Antibiyotikler Nasıl Kullanılmalı?

SÖYLEŞİ: Demet DEMİRKIR

Bakterilerin sebep olduğu enfeksiyonlarda kullanılan antibiyotikler, genelde grip olan kişiler tarafından da kullanılıyor. Ancak İstanbul Tıp Fakültesi Farmakoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Aykan Canberk antibiyotik ilaçların gripte etkisiz olduğunu, hatta bilinçsiz bir şekilde kullanılan antibiyotiklerin kişilerde ilaç direncine yol açtığını söyledi.

Prof. Dr. Canberk, ilaç kullanan kişilerde gelişen direncin, tükürük damlalarıyla yakınında bulunan kişilere de bulaştığını ve o kişide de aynı antibiyotiğe karşı direnç gelişeceğini anlattı.

İnsanların, birbirlerine şeker ikram eder gibi ilaç ikram ettiklerini, böylesi bir ikramın çok yanlış olduğunu hatırlatan Prof. Dr. Aykan Canberk, antibiyotik kullanımıyla ilgili sorularımızı yanıtladı,

. Antibiyotik nedir?
“Antibiyotik, bazı bakterilerin sebep olduğu enfeksiyonların tedavisinde kullanılarak bakterileri öldüren, üremesini durduran ilaçlardır. Bu enfeksiyonlardan oluşan ateşli durumu ve ona bağlı merkezi sistemik etkilerin düzelmesini sağlayan ilaçlardır.

Genelde en korkulan şey sistematik yayılmadır, mesela basit bir bademcik iltihabının zatürreeye çevrilmesi ya da menenjit yapması gibi… Bu durumlarda etkene yönelik tedavi yapılması gerekir.”

. Antibiyotikler hangi durumlarda kullanılan ilaçlardır?
“Bakterilerde kullanılan antibiyotikler, virüs hastalıklarında kullanılan antiviraller ve üçüncü olarak mantar hastalıklarında kullanılan antifungallerdir.”

“ANTİBİYOTİKLER GRİPTE İŞE YARAMIYOR”

. Grip olunca, ateşi çıkınca doktora danışmadan dost ahbap tavsiyesi ile antibiyotik alan pek çok hasta var. Grip tedavisinde antibiyotiğin yeri nedir? 
“Grip olunca genelde antibiyotiğin kullanılmaması gerekiyor çünkü antibiyotikler virüslerde etkisizdir. Her ateşi olan kişinin, grip olduğunu zannederek antibiyotik içmemesi gerekir. Böyle bilinçsiz kullanımlarda antibiyotik etkisiz olduğu gibi bir de ağız florasını bozuyor.

Antibiyotik kullanımına bağlı olarak mantar enfeksiyonu oluşabiliyor ve hatta mantar zatürreesine yol açabiliyor.

Gripte istirahat ve gıdaya dikkat edilmelidir. C vitaminden zengin gıdalar alınması gerekir. Ama komplikasyon geliştiyse, kişinin ateşi düşmüyorsa mutlaka hekim kontrolünden geçmesi gerekiyor.

80 yaş ve üstünde 10 yaş ve altındaki çocuklarda grip hızla zatürree olayına ve başka bakterilerin üremesine yol açıyor. Burada hekim kontrolü şarttır yani kimse kimseye ilaç önermemelidir.”

. Antibiyotikler ateş düşürür mü? 
“Antibiyotiklerin ateş düşürme gibi bir etkisi yok. Mutlaka antibiyotik almadan önce hekime başvurulmalı ve ateş düşürücü ilaçlar kullanılmalı.”

“YANLIŞ KULLANILAN İLAÇLAR PEK ÇOK SORUNA NEDEN OLABİLİYOR”

. Gereksiz ve yanlış kullanılan antibiyotikler ne gibi sorunlara yol açar?
“En başta antibiyotik direnci gelişir yani içilen antibiyotikten sonra bakteriler direnç oluşturur. Buradaki olay şu, içilen bu antibiyotiği bir daha içemiyorsunuz çünkü etki etmiyor. Mesela bir kişi gereksiz antibiyotik içti, o kişide direnç gelişti. Bu kişinin ağzından çıkan damlacıklar yakınındaki kişilere bulaştığı zaman, onlarda da o antibiyotiğe karşı direnç oluşur.

Bir diğer sorun ağızdaki flora ortamı bozulduğu için ağızda yaralar meydana gelir. Barsağı bozabilir, ishallere neden olabilir. Barsakta yaptığı reaksiyon öldürücü olabilen su kayıplarına yol açabilir.

Mesela ilaç verilen kişide alerji vardır, o ilacı aldığı an hayatını kaybedebilir. Bazen mantar hastalığı olan pamukçuk oluşabilir bu pamukçuk beyne gidebilir, akciğere inebilir ve akciğerde pamukçuk zatürreesine neden olabilir. Akciğerde komplikasyon yapabilir ve öldürücü olabilir.”

. Antibiyotiklerin yan etkileri var mıdır? Bunlar nelerdir?
“En başta alerji yapabilir ardından şok ve ölümü getirebilir. Özellikle bu enjeksiyon şeklinde yapılan ilaçlarda oluşur.

Deride döküntü, kaşıntı yapabilir. Bulantı, kusma, ishal, karaciğer hasarı, sarılık, böbrek hasarı da yapabilir, üreyi çıkartabilir ve böbrek yetersizliğini tetikleyebilir.

Beyinde bazı hasarlar yapabildiği gibi kulakta da işitme kayıplarına yol açabilir. İlaç kullanımını bırakan kişilerin yüzde 90’ınında işitme fonksiyonu geri kazanıldığı gibi ilaç kullananların yüzde 10’unda bu sorun kalıcı da olabilir.”

“UYGUN ANTİBİYOTİK KİŞİDEN ALINAN KÜLTÜRLE VERİLİR”

. Kişiye uygun antibiyotik neye göre seçilir?
“Hastaya antibiyogram yapılması gerekiyor mutlaka. Hastanın boğazı ağrıyorsa boğaz kültürü, akciğerinde problem varsa balgam kültürü almak, enfeksiyon dışkıdaysa dışkıdan kültür almak gerekir. Kanda da enfeksiyon olabilir bu durumda da kandan alınmalıdır. Bu yapılmadan ezbere antibiyotik verilmemesi gerekiyor ama acil durumlarda tecrübeye dayalı ilaç verebiliyoruz çünkü uygunluk kültürü sonucu bir haftada çıkıyor.

İlaç verilirken kişinin kilosu, yaşı, cinsiyeti çok önemlidir. Mesela yaşlı kişilerde antibiyotikler daha fazla yan etki yapıyor. Başka bir hastalığı olan kişilerde de antibiyotik verilirken dikkat edilmelidir, kişinin kalp rahatsızlığı, böbrek yetmezliği varsa karaciğeri büyükse ya da karaciğerinde yağlanma varsa bunlar göz önünde bulundurulmalıdır.”

. Diyabet, böbrek rahatsızlığı, karaciğer vb. gibi rahatsızlığı olan kişiler antibiyotik kullanabilir mi? Neye dikkat etmeliler?
“Kullanabilirler. Diyabette önemli olan şey diyabetin yaptığı komplikasyonlardır. Örneğin, diyabet böbrek hasarı yapmışsa böbrekten atılan ilaç verilmemelidir. Diyabetik karaciğer oluşmuşsa kişide, o zaman da böbrekten atılan antibiyotiklere ihtiyaç vardır. Diyabet bir kalp hastalığı yapmışsa da ona göre ilaçlar verilmelidir.

Bazı antibiyotikler şekeri yükseltebiliyor. Mesela kişinin şekeri 180 ama antibiyotik aldıktan sonra şekeri 250’ye fırlayabilir ve böylece ilaç verdiğimiz kişi komaya girebilir. Kan şekerinin düzenini bozan antibiyotikler de vardır, bazı mantar ilaçları ve bazı virüs ilaçları bunu yapabilir. Aynı şekilde şekeri düşüren ilaçlar da var, bu durumlarda ağır hipoglisemiler görülebilir.”

. Antibiyotiklerde saatlerin önemine dikkat çekilir. Neden saatlerin atlanmaması gerekiyor? Unutulan ilaçlar etki yapmıyor mu?
“Saatler önemlidir çünkü bazı ilaçlar altı, sekiz saat arayla alındığı gibi bazı ilaçlar da 12 ya da 24 saat arayla alınmalıdır. Bu ilaçların maksimum kanda kalma miktarları değişiklik gösterir. Saatlere uymak gerekir yoksa ilacın bir etkisi olmaz. Mesela hasta, ilacı almayı unuttu ve üstünden dört saat geçti, bu durum kişinin ilaçsız kalmasına neden olur ve vücutta direnç gelişir, antibiyotik etki etmez. O nedenle düzenli bir şekilde ve saatinde antibiyotiklerin kullanılması gerekir.”

. Antibiyotikler tok karnına mı, aç karnına mı alınmalı?
“Bazı antibiyotikler aç karnına alınmalıdır çünkü gıdalar, ilacın emilimini bozuyor. Bazı antibiyotikler ise tok karnına alınmalıdır çünkü emilimi artıyor ve ilacın faydası daha fazla oluyor. O yüzden doktor tavsiyesine göre önerildiği gibi aç karnına ya da tok karnına kullanılmalıdır. Bazı ilaçlar ise mideyi bozmaktadır bu durumlarda da hekim, ilacı tok karnına almasını ister.”

“İLAÇLARI SUYLA İÇMEYİ TERCİH EDİN”

. Antibiyotikler su dışında meyve suyu, kola, soda, ayran gibi içeceklerle birlikte alınabilir mi?
“Bu durumu iştahlı kişiler çok seviyor, içecekle birlikte ilaç içmeyi tercih ediyorlar. Ama ilacın suyla alınması gerekiyor. Kolalı meşrubatlarda tuz tutucu maddeler vardır zaten antibiyotikler böbrek ve karaciğerde görevi yavaşlatmasına neden oluyor, bu yüzden kolalı meşrubatla ya da ayranla içilmesi böbreklere yük getirebilir. Doğrudan doğruya suyla içilmesi önerilir.”

. Antibiyotik kullanan biri alkol alabilir mi?
“Kesinlikle kullanmaması gerekir. Alkol, ilacın karaciğerden atılımını bozuyor, antibiyotik de karaciğerde alkolün yıkılmasını bozuyor. Bu sefer de alkol zehirlenmesi ortaya çıkabiliyor. Bulantı, kusma, baş ağrısı gibi şekilde kendini gösterebilir. Alkole bağlı mide kanaması da ortaya çıkabilir.”

“ENJEKSİYON ANTİBİYOTİKLER ÖLÜME BİLE NEDEN OLABİLİYOR”

. Antibiyotiklerin içindeki penisilin çoğu kişiyi endişelendirir. Penisilin içeren antibiyotikleri kimler kullanamaz?
“Özellikle bu tip ağızdan alınan ilaçlar çok zararlı değildir. Ancak iğne şeklinde yapılan penisilin içerikli antibiyotikler; alerji, şok ve ölüme bile neden olabilir. O nedenle penisilin testi yapılmalıdır ve kişinin alerjisinin olmadığı anlaşıldıktan sonra penisilin verilebilir. 
Ağızdan alınan antibiyotiklerin hepsi aynı ailedendir. Öldürücü yan etkileri bulunmaz, döküntü, kaşıntı gibi şekillerde kendini gösterir.”

. Antibiyotik içerken sabahları aç karnına mide koruyucu ilaç içenler var. Bu doğru mudur? Yoksa sindirim sistemi hassas olanlar mı buna dikkat etmeli?
“Ülser, gastrit, reflüsü varsa sabah aç karnına mide koruyucu ilaç içilebilir. Ancak onu kullanmak için de mutlaka hekime danışmak gerekir çünkü bazı mide ilaçları, bazı mantar ve virüs ilaçlarının emilimini bozabiliyor.”

“İLAÇ KULLANIMI İLK DÖRT AY ÖNERİLMİYOR”

. Hamile kadınların antibiyotik kullanımı doğru mudur?
“Doğru değil, bazı antibiyotikler çocuklar üzerinde zararlı etkilere neden olabiliyor, çocukta kalp damar hastalığı yapabilen ilaçlar vardır. Bazı ilaçlar kullanılabilir ama yine de ilk dört ay ilaç kullanılmamalıdır. Özet olarak, ilaç kullanılacak olsa bile bebeğe zararı dokunmayacak ilaçlar tercih edilmelidir.”

“BİLİNÇSİZ İLAÇ KULLANIMI ÇEVRENİZDEKİLERE DE ZARAR VERİYOR”

. Antibiyotiğe karşı direnç kazanmak nedir?
“Bilinçsiz ilaç kullanımıyla beraber alınan antibiyotiğe karşı zırh oluşturuluyor. Bakteri bu ilacı tanıyor ve bakteri hücresinde bazı enzimler yapıyor. Bu enzimler aynı antibiyotiği parçalamaya başlıyor. Bakteri antibiyotiği tanıdığı için ilaç etki etmiyor. O kişiden başka kişilere bulaştığı takdirde de diğer kişilerde de direnç gelişiyor. O nedenle bilinçsiz ve düzensiz ilaç alımı yapılmamalıdır.”

. İlaç etkileşimleri dikkate alınırsa, kronik hastalığı olan biri,  ne tür ilaçları antibiyotikle aynı saatte almamalıdır?
“Özellikle kolesterol ilaçları, bazı mide ilaçları, bazı demir bileşikleri, bazı tansiyon ilaçlarıyla birlikte alınmaması gerekiyor.”

. Antibiyotik kullanımıyla ilgili olarak son uyarınız nedir?
“Bilinçli ve kontrollü şekilde antibiyotik kullanımı olmalı ve komşular birbirlerine şeker takdim eder gibi ilaç önermemelidir.”