Beyin Check-upı ile Beyin Sağlığınızı Koruyun

Beyin sağlığı yerinde olmayan kişinin ne tür şikayetleri olur? Beyinde olumsuz giden şeyleri geriye döndürebilmek ya da yavaşlatabilmek mümkün müdür? Unutkanlık ne zaman bir alarm sinyalidir? Beyin check-upı nedir? Beyin sağlığını korumaktan ne anlamalıyız? Beyin check-upı özellikle kimlere önerilir? Uykunun sağlıklı bir beyin fonksiyonunda önemi nedir? Beynin fonksiyonunu olumlu ya da olumsuz etkileyen birtakım gıdalar var mıdır? Aşırı stresli ya da aşırı öfkeli kişilerin beyin fonksiyonları neden olumsuz etkilenir?

Memorial Şişli Hastanesi Nöroloji Uzmanı, İnme Merkezi Direktörü Doç. Dr. Yakup Krespi beyin sağlığı ve beyin sağlığını koruma konusunu Sağlığım İçin Herşey’de anlattı.

. Bir kişinin beyin sağlığı yerinde değilse ne tür şikayetleri olur?
“Beyinle ilgili problemler, hastalık aşamasında yakalanır. Hastalık aşamasındaki hastalıklar da  hep ileri yaşta yakalanan hastalıklar olur. Aslında bu hastalıkların birçoğu, yaşanılan hayat boyunca var olan risklere bağlı olarak hazırlanır. İnme, geçirildiği gün ortaya çıkan bir hastalık değildir. En az 15-20 yıl süresince hazırlanan bir rahatsızlıktır. Unutkanlığın temel yakınma olduğu alzheimer hastalığı da birtakım riskler ve buna uygun bir zeminde genetik veya onu kolaylaştıran faktörlerin varlığında 20-25 sene içerisinde ortaya çıkar. Beyin sağlığını korumaktan amaç, halk sağlığını tehdit eden bu hastalıkları erken süreçte teşhis etmektir. Bunları durdurabilmek ve yavaşlatabilmek için riskleri nasıl öngörebiliriz ve başlangıcı nasıl tahmin edebiliriz diye bakmamız gerekir.

UNUTKANLIĞA YOL AÇAN SÜREÇ DURDURULABİLİR  Mİ?

. Beyinde olumsuz giden şeyleri geriye döndürebilmek ya da yavaşlatabilmek mümkün müdür?
“Bir hasta felç geçirdiyse niye felç geçirdiğini anlamak gerekir. Beyni besleyen damar tıkanmıştır. Bu damar yıllar boyunca hastalandı ve bu hastalıklardan etkilendiği, daraldığı ve tıkandığı için kişi felç geçirdi. Bunun tıkanmaması için yapılacak her şey bir gün gelir felci önler. Tıkanmaması için felçten en az 20 yıl önce önlemlerin alınması gerekir. Unutkanlık hepimizin sıklıkla yakındığı, çoğu zaman da hastalık olmayan bir durumdur. Bu da eğer bir hastalığın belirtisi ise 20-25 yıl beynimiz bu hastalığı ortaya çıkaracak her türlü altyapıyı geliştirir. Bu ortaya çıkmadan unutkanlığa yol açan süreci nasıl durdurabiliriz sorusunun cevabını bugün çok iyi biliyoruz.”

. Unutkanlık ne zaman bir alarm sinyalidir?
“Unutkanlık günümüzde alzheimer hastalığı ile eşdeğer kabul edilir. Aslında birçok unutkanlık alzheimer ile ilişkili değildir. Yaş ilerledikçe unutuyoruz ve unutacağız. Normal yaşlanma ile unutmaya zaten başlarız. Önemli olan o yaştaki normal bireylerden daha fazla unutmuyor olmaktır. Stres, gelişmekte olan bir depresyon, sahip olunan birtakım başka riskler unutkanlığa yol açan önemli faktörlerdir. Hayat şeklimiz, mesleğimiz, meslekteki stres yoğunluğumuz zaman gelince unutkanlıkla kendini gösterebilir. Alarm zili bunun farkına vardığımızda çalar. Eğer bunun farkında değilsek çevremizdekiler unutkan olduğumuzu söylemeye başladılarsa o zaman alarm zili çalıyordur. Aynı zamanda kısa süre önce olanları unutuyor ve geçmişi çok unutmuyorsak bu bir sinyaldir.”

. Beyin check-upı nedir? Beyin sağlığını korumaktan ne anlamalıyız?
“Toplum iyi bir zihinsel yaşamın veya sağlıklı bir ruhsal yaşamın sürebilmesi için pek çok kaynaktan birçok riski öğreniyor ve bu riskleri bertaraf etmek için çalışıyor. Biz beyin sağlığı koruma programında bunu konu etmeyi hedefliyoruz. Kalp krizi geçirmeden önce bir EKG ya da meme kanseri gelişmeden önce bir mamografi çekiliyorsa beyin sağlığı da ilk önce değerlendirmeyle başlar. Zihnimizin sağlıklı çalıştığını birtakım testlerle ortaya koymak gerekir. Çünkü bu zaman içerisinde değişebilir. Dolayısıyla global bir farkındalık oluşturduktan sonra zihin fonksiyonlarımızı ölçmek ve zihne risk oluşturan faktörleri hastalarla birlikte konuşarak düzeltmek gerekir.”

Doç. Dr. Yakup Krespi

BEYİN CHECK-UPI NASIL YAPILIYOR?

. Bir kişi beyin check-upı yaptırmak istiyorsa hangi aşamalardan geçer?
“Hastalık sürecine ulaşacak olan unutkanlıklar 50 yaş civarında kendini belli eder. Böyle bir hastalık aklımızdan geçmediği dönemde bu sağlık taraması yapılır. Taramaya kan tahlili başlanır. Kan tahlilinde damarlarda zararlı olan tüm riskler gözden geçirilir. Bu uzun vadede hem unutkanlığı kolaylaştırır hem de felç açısından büyük risk oluşturur. Sonrasında zihin fonksiyonları içerisinde en önemli olan yönetici ve hafıza işlevleri denilen bellek işlevleri süreçleri ölçülür. Bu ölçümler sonunda kişinin performansı, yaşıtı olan geniş bir havuzdaki normal performansla karşılaştırılır. Nöropsikolojik bir muayene yapılır. Bu muayene zihinsel fonksiyonların muayenesidir. Beynin birçok zihinsel fonksiyonu vardır. Ama ilk bozulanı hafıza ile ilgili ve yönetici işlevler olan planlama, soyutlama, akıl yürütme gibi ön beynin fonksiyonlarında birtakım problemlerle zihin hastalıkları başlar. Bunlar ya kalem kağıtla, soru cevapla ya da bilgisayar ortamında ölçülür. Bilgisayar ortamında kullanılan ölçümlerin özelliği; her yaş ve kültürden, her eğitim seviyesinden insanın performansının geniş bir kitle ile karşılaştırabileceği bir test yöntemi olmasıdır. Kişi, yanındaki psikoloğun denetiminde ve ondan aldığı direktiflerle bilgisayar ekranında ona sorulanları cevaplar. Ondan istenilenleri de yapar. Burada hastanın akıl yürütme hızı, hafıza fonksiyonları ölçülür. Normal olarak kabul edilen bir çoğunluğun ortalaması ile karşılaştırılır.”

‘‘BEYİN CHECK-UPI ÖNCELİKLE SÜBJEKTİF UNUTKANLIĞI OLANLARA ÖNERİLİR’’

. Beyin check-upını özellikle kimlere öneriyorsunuz?
“Her 50 yaşına gelen kişi, beyin check-upı yaptırmalıdır. Ancak bu pratiğe çok uygun değildir. Beyin check-upı öncelikle sübjektif unutkanlığı olanlara yani hissiyatı unutanlara önerilir. Bu, kişinin biraz daha unutkan olduğunu hissettiği durumlardır. Unutkanlığın normal mi yoksa ortalamaların altına inen ve izlenmesi gereken bir unutkanlık mı olduğuna bakılmalıdır. Bu testler bu konularda çok net bilgiler verir. Eğer altındaysa bu kişiler kendilerini koruma altına almalıdır. Hayat tarzlarında birçok değişiklik yapmaları gerekir. Asıl mesaj ise unutkan olduğunu hisseden birçok kişinin testlerden sonra aslında normal bir bellek fonksiyonuna sahip olduğunu görüp onun yaşattığı stresten uzaklaşmasıdır.”

. Uykunun sağlıklı bir beyin fonksiyonunda nasıl bir önemi vardır?
“Uyku, beynin diğer organlardan farklılaştığı dönemdir. Diğer organlar istirahatteyken beyin uykuda çalışır. Ertesi gün iyi bir performansa sahip olmak için çalışır. Çoğunlukla da bunu rüya aracılığıyla yapar. Beyin kendini resetler. Daha kolay, daha hızlı ve daha performansı yüksek bir çalışmaya adapte olur. Ortalama 8 saatlik iyi bir uykuda bütün bu hazırlık gerçekleşir. Dolayısıyla uykuyu bozan her türlü neden, beynin ertesi günkü performansını da etkiler.”

BEYİN FONKSİYONUNU ETKİLEYEN GIDALAR NELER?

. Beynin fonksiyonunu olumlu ya da olumsuz etkileyen bir takım gıdalar var mıdır? Sağlıklı bir beyin için ne yemeli nelerden uzak durmalıyız?
“Beyin sağlığını korumadaki önemli mesajlarımızdan biri, diyettir. Bugün herkes Akdeniz tipi beslenmenin beyin sağlığı açısından en önemli adımlardan biri olduğunu duymuştur. Biz Akdeniz’de yaşayan ama Akdeniz tipi beslenmeyen bir toplumuz. Bugün birçok bilimsel çalışmada, Akdeniz tipi beslenmenin zihinsel gerilemeyi, Akdeniz tipi beslenmeyen bir denek grubuna göre yavaşlattığı görülmüştür. Bu sağlıklı bir beden aracılığıyla olmaktadır. Azalmış kilonun yol açtığı düşen tansiyon, azalan kolesterol, düşen şeker değerleri, gerileyen metabolik sendrom gibi birçok endirekt etki, sağlıklı çalışan zihinsel fonksiyonlara yol açar. Kesinlikle Akdeniz tipi beslenmeyi öneriyoruz. Yeşil gıdalardan, lifli besinlerden, sınırlı ama olan proteinden, balıktan zengin bir beslenme şeklinin bilimsel olarak kanıtlanmış özellikleri vardır.”

‘‘DEPRESYON ALZHEİMERI TETİKLEYEBİLİR”

. Aşırı stresli ya da aşırı öfkeli kişilerin beyin fonksiyonları neden olumsuz etkileniyor?
“Birebir nedenselliğini söylemek zordur. Ama çok stresli yaşayan birinde depresyon riski çok daha yüksektir. Depresyon, sağlıklı bir zihin performansını önemli oranda engeller. Özellikle 50 ya da 60 yaşından sonra ortaya çıkan nedensiz depresyon da, aslında hazırlanmakta olan bir zihinsel gerileme, hafıza zayıflığı sürecinin başlangıç noktası olabilir. Depresyon alzheimerı tetikleyebilir.”

EGZERSİZ BEYİN SAĞLIĞI İÇİN ÇOK ÖNEMLİ

. Fiziksel egzersiz ve beyin sağlığı için neler söylemek istersiniz?
“Egzersizin de özellikle alzheimer hastalığı süreci içinde olan beyinlerde, bu sürecin yavaşlamasına hatta bir miktar gerilemesine neden olduğu gözlemlenmiştir. Birçok bilimsel çalışma zihin fonksiyonlarının, egzersize başlayan grupta, egzersiz yapmayan normal yaşantısını sürdüren gruba göre daha yavaş gerilediğini hatta gerilemişse düzelmeye başladığını göstermektdir. Egzersizden kasıt, günde yarım saat mümkünse haftada beş kere ritmik, belirli bir hızda yürüyüştür. Egzersiz kapasite ne kadar artarsa zihinsel performans üzerine o kadar büyük yararı olur.”