Alzheimer’da Erken Uyarı Sistemi

Yaşam kalitesini ve süresini önemli ölçüde düşüren hastalıklar arasında ilk sıralarda yer alan Alzheimer, dünyada 30 milyona yakın kişide görülüyor. Bu hastaların yaklaşık 600 bini Türkiye’de bulunuyor. Görülme sıklığı her geçen gün artan Alzheimer’ın tedavisi bulunamazsa gelecekte hiçbir şey hatırlamayan insan sayısının sağlıklı bireylerin sayısını geçeceği tahmin ediliyor. Son yıllarda yapılan birçok bilimsel araştırma, zihinsel aktivitelerin Alzheimer’a karşı koruyuculuğunu ispatlıyor. Bu düşünceden hareketle Türkiye’de ilk kez gerçekleştirilen BEYNEX Alzheimer erken uyarı sistemi, hem ‘Alzheimer alarmı’ gibi kişinin risklerini takip ediyor hem de sunduğu zihinsel egzersizlerle Alzheimer’dan korunmaya yardımcı oluyor. Memorial Şişli Hastanesi Nöroloji Bölümü’nden Prof. Dr. Türker Şahiner, 21 Eylül Dünya Alzheimer Günü öncesinde Alzheimer hastalığı ve Alzheimer erken uyarı sistemi BEYNEX hakkında bilgi verdi.

UNUTKANLIK DEĞİL, BEYNİN YETENEK KAYBI

40’lı yaşlardan sonra her yaşta görülebilen ancak 60’lı yaşlardan sonra görülme sıklığı artan Alzheimer’da; ailesinde erken yaşta yani 40 veya 50’li yaşlarda Alzheimer hastası olanlar, çok erken yaşta sakin bir yaşamın içinde olanlar yani erken emekliler, yüksek kolesterol içeren diyetle beslenenler, beyin damar hastalığı riski yüksek olanlar, sık sık ciddi boyutta olmayan kafa travması geçirenler risk grubunda yer almaktadır. Toplumda yaygın bir düşünce olarak Alzheimer sadece unutkanlık olarak algılanmaktadır. Oysa beynin yeteneklerini yitirmesi demektir. Alzheimer bir yangın gibi düşünülürse bu yetenek kaybı, kıvılcımın ilk başladığı yerdir. Bazen duygusal belleğin hasarı olabilir, bazen görsel belleğin hasarı olabilir, bazen uzayda konumlanma yani adres bulma yetisi kaybolabilir, bazense konuşma ya da yazma yetileri kaybolabilir. Hasar, beynin her noktasından başlayabilmektedir. Ancak Alzheimer’ın en sevdiği bölge yakın bellek merkezi olan hipokampustur. Hipokampus, ilk kez öğrenilen bilgilerin tekrar edilmeden önce atıldığı yakın, geçici hafıza bölümüdür. Bu merkeze atılan bilgiler tekrar edilirse kalıcı hafızaya aktarılır, tekrar edilmez ise belli bir süre sonra yeni bilgiler eklendikçe yakın bellek merkezinden silinir. Bu merkez hasar gördüğünde kalıcı belleğe atılmak istenen bilgiler de kullanılamaz. Bilgiler tekrarlandığında ise ilk kez öğrenilmiş hissi yaratır.

BEYİN SAĞLINIZ İÇİN UYKUNUZDAN ÖDÜN VERMEYİN

Uyku kalitesi bozulduğunda beyin hücreleri erken ölmektedir. Kronik uykusuzluk çekenlerin Alzheimer riskleri çok yüksektir. Uykusuzluk depresyonla birleştiğinde ise bu risk kat kat artmaktadır. Alzheimer’ın oluşma sebebi beyinde biriken amiloid beta adındaki proteinlerdir. Amiloid beta, öğrenme için gerekli bir protein olsa da beynin bu proteini işledikten sonra yeniden parçalayıp kullanıma hazır hale getirmesi gerekmektedir. Bu işlemse uyku sırasında gerçekleşir. Yeterince uyumayan kişilerin beyninde amiloid beta birikimi artar. Bu nedenle az uyuyan kişilerin Alzheimer riskleri yüksektir. Ancak bu, çok uyumak Alzheimer’a iyi geliyor demek değildir. Bu proteinin birikimi beyin MR çekimlerinde de görülebilmekte ve böylece kişilerin gelecekteki Alzheimer riskleri de tahmin edilebilmektedir. Kişi ne kadar sosyal ve aktif bir yaşam sürdürürse, bu hastalığa o kadar geç yakalanır. Alzheimer önlenemez ancak geciktirebilir. Beyni aktif tutmak en önemli faktördür.

‘UNUTUYORUM’ DİYORSANIZ HAFIZANIZI BEYNEX’LE TEST EDİN

Alzheimer konusunda uyku kadar önemli bir diğer faktör ise zihinsel egzersizlerdir. Son yıllarda yapılan birçok bilimsel çalışma göstermiştir ki çeşitli zihinsel egzersiz ve hafıza oyunları, Alzheimer’ı erteleme ve korunmada etkili rol oynamaktadır. Dünyada sayısı gittikçe artan erken uyarı sistemleri ve zihinsel egzersiz programlarının bir örneği de Türkiye’de kullanılmaktadır. BEYNEX, unutkanlığının ilerlemesinden endişe duyan herkes için alarm görevi görürken aynı zamanda hafızasını canlı tutmak isteyenlere de çeşitli zihinsel egzersizler sunan ücretsiz online bir programdır. Dünyadaki örneklerinden en önemli farkı ise hastanın çözdüğü zihinsel egzersizleri kayıt altına alarak risk düzeyini ölçmesi ve hastaya bunu düzenli olarak raporlamasıdır. Düzenli olarak hastaneye kontrole gelmek zor ve maliyetli bir işlemdir. Program, evden çıkmadan bilgisayar başında Alzheimer gelişimini kontrol etme olanağı sağlamaktadır. Program, rutin egzersizler sonucu hastanın hafızasında bir gerileme fark ettiğinde ‘Doktorunuza başvurun’ uyarısı vermektedir. Kendilerine verilen parola ve kullanıcı adıyla sisteme giren kişiler unutkanlıklarını test ederken hastalıklarını geciktirici egzersizlerden de ücretsiz olarak faydalanabilmektedir. Günde 15-20 dakika alan aktivitelerin haftada 5 gün tekrarlanması istenirken programın basitliği okuma yazma bilmeyen insanlar tarafından bile kolayca kullanılmasını sağlamaktadır.