Beyin Tümörleri Tedavisinde Gamma Knife

Radyocerrahi nedir, hangi tedaviler için kullanılır? Işın bıçağı (gamma knife) nasıl bir yöntemdir? Sadece beyin tümörlerinin tedavisinde mi kullanılır? Işın bıçağıyla seans süresi tümör ya da damarsal olay olup olmadığına göre mi değişir? Beyni görüntülemek için MR ya da tomografi mi tercih edilir?

Acıbadem Altunizade Hastanesi Radyasyon Onkolojisi Uzmanı Prof. Dr. Meriç Şengöz, kanser tedavisinde radyocerrahiyi Sağlığım İçin Herşey’de anlattı.

KANSER TEDAVİSİNDE RADYOCERRAHİ YÖNTEMİ

. Radyocerrahi nedir, hangi tedaviler için kullanılır?
“Radyocerrahi hem radyasyonu hem de cerrahiyi içerir. Cerrahi her zaman her bölgede ve aynı etkinlikte kullanılamaz. Bunun sebeplerinden biri, hastanın cerrahiye uygun olmamasıdır. Bir diğer sebep, tanısı konmuş ama çıkarılmak istenen lezyona ulaşılamayabilir ya da bu çok riskli olabilir. Böyle bir durumda lezyonu bulunduğu yerde etkilemek hatta yok edebilmek için bir arayışa girilmiş ve radyasyon gibi etkili bir yöntemin cerrahide kullanılması düşünülmüştür. Bunun ilk çalışmaları da beyin cerrahları tarafından yapılmış ve etkinliğin bazen cerrahiden bile daha iyi olduğu görülmüştür. Çünkü açık cerrahinin veya beyinde mikro cerrahinin kendine has birtakım olumsuzlukları vardır. Anestezi riski, enfeksiyon riski, hastanede kalış süresi gibi birçok sıkıntıyı birlikte getirdiği için istenmeyebilir veya zor olabilir. Radyasyonun da kendine has birtakım sıkıntıları vardır. Eğer çok sınırlı bir bölgeye değil de biraz genişçe bir alana radyasyon verilmek zorunda kalınırsa o da sıkıntılı olur. Ama radyocerrahi ile yüksek doz çok sınırlı bir bölgeye ve mümkün olduğunca kısıtlı süre içinde, daha etkili bir şekilde ve çok az yan etkiyle verilebilir.

EN SIK KAFA İÇİ LEZYONLARDA KULLANILIYOR

Bugün beyin cerrahisinin öncülüğünde sadece kafa içi lezyonlarda değil, neredeyse vücudun her tarafında stereotaktik radyocerrahi kullanılmaktadır. Işık huzmelerinin mümkün olduğunca çok yönden ama tek bir noktaya odaklanacak şekilde ve sınırlı bir huzme halinde verilince kullanılan bir enerjidir. Bilgisayarla iyi kontrol edildiğinde, vermeden önce dozun dağıldığı bölgeleri, etraftaki düşük doz alanları iyi tespit edilirse etkinliği artar. Aslında işin birinci aşaması, uygun hastada uygun hedefi vurmak, iyi bir görüntüleme yapmak, hastayı iyi bir şekilde hazırlamaktır. Başa bazen bir çerçeve takarak ya da sıkı bir maske yaparak sabitlersek; eğer vücuttaysa onu immobilize edecek birtakım yöntemlerle ya da immobilize edemediğimiz nefes hareketleri gibi durumlarda da onu izleyerek yani nefes hareketlerine uyumlu bir şekilde ışınları gönderirsek yüksek doz sınırlı bölgeye az seferde verilebilir. Radyocerrahi tek dozdur ama daha sonra bunun üçe beşe bölünerek de verildiği ya da daha kısa haftalar ya da günler içinde verileni geliştirildi ve kullanılıyor. Ama esas klasik ilk çıkış, kafa içi lezyonlardaki stereotaktik radyocerrahide tek dozun çok sınırlı bir bölgeye verilmesi, verilirken de kafanın çok sıkı bir şekilde sabitlenip öyle görüntü alınması ve uygulanmasıdır.”

Prof. Dr. Meriç Şengöz

BEYİN TÜMÖRLERİNDE IŞIN BIÇAĞI YÖNTEMİ

. Işın bıçağı (gamma knife) nasıl bir yöntemdir? Sadece beyin tümörlerinin tedavisinde mi kullanılır?
“Işın bıçağı (gamma knife) kafa içi lezyonlarda kullanılır. Lezyonlar her zamanda beyin tümörü olmayabilir. Kafa içinden başlamasının nedeni, kafayı açmanın zor olmasıdır. Gammanın gamması kobalt ışınlarından gelir; knife da cerrahın neşteri gibidir. Işın bıçağının tedavide kullanıldığı durumlar şunlardır:

1. En sık iyi huylu tümör grubunda kullanılır. Bunların en sık rastlanılan örneği de beyin zarı tümörleridir (menenjiom). Bunlar genellikle iyi huylu, yavaş gelişen, çok uzun yıllar içinde büyüyen, büyüdüğü zaman da bulunduğu yerde biraz sıkıntıya yol açan, teşhis edildiğinde çıkarılması istenen lezyonlardır. Çıkarılamadığı, tam çıkarılamadığı, hiç el değmediği ya da bir zaman sonra nüks ettiği durumlar ise alternatif olarak radyocerrahide tedavi edilebilen en büyük grubu oluşturur. Buna benzer işitme siniri kılıfı lezyonu ya da hipofiz bezinin iyi huylu tümörleri, iyi huylu tümörler grubunda en sık rastlanılanlardır.
2. Işın bıçağının kullanıldığı ikinci büyük grup, kötü huylu tümörlerdir. Bunların bir kısmı beynin kendi tümörleridir ancak onlarda az kullanılır. Çünkü sınırları çok net belli olmayan ve hızlı davranışlı tümörlerdir. Onların tedavisinde genellikle açık cerrahi çok daha etkilidir. Ya da konvansiyonel radyocerrahiyle tedavisi mümkündür. Bu grubun içinde metastazlar da yer alır. Bunlar, primer bir kanserin örneğin beyne sıçramış hali olabilir. Burada, erken yakalanmı,ş tek sayıda, az sayıda ve küçük boyutlu ve ana hastalığı da kontrol edebileceğiniz bir durum söz konusu ise hiç el değmeden birkaç saatlik bir tedaviyle uzun vadeli, neredeyse yüzde 95’lere varan bir kontrol şansı hastaya verilir. Boyut büyüdükçe ya da sayı çoğaldıkça bu tip tedavi imkansızlaşabilir. Ama yine de her vakaya mümkünse radyocerrahiyi bir şekilde eklemek çok etkili olur.
3. Işın bıçağı, damarsal olaylarda da kullanılır. Bazı damarsal anomaliler ya da damar yumağı denilen Arteriovenöz Malformasyon (AVM) hastalıklarda, tümör olmadığı halde tümör gibi davranan, baskı yapan ve beyin dolaşımında bir anormallik olan yumrular tespit edildiğinde, eğer çıkarılamıyorlarsa ışın etkisiyle uzun süre içinde giderek daralıp küçülüp kaybolabilirler. Hemen değil ama birkaç yıl içinde bu etki görülür.”

SEANS SÜRESİ NEYE GÖRE DEĞİŞİYOR?

. Işın bıçağıyla seans süresi tümör ya da damarsal olay olup olmadığına göre mi değişir?
“Işın bıçağıyla seans süresi tümör ya da damarsal olay olup olmadığına göre değişir. Bir metastazın tedavi edilme amacı onun yok edilmesidir. Etki 1-2 ay içerisinde görülürse başarıya ulaşılmış demektir. Burada, iyi huylu tümörün yok olması değil, büyümemesini sağlamak başarıdır. Yıllar içinde normalde büyüyecekti ama büyümeyip durduğunda biraz daha küçülse, yok olmasa bile başarıdır. Ama damar anomalilerinde özellikle AVM dediğimiz malformasyonlarda birkaç yıl içinde tam kaybolması beklenir. Çünkü o malformasyonun kanama riski vardır. Hemen olmasa bile birkaç yıl içinde kaybolmadıkça tekrar bir tedavi gerekebilir. Çünkü o kanama riski düzelmeyecektir. Önce izlenip etkisi görülür ve kaybolması beklenir. Emin olmak için tekrar bir anjiyo ile doğrulanır; tamamen kaybolduysa dosya kapatılır.”

‘‘GAMMA KNIFE İLE TEDAVİDE MR ŞART’’

. Beyni görüntülemek için MR ya da tomografi mi tercih edilir?
“Tomografik görüntüleme, radyoterapide sık kullanılan lineer akseleratör veren cihazlarla plan yapmak için şarttır. Gamma knife biraz daha farklı bir yöntemle, tomografi mecbur olmadan istenirse kullanılabilir. Ama beyni çok daha ayrıntılı ve net ortaya koyan MR, üzerinde plan yapılmaya uygun bir cihazdır. O yüzden gamma knife ile tedavide, o günün sabah MR’ı şarttır. Bazı damar anomalilerinde bunun yanı sıra bir anjiyografi görüntüsü de çok işe yarar. O yüzden hastaya hem MR hem anjiyo o gün yapılır ve kullanılır. Ama son 1 yıldır tomografi, gamma knife da girmeye başladı. Özellikle birkaç seansta tedavisi düşünülen, sabitleyici bir çerçeve kullanılmayan hastalarda, bu hastayı sabitlemek için maskeyle ve tekrarlanabilir bir şekilde (birkaç gün üst üste veya aralıklı bir şekilde) de tedavi mümkün olduğu için onlarda planı doğrulamak için cihazın kendi üstündeki bir bilgisayarlı tomografi ekipmanından da yararlanılır.”

EN ÇOK HANGİ ÜLKELERDEN HASTA GELİYOR?

. Beyin tümörleri tedavisi için hangi ülkelerden hastalar ülkemizi tercih ediyor?
“Gamma knife teknolojisi Türkiye’deki 20. yılını, dünyada da 50. yılını kutladı. Türkiye’de gamma knife tedavisine birkaç yerde ulaşmak mümkün. Özellikle komşu ülkelerden İran, Irak ve Gürcistan’dan çok sık hasta geliyor. Türki Cumhuriyetlerden de çok hastamız oluyor. Ama en yoğun hasta Balkanlardan geliyor. Tek tük Batılı ülkelerden de geliyor. Bazen Türk kökenli insanlarımız da ülkelerinde bu tedaviyi almak için Almanya, Fransa ve Hollanda gibi çalıştıkları ülkelerden geliyorlar. Tek tük de olsa Afrika ülkelerine ulaşabiliyoruz.”