Anestezi Nedir, Ne İşe Yarar, Hastalara Nasıl Verilir?

Anestezi nedir? Hastalara anestezi hangi amaçla nasıl verilir? Kaç türlü anestezi yöntemi vardır? Genel anestezi nasıl bir yöntemdir? Bölgesel anestezinin çeşitleri var mıdır? Lokal anesteziye ne tür durumlarda ihtiyaç olur? Anestezi ilaçlarına karşı hastanın alerjisi olup olmadığını gösteren bir test var mıdır? Hastalar anesteziye nasıl hazırlanmalı ve anesteziyi kim vermelidir? Anestezinin cerrahi müdahale sırasında hem hekime hem de hastaya getirdiği kolaylıklar nelerdir? Merak edilen bu soruları Türk Anesteziyoloji ve Reanimasyon Derneği İkinci Başkanı ve aynı zamanda Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Güner Kaya yanıtlıyor.

Sağlık Adası Yayınları’ndan çıkan, gazeteci Esra Kazancıbaşı Öztekin ile Nihal Yazan’ın anestezi, yoğun bakım ve ağrı tedavisi konusunda uzman 15 hekimle yaptığı söyleşilerden oluşan ‘‘Sorular ve Yanıtlarla Anestezi’’ kitabında yer alan röportajın işte bazı bölümleri:

. Anestezi nedir, hastalara ne amaçla uygulanır?
“Anestezi ‘an’ ve ‘estezi’ kelimelerinden oluşmuştur. Yunanca bir kelime olup hissizlik, duyusuzluk anlamına gelmektedir. Modern tıp­ta anestezi, hastaya cerrahi girişimin sağlıklı ve konforlu bir şekilde yapılmasını sağlayan duyusuzluk hali olarak tanımlanabilir. Anestezi, hastanın ağrı duyusunu kaldırır ve bilinç kaybını sağlar. Ameliyatın yapılabilmesine olanak sağlamak üzere kasları gevşetir ve hastalarda reflekslerin kaybına neden olur. Ameliyatın gerektirdiği duruma göre bütün bu bileşenlerin hepsi veya bazen birkaçı uygulanarak anestezi çeşitleri sağlanır. Ağrı duyusunun kaldırılması hastanın ameliyat olması için şarttır. Anestezinin en önemli özelliği ise geri dönüşlü olmasıdır.

Anestezi öncelikle, bir cerrahi girişim gerektiği zaman uygulanır. Ancak bazı teşhis yöntemleri için de hastaların anestezi almaları ge­rekebilir. Örneğin MR çektirirken kapalı ortamda kalmaktan korkan hastalara sedasyon (derinliği kontrollü hafif uyku hali) yapılır. Ço­cuklara da, MR ya da tomografi çekimi, kalp kateterizasyonu, biyopsi, endoskopi gibi işlemler için hareketsiz durmalarını sağlamak amacıyla anestezi verilebilir. Çocukların bazı derin doku muayenelerinde bile zaman zaman uyutulmalarına gereksinim olmaktadır.”

. Halk arasında kullanılan ‘anestezi ile uyutulmak’ deyimi tıbben doğru mudur? ‘Anestezi’ ile ‘uyutulmak’ aynı şey midir?
“Anestezi, ilaçlarla meydana getirilen geçici uyku halidir. Normal uykudan çok farklı ve daha komplikedir. Beynin dış çevresinden başla­yarak aşağıya doğru inen santral sinir sisteminin baskılanması halidir.”

. Peki, narkoz ne demektir? Bazı hastaların ve hasta yakınlarının anestezi yerine narkoz demesi doğru mudur?
“Narkoz, Alman literatüründe geçen bir tanımdır. Halk arasında narkoz deyimiyle anestezi kastedilmektedir. Ancak narkoz kavramı, anesteziyle ilgili bizim yaptığımız pek çok işlemi yansıtmaz.”

ANESTEZİ YÖNTEMLERİ

. Kaç türlü anestezi yöntemi vardır? Hastalara anestezi nasıl, hangi yollarla verilir?
“Hastanın sağlık durumuna, yaşına, tıbbi özelliklerine, yapılacak ameliyata bağlı olarak çeşitli anestezi yöntemleri uygulanabilir. Bunları genel anestezi, bölgesel yani rejyonal anestezi, lokal anestezi şeklinde sıralayabiliriz. Genel anestezi; ağrı duyusu, bilinç ve refleks kaybı ile kas gevşemesi sağlar. Bölgesel anestezi ise cerrahi girişim yapılacak bölgeye giden sinirlerin uyuşturulması ve o alanda ameliyat yapılmasının sağ­lanmasıdır. Bölgesel anestezide ya hastanın belden aşağısı uyuşturulur ya da kol, bacak gibi bir uzvunun uyuşturulması söz konusu olabilir. Lokal anestezi ise sadece ameliyat yapılacak dokuların yerel olarak uyuşturulmasıdır.

Bölgesel anestezi veya lokal anestezi sırasında istenirse hastalarda sakinleştirici ilaçlarla hafif uyku hali (sedasyon) yaratılabilir veya bu tercih edilmeyebilir. Ancak hastanın stres yaşamaması için genel­likle hafif bir sakinleştirici (sedasyon) verilmesi tercih edilmektedir. Son 10 yılda genel ve bölgesel anestezinin birlikte uygulanması da yaygınlaşmıştır. Böylece daha dengeli bir anestezi elde edilmekte ve ameliyat sonrası hastaların tamamen ağrısız uyandırılması söz konusu olabilmektedir.

Genel anestezide hastaların bilinci, damar ya da nefes yolundan verilen ilaçlarla kaybettirilir. Erişkinlerde çok daha kolay bir yöntem olan damar yolundan ilaç verilerek hastaların bilinçlerinin kaybettiril­mesi uygulanırken; bu, çocuklarda tercih edilen bir yöntem değildir. Çünkü çocuklar damar yolu açılırken çok reaksiyon gösterirler. Bu nedenle çocuklar genelde önce ağızdan bir ilaç verilip sakinleştirile­rek ameliyathaneye getirilirler. Sonrasında ise bir maske yardımıyla solunum sisteminden anestezik gaz verilerek bilinçlerinin kaybolması sağlanır. Erişkinlerde ise damardan sürekli ilaç verilmesi veya nefes yolundan akciğerlerden devamlı gaz verilmesi ile hastaların uyu­tulması mümkündür. Çoğunlukla bu iki yöntem kombine edilerek uygulanmaktadır.”

“ANESTEZİ KİŞİYE ÖZELDİR”

. Bir kişiye verilecek anestezi ilacının miktarı ve dozu neye göre belirlenir? Her hastaya aynı anestezi maddeleri, standart oranda mı verilir?
“Hastalara verilen anestezik ilaçların dozu kesinlikle standart değildir. Bir çocuğa, genç erişkine veya bir yaşlıya verilecek anestezik ilaçlar ve dozları her zaman farklıdır. Hastanın yaşı kadar ameliyatın cinsi, genel sağlık durumu ve ameliyat olmasını gerektiren hastalık da önemlidir. Ameliyat sırasında anestezist pek çok kritere bakarak ilaç­ların dozlarını ve anestezi derinliğini ayarlar. Teknolojideki ilerlemelersayesinde anestezi derinliğini gösteren izlem aletleri de geliştirilmiştir ancak her anestezist bu konuda zaten özelleşmiştir.

Anestezi kişiye özeldir. Bu yüzden bir hastaya anestezi verilebilmesi için anestezi hekiminin bu hastayı ameliyat öncesinde mutlaka görüp değerlendirmesi gerekir. Anestezi uzmanı, hastanın geçirdiği hastalık­lar ve ameliyatlar, reçeteli ya da reçetesiz hali hazırda kullandığı ilaçlar ve dozlar hakkında da bilgi sahibi olmalıdır.”

GENEL ANESTEZİ

. Genel anestezi nasıl bir yöntemdir?
“Bir cerrahi girişim, hastaya zarar verebilecek zor bir işlemdir. Anestezi aslında cerrahiye karşı hastayı koruyan bilim dalı olarak tarif edilir. Kalp, akciğer ya da bağırsak ameliyatları genel anestezi olmadan yapılamaz. Her şeyden önce etik değildir. Hasta ağrı duymasa dahi organlarında aletlerin, ellerin dolaştığını algılamak istemez. Bu nedenle pek çok ameliyat zaten doğası gereği genel anestezi gerektirir.

Ameliyat ve anestezi öncesinde, vakayla ilgili gereken değerlen­dirmeler ve hazırlıklar yapıldıktan sonra hastanın durumuna bağlı olarak heyecanını, varsa ağrısını gidermek amacıyla ‘premedikasyon’ adı altında ilaç ya da ilaçlar verilir. Bundaki amaç, hastanın ameliyat­haneye sakinleşmiş bir şekilde alınmasıdır.

Hasta ameliyathaneye alındıktan sonra, damardan şuur kaybettirici ilaç verilmeden önce; tansiyonunun, dokulardaki oksijen miktarının, elektrosunun takip edilmesi amacıyla monitöre (izlem aletine) bağlana­rak ekrandan takip altına alınır. Anestezi uzmanı monitörde izleyeceği bu takip kriterlerine bakarak duruma göre ilaç miktarını değiştirecek ve tedaviyi yapacaktır.

Bilincini kaybettirecek ilaç verildikten sonra hasta, olacakları artık hissetmeyecektir. Daha sonra kas gevşetici ilaç verilerek nefes yoluna konulan tüp (entübasyon tüpü) vasıtasıyla hasta anestezi cihazına bağlanır ve suni solunuma başlanır. Anestezi cihazı ile hava yolu ba­sınçları, akciğerden soluk yoluyla çıkarılan karbondioksitin, verilen oksijenin ve hastadan çıkan oksijenin, anestezik ilaçların miktarları takip edilir. Böylece hem anestezinin güvenliği hem de cerrahın istediği ortam sağlanmış olur.

Anestezist tüm ameliyat süresince hastayı cerrahiden gelebilecek zararlara karşı korur, kollar ve gerekli tedavileri yapar. Ameliyat so­nunda ise ağrı duyusu hariç deprese edilen tüm sistemlerin yerine gelmesi sağlanır. Anestezist, hastanın ağrı duymaması için zaten anesteziye başlamadan veya anesteziyi sonlandırmadan ilgili tedbirleri almış olmalıdır. Tekrar kendi kendine soluması, bilincinin açılması, reflekslerin kazanılması ile hasta anesteziden uyanır. Uyanma odasında hayati fonksiyonları bir süre daha izlenir. Birtakım kriterleri sağladığı görüldüğü zaman ise servise gönderilir.”

KİTAPTA YANITLARI YER ALAN DİĞER SORULAR

• Peki, bölgesel anestezi hastalara nasıl uygulanır?
• Lokal anestezi ve uygulanma alanları konusunda bilgi verir misiniz?
• Anestezi ilaçlarına karşı hastanın alerjisi olup olmadığını belirleyen bir test var mıdır?
• Hastaları anesteziye kim hazırlamalı ve anesteziyi kim verme­lidir? Uygulanan anestezinin türüne göre bu durum değişebilir mi?
• Tüm anestezi uygulamaları mutlaka ameliyathane şartlarında mı yapılmalıdır?
• Anestezinin cerrahi müdahale sırasında hem hekime hem de hastaya getirdiği kolaylıklar nelerdir?

ANESTEZİ KİTABINDA YER ALAN DİĞER KONULAR

Sağlık Adası Yayınları’ndan çıkan ‘‘Sorular ve Yanıtlarla Anestezi’’ kitabında ameliyata hazırlık döneminde yapılması gerekenlerden genel, bölgesel ve lokal anesteziye kadar pek çok konu yer alıyor. Çocuklarda, yaşlılarda, kalp ve KOAH hastalarında anestezi uygulamalarıyla ilgili bilgilendirici söyleşiler bulunuyor.

Gazeteci Esra Kazancıbaşı Öztekin ile Nihal Yazan’ın imza attığı kitap, Türk Anesteziyoloji ve Reanimasyon Derneği’nin katkılarıyla hazırlandı. 15 hekimle söyleşi yapılan kitapta, anestezi, yoğun bakım ve ağrı tedavisiyle ilgili merak edilen yüzlerce sorunun yanıtı yer alıyor:

. Anestezi Nedir, Ne İşe Yarar?

. Güvenli Anestezi Nedir?

. Anestezi Uzmanları Neler Yapar?

. Genel Anestezi

. Bölgesel Anestezi

. Sedasyon

. Lokal Anestezi

. Özellikli Durumlarda Anestezi

. Çocuklarda Anestezi

. Yaşlılarda Anestezi

. Kalp Hastalarında Anestezi

. Diş Tedavilerinde Anestezi

. Hamilelikte Anestezi

. Ağrısız Doğum

. Anestezi Uzmanınız ve Siz

. Hastaların Sorumlulukları

. Ameliyat Dönemi (Perioperatif) Bakım ve Tedavi

. Anestezi Uzmanınız Hep Yanınızda!

. Palyatif Bakım

. Anestezi ile İlgili Yanlış Bilinenler

. 23 Soruda Anestezi

. Vücudun Alarm Sinyali: Ağrı

. Ağrıları Dindiren Bölüm: Algoloji

. Girişimsel Ağrı Tedavisi

. Kanser Ağrılarının Tedavisinde Girişimsel Yöntemler

. Ağrı Tedavisinde Doğrular-Yanlışlar

. Kemoterapiler Bu Yöntemle Daha Güvenli

. Kalp-Akciğer Canlandırması

. “Hayata El Ver”

KİTAPTA RÖPORTAJI YER ALAN UZMANLAR

Kitapta anestezi, yoğun bakım ve ağrı tedavisi konularında söyleşileri yer alan hekimlerin isimleri soyadı sırasına göre şöyle sıralanıyor:

Prof. Dr. Zekeriyya Alanoğlu,  Prof. Dr. Neslihan Alkış, Prof. Dr. Mustafa Bayar, Prof. Dr. Hülya Bilgin, Prof. Dr. Güner Kaya, Prof. Dr. Yüksel Keçik, Prof. Dr. Hasan Koçoğlu, Prof. Dr. Ercan Kurt, Prof. Dr. Ömer Kurtipek, Dr. Fikret Kutlu, Prof. Dr. Feyhan Ökten, Prof. Dr. Gül Köknel Talu, Prof. Dr. Emine Nur Tozan,  Doç. Dr. Tuğhan Utku ve Prof. Dr. Dilek Yörükoğlu.

www.sagligimicinhersey.com portalıyla aynı adı taşıyan sağlık kitapları serisinin beşinci kitabı olan “Sorular ve Yanıtlarla Anestezi”ye D&R mağazaları başta olmak üzere kitapevlerinden ulaşabilirsiniz. Kitabı ayrıca D&R web sitesi ve İdefix başta olmak üzere online kitapevlerinden de temin etmek mümkün.

Sağlığım İçin Her Şey Sağlık Kitapları Serisi’nin “Sorular ve Yanıtlarla Hepatitler”, “Sorular ve Yanıtlarla Göz Hastalıkları”, “Sorular ve Yanıtlarla Diyabet” ve ‘‘Sorularla ve Yanıtlarla Romatoid Artrit’’ konulu kitapları da bulunuyor.