbarik oksijen tedavilerinin hiçbir etkisi gösterilememiştir. Bir de transkranial manyetik uyarım yöntemi vardır ki bununla ilgili çalışmalar yapılmış ve yayınlanmak üzeredir. Şu anda Türkiye’de yapıldığı şekliyle etkili değildir ama yapılan merkezlerdeki farklı protokollerde kısmi etkisi olabileceği gösterilmiştir.’’