Beyin Felcinden Nasıl Korunulur?

İnme nedir? Ne tür belirtilerle ortaya çıkar? İnmenin tek taraflı olması mı gerekir? Kısa süreli konuşma bozukluğu veya görme kaybı da inmeyi düşündürtecek bir bulgu mudur? İnme tedavisi ve zamanı önemli midir? Hipertansiyon veya diyabet inme açısından birer risk faktörü müdür? Migreni olan kişilerin diğer kişilere göre inme geçirme riski daha mı yüksektir? Tıkanmaya bağlı inmelerde uygulanan tedavilerdeki gelişmeler nelerdir? İnme tanısı konan bir hastanın muayenesi sonucunda inme tıkalı bir damardan dolayı olduysa kapalı yöntemle müdahale nasıl yapılır? Beyin sağlığımızı korumak için neler yapmalıyız?

Memorial Şişli Hastanesi İnme Rehabilitasyon ve Araştırma Ünitesi Başkanı Doç. Dr. Yakup Krespi beyin felci ve beyin sağlığı ile ilgili önemli bilgileri Sağlığım İçin Herşey’de verdi.

. İnme nedir? Ne tür belirtilerle ortaya çıkar?
“İnme çok sık rastlanan bir hastalıktır. Yaş ilerledikçe, refleksler azaldıkça bilgilerin bir kısmının kaybedilmesi ile ortaya çıkar. Gençlerin, anne babalarının sorununu daha iyi tanıyabilmeleri için çok iyi bilmeleri gereken bir rahatsızlıktır. Ani ortaya çıkar. Beyinle ilgili fonksiyonlarda bir bozulma olur. Beyin yürümeyi, kol ve bacakları hareket ettirmeyi, konuşmayı, görmeyi, dengeyi sağlayan bir organdır. Dolayısıyla bunlarda ani ortaya çıkan her türlü bozukluk ilk başta ‘Acaba bu bir inme midir?’ sorusunu sordurmalıdır. Vücudumuzun bir tarafında aniden kolumuzu veya bacağımızı hareket ettiremezsek, aniden konuşamaz, anlayamazsak, aniden görmemizi kaybedersek akla ilk inme gelmelidir.”

‘‘İNMEDE BULGULAR ANİDEN ORTAYA ÇIKAR”

. İnmenin tek taraflı olması mı gerekir? Kısa süreli konuşma bozukluğu veya görme kaybı da inmeyi düşündürtecek bir bulgu mudur?
“İnme çoğunlukla vücudun bir tarafında ortaya çıkan bulgularla görülür. Örneğin sağ beyinde bir damar tıkanıklığı veya kanama varsa o sol tarafta bir felçle ortaya çıkar. Soldaysa da sağda görülür. Ama beynin de bir sapı vardır. Beyin sapı tutulduğunda da her iki kol ve her iki bacakta, bazen kol ve bacaklarda birlikte bir felç durumu ortaya çıkabilir. Bütün bu şikayetlerden bir veya birkaçı aniden ortaya çıkarsa akla inme gelmelidir. Süresi çok önemli değildir. Kalıcı olabileceği gibi 5-10-15 dakika sürüp geçebilir. Burada akla inmeyi getirecek olan bulguların aniden ortaya çıkıp bazen kaybolması, bazen sürmesidir.”

. İnme tedavisi ve zamanı önemli midir?
“Aniden ortaya çıkan bir rahatsızlık olduğundan çok hızlı tedavi edilmesi gerekir. İnme aslında zamanla ilişkili bir rahatsızlıktır. Ortaya çıkışı da çok hızlı ve anidir. Tedavisi de eğer yapılabiliyorsa çok hızlı bir şekilde sürdürülmelidir. Günümüzde bir zaman sınırı vardır. Eskiden ilk üç saatti; sonra ilk 4,5 saatte tedavi edilmesi gerekiyordu. Bugün ise tedavi süresi ilk altı saate kadar başarılı sonuç elde edilebilecek şekilde uzatılmıştır.”

HİPERTANSİYON VE ŞEKER RİSK FAKTÖRÜ

. Hipertansiyon veya diyabet inme açısından birer risk faktörü müdür?
“Çok az sayıda risk faktörü hem kalp krizine hem felce hem de zamanı geldiğinde maalesef bunamaya yol açar. Hipertansiyon ve şeker bu risk faktörlerinin en zararlı olanlarındandır. Ama yoğun sigara içiciliği, yüksek kolesterol, egzersiz yapmadan geçirilen bir hayatın en büyük geri dönüşü olan obezite önemli risk faktörlerindendir.”

. Migreni olan kişilerin diğer kişilere göre inme geçirme riski daha mı yüksektir?
“Migrenle ilgili bilimsel bir açıklama elimizde yoktur. Ama migrenli kişiler inme geçirmeye daha yatkın olabilirler. Bunun birçok nedeni vardır. Hastalığın kendisinin mi inmeye yol açtığı yoksa baş ağrısının görüldüğü bünyede inmenin ortaya çıkma olasılığı mı daha yüksek tartışılmaktadır. Ancak migrenli hastalarda genç yaşta daha fazla damar yırtıkları görülür. Migrenle birlikte bir takım risk faktörleri gelir. Özellikle kadınlar için 35 yaşından sonra migren varsa sigara içilmemelidir. Kadın doğum hapları kullanılmamalıdır. Bunları kullanan veya yoğun sigara içenlerin 35 yaşından sonra inme riskinde ciddi artış görülmektedir.”

Doç. Dr. Yakup Krespi

TEDAVİDEKİ YAKLAŞIMLAR

. Tedaviye yaklaşım inmenin beyin damarındaki bir tıkanmaya mı ya da bir kanamaya mı bağlı olduğuna göre değişiyor mu?
“En sık rastlanılan yüzde 85 oranında beyini besleyen bir damarın tıkanması sonucunda ortaya çıkan inmelerdir. Ama yüzde 15 oranında da beynin dokusunun veya beyni çevreleyen zarların içerisinde kanama olabilir. Bu üç durumda da tedaviler birbirinden çok farklıdır. Tıkanan bir damar açılmalıdır. Kanayan bir damardaki kanamayı durdurmak için de tıkamak gerekiyor. ”

. Ayırıcı tanıyı nasıl koyuyorsunuz?
“Ayırıcı tanı, şikayetlerin ortaya çıkması ve kanamaların söz konusu olduğu durumlarda konulur. Kanaması olan hastalar çok hızlı bilinç değişiklikleri gösterebilir. Komaya girebilirler ve çok hızlı uyur hale gelebilirler. Daha fazla bulantı ve kusma olur. Ama bütün bunlar ayırıcı tanıyı tam sağlamaz. Mutlaka bir beyin tomografisi veya beyin MR’ı çekip kanama ile tıkanmayı birbirinden kolayca ayırabilmek mümkündür.”

. Tıkanmaya bağlı inmelerde uygulanan tedavilerdeki gelişmeler nelerdir?
“Damar tıkanıklıklarında özellikle ani ve büyük bir damarın tıkanmasında ortaya çıkan ağır inmeler bugün hasta uygun zamanda geldiği takdirde tedavi edilebilmektedir. Trombektomi denilen özel bir takım stentlerle damar açılarak neredeyse eski haline hemen getirmek mümkündür. Üç hastadan biri uygun bir şekilde tedavi edildiğinde eski bağımsızlık düzeyine hasta getirilebilmektedir.”

İNMENİN GELİŞTİĞİ İLK ALTI SAATTE YAPILANLAR

. İnme tanısı konan bir hastanın muayenesi sonucunda inme tıkalı bir damardan dolayı olduysa kapalı yöntemle müdahale nasıl yapılıyor? Hasta anestezi ile uyutuluyor mu?
“Kalp krizindeki tedavi yöntemi neyse inmede de damar tıkanıklığı olduğunda tedavi yöntemi aynıdır. Teşhis konulduktan sonra inmenin geliştiği süre ilk altı saat içerisindeyse hasta hemen anjiyografi laboratuarına alınır. Bazı hastalar uyutularak bazı hastalar da hiç uyutulmadan kasıktan yapılan küçük bir kesi ile beyin damarına kataterler ulaştırılır. Bu kataterler aracılığıyla pıhtının içine girilip geriye doğru çekildiğinde pıhtıyla beraber dışarı alınan özel stentler tıkalı damarın seviyesine götürülür. Pıhtı en fazla üç denemeden sonra bütünüyle dışarı alınır. Bugünkü şartlarda başarı oranı yüzde 80-90 arasındadır.

Ancak ilk altı saati aşan vakalarda bu tedavinin uygulanabilirliğinin en önemli şartı, hastanın ağır nörolojik şikayetlerle gelmesi ama beyinde görülebilir çok ağır bir hasarın olmamasıdır. Bu bize ‘Eğer damarı açarsak gelişmekte olan hasarı durdurabiliriz’ fikrini düşündürtür. Ama altı saatten sonra çok geniş bir hasar oluşursa damarı açmak zarar verebilir. Dolayısıyla altı saatten nerdeyse 12 saate kadar bazı seçilmiş durumlarda bu tedaviyi yapabilme şansı vardır.”

. Tedavi ile ilgili başka gelişmeler var mı?
“İnmenin risk faktörleriyle mücadele her geçen gün yeni tedavi olanakları sağlamaktadır. İnmeyi geçirmeden engellemek çok önemlidir. Bütün dünyada gelişmekte olan beyin sağlığı programları vardır. Bu programların ana hedefi 40-50 yaştan sonra önemli olan yaşam süresinde risk faktörlerini çok iyi kontrol etmektir. Böylece bu risk faktörlerinin tetiklediği bunama gibi hayatı ilerde karartacak olan rahatsızlıkları önlemektir.”

SAĞLIKLI BEYİNE SAHİP OLMAK İÇİN NE YAPMALI?

. Beyin sağlığımızı korumak için neler yapmalıyız? Nelerden sakınmalıyız? Sağlıklı bir beyin ne tür fonksiyonlara sahip olmalıdır?
“Kalp krizini veya felci önlemek için yapılanları, 70-80 yaşından sonra bunama gelişmemesi için de uygulamak gerekir. Hipertansiyon ve diyabet ciddi bir bunama tetikleyicisi risk faktörleridir. Ama yıllar içerisinde ortaya çıkarlar. Dolayısıyla yıllar içerisinde çok iyi kontrolleri yapılmalıdır. Bunları önleyebilmenin en önemli yollarından biri egzersizdir. Hareketli olmak ve kilo almadan bir yaşantı sürdürebilmek önemlidir. Bugün hareketli insanlarda, beyinde alzheimer hastalığının en önemli bulgusu olan değişiklikler daha az gelişmektedir. Aynı zamanda eğer bu değişiklikler ortaya çıkmışsa tekrar hareketli yaşama geçildiğinde bunlar gerilemektedir. Dolayısıyla kilo almamak, hareketli bir yaşam sürmek, risk faktörlerinden korunmak önemlidir. Bunların yanında iş-güç sahibi ve sosyal olmak, sürekli mental açıdan aktif olmak yapılabilecek en önemli şeylerdir.”

. Emekli olan ya da işini bırakmış insanlar nasıl aktif olabilirler?
“En önemli beklentilerden biri de ‘Emekli olayım. Deniz kenarında küçük bir köyde, bir kıyı kasabasında bir küçük evim olsun. Sessiz bir ortamda yaşayayım’ düşüncesidir. Oysa bunun tam tersi yapılmalıdır. Emekli olduktan sonra da aktivitelere devam etmek, toplumun içinde olmak, sağlıklı beslenmek ve hareketli bir yaşam sürdürmek yaşlanan beynin bunama gibi bir sonuca gitmesini engellemek için çok önemlidir.”