Bipolar Bozukluk Nedir?

Şubat 15, 2021 - 15:24

Bipolar Yaşam Derneği Kurucusu ve Yönetim Kurulu Üyesi – İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Psikiyatri Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Sibel Çakır, Atv Avrupa ekranlarında yayımlanmakta olan “Esra Kazancıbaşı İle Sağlığım İçin Herşey” programına katıldı.

“Bipolar bozukluk” diğer ismiyle “manik depresif” nasıl bir hastalıktır? Mani ve depresyon dönemleri yaşayan hastaların stabil dönemleri de var mıdır? Bipolar bozukluk hangi yaşlarda ortaya çıkabiliyor? Tanı yöntemleri nelerdir? Bipolar bozukluk, hangi hastalıklarla karıştırılabiliyor? Bipolar bozuklukla yaşayan bir kadın, hamileliğini nasıl planlamalı, gebelik sırasında ilaç kullanabilir mi? Bipolar bozukluk bütün hastalarda aynı seyri mi izliyor?

Doç. Dr. Sibel Çakır, Esra Kazancıbaşı’nın sorularını yanıtladı.

. “Bipolar bozukluk” diğer ismiyle “manik depresif” nasıl bir hastalıktır?

“Bipolar bozukluk kavramını Türkçe’ye tam çevirirsek, ‘iki uçlu bozukluk’ anlamına geliyor, buna ‘iki kutuplu bozukluk’ diyenler de var. Mani ve depresyon dönemleri görülür ve hayatın beklenmeyen zamanlarında birden bire ortaya çıkar.

Mani dönemi, kişinin uykusunun azaldığı, enerjisinin ve kendine güvenin çok arttığı, kontrolsüz davranışların görüldüğü, ani öfkelenme dönemleri olan aynı zamanda kişinin hızlı karar verme yetenekleri ve becerisini de etkileyen, çevresiyle iletişimi son derece bozan daha sonrasında rüyada gibi, uçuyor oldukları gibi hissettikleri bir dönemdir.

Uykusuzluk önemli belirtilerinden bir tanesidir. Çok ve hızlı konuşma, düşüncelerin hızlanması, fikir uçuşmaları görülür. Çevrisindekilere, ‘Buna birden bire ne oldu? Kişilik değiştirdi’ dedirtir.

Bunun tam aksine depresyon dönemlerinde hayattan kopmaya, isteksiz, keyifsiz görünmeye başlarlar. Dışarıdan görünen belirtiler depresyon döneminde daha azdır. Aileler bile zaman zaman fark edemeyebilirler ama hastalar o dönemde gerçekten kendilerine güvenlerini yitirirler, gelecekten ümidi keserler, değersizlik düşünceleri, isteksizlik, enerji azlığı, motivasyon eksikliği, uyku bozukluğu, dikkat ve konsantrasyon bozukluğu, iştahında azalma, konuşmada ve düşüncede yavaşlama olur. Kendisini çıkmazda hissetme durumlarıdır. Haftalar hatta aylara kadar uzanan uzun bir dönmedir.”

. Mani ve depresyon dönemleri yaşayan hastaların stabil dönemleri de var mıdır?

“ Bu kişilerin hastalıksız dönemleri, hastalıklı dönemlerinden daha fazladır. Hastalık sıklığı kişiden kişiye değişiyor. Bazıları her yıl hastalanırken bazıları her mevsim geçişinde dalgalanmalar gösterirken bazı kişiler 3-5 yıl hastalanmayabilirler.

Hem kişiler için hem de tedavi ekibi için zor olan durum, ne zaman geleceği kestirilemeyen dönemlerdir ama her dönem çok şiddetlidir ve kişinin yaşantısına, ailesine, gelecek planlarına ciddi zarar verir. Bu nedenle bipolar bozukluk, çoğu zaman yaşam boyu hastada koruma tedavisi gerektiren ve bu atakların önlenmesi gereken bir hastalıktır.”

“GÖRÜLME YAŞI ERKEKLERDE 18 KADINLARDA 20’Lİ YAŞLARDIR”

. Bipolar bozukluk hangi yaşlarda ortaya çıkabiliyor?

“ Genellikle başlangıç yaşı ergenlikten sonraki ilk gençlik yılları diyebiliriz. Ortalama görülme yaşı; erkeklerde 18, kadınlarda 20 ama hastaların yüzde 70’inde 20 ila 45 yaş arasında ilk hastalık dönemi başlar. Daha az erken çocuklukta ve daha ileri yaşlarda görülür.

İleri yaşlarda görüldüğünde bunun altında yatan başka nedenler olabilir. 60 yaşında birinde hayatında ilk kez bipolar bozukluk ortaya çıkıyorsa başka hastalıklarla karışabilir. Mesela frontotemporal demans ile karışabilir çünkü bu demans tipi de kişilik değişikliği ve kontrolsüz davranışların olduğu bir durumdur.

Çocukluk çağında da en çok dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu ya da ergenlik dönemi sorunlarıyla çok karışabilir.”

. Toplumda bipolar bozukluğa karşı ön yargılar var. Bu önyargılar nedeniyle hastalar ne tür yanlışlar yapabiliyorlar?

“ Hastalarda ve yakınlarındaki ön yargılar genellikle şöyle: ‘Ben artık hastalandım, hayattaki her şeyimi kaybettim. Planladığım hiçbir şey olmayacak.’ Bu yanlış bir yaklaşım, biz hastalarımızdan gelecek planlarından tamamen vazgeçmelerini değil gözden geçirmelerini isteriz. Evlenmek, askere gitmek, üniversite bitirmek, iş kurmak, çocuk sahibi olmak gibi planlar hala gündemde tutulabilir ama düzenlemeler daha uygun olmalıdır. Bipolar bozuk mesela uyku kalitesinin iyi olması gereken bir hastalık dolayısıyla gece vardiyalı işlerde çalışmalarını önermeyiz.

Bunun dışında önemli ön yargılardan bir tanesi de bipolar bozukluğun tedavisinin olmadığı. Ayrıca bipolar bozukluğun stabil dönemine giren hastaların bazıları, ‘bipolar bozukluk geçti artık hastalanmam’ diye düşünüyorlar. Örneğin, 18-20 yaşında böyle bir dönem yaşamış birisi, ‘artık hiç hastalanmam, gayet iyiyim, ilaçlarımı kesebilirim. 6 aydır, 1 yıldır iyim o zaman ilaçları neden kullanıyorum’ deyip ilacı kesebiliyor ve işte burada risk başlar; yeni bir hastalık dönemi açığa çıkabilir.”

. Tanıyı nasıl koyuyorsunuz?

“ Genellikle hastalarımızın önemli bir kısmı bu gürültülü mani dönemlerinde ya da yakınlarının zoruyla acil bir biçimde psikiyatriye getirilir ve böyle tanı konulur. Mani dönemi çok net bir biçimde gözlemlemek ve bunun bir mani dönemi olduğunu tanımak çok zor değil. 3-5 gün önce gayet iyi, işini gücünü yapan sizin – benim gibi bir insanın birden bire ani bir biçimde bu belirtileri göstermiş olması bipolar bozukluk tanısını koydurmak için gayet yeterli sayılabilir. Bunun dışında bipolar bozukluğun depresif ucu var. Daha çok ilk hastalıklı dönemi depresyon ise o zaman tanı koymak biraz daha zorlaşıyor.”

“EN SIK KARIŞTIRILDIĞI HASTALIK ŞİZOFRENİ”

. Bipolar bozukluk, hangi hastalıklarla karıştırılabiliyor?

“ Bipolar bozukluk en çok şizofreni ile karıştırılıyor. Bipolar bozukluğun mani döneminde özellikle genç yaştaki kişinin gerçekle bağlantısının koptuğu durumlar oluyorsa, halüsinasyonlar görülüyorsa şizofreni ile karıştırılabilir çünküşizofreni de genç yaşta başlar.

Bunun dışında hareketliliğin, canlılığın, isyankarlığın olduğu, enerji patlamasının olduğu ergenlik dönemi de bazen mani dönemine benzetilebilir ve karıştırılabilir.”

“BİPOLAR RAHATSIZLIĞI OLAN KADIN HAMİLE KALABİLİR”

. Bipolar bozuklukla yaşayan bir kadın, hamileliğini nasıl planlamalı, gebelik sırasında ilaç kullanabilir mi?

“Bipolar rahatsızlığı olan kadın hamile kalabilir ve çocuk sahibi olabilir. Burada bir takım riskler var. Annenin ya da babanın bipolar bozukluğu olması durumunda bebekte de bipolar bozukluk olma ihtimali var. Bu oran yaklaşık olarak yüzde 15-20 civarındadır. Bunun dışında gebeliğin kendisinin hormonal değişiklikleri ve doğum ve doğum sonrası loğusalık döneminde yaşanan hızlı hormonal değişikliğin bipolar bozukluğu tetiklemesi çok mümkün.

Gebeliğin ilk üç ayında genellikle ilaç kullanmamasını öneririz. Hamilelik, kişinin bipolar bozukluğunun stabil dönemine denk getirilir, gebelik planlanmasını doktoruyla beraber yapmakta fayda var.

Bunun dışında yavaş yavaş ilaçlar azaltılarak kesilir. İlk üç ayın mümkün olduğunca ilaçsız geçirilmesi planlanır. Sorun yoksa böyle devam edilir. Bazen gebelik sırasında birden bire atak ortaya çıktığında bebeğe daha az zarar verecek bir ilaçla yatıştırma tedavisi sağlanır.”

“BİPOLAR BOZUKLUK HER HASTADA AYNI SEYİRLİ DEĞİLDİR”

. Bipolar bozukluk bütün hastalarda aynı seyri mi izliyor?

“Hastalığın seyri kişiden kişiye farklılık gösteriyor. Öyle bipolar hastalar var ki bizim sağlıklı halde gösterdiğimiz performanstan çok daha iyi performans gösteriyor; çok daha yaratıcı, çalışkan, enerjik olabiliyor. Bir çok ünlü kişi; yaratıcılığını, çalışkanlığını ve enerjisini bu hastalıktan alıyor. Bipolar bozukluğu olan yazarlar, şairler, sinema sanatçıları, müzisyenler, devlet adamları var. Örneğin müzisyen Kurt Cobain (gerçi bipolar depresyon döneminde intihar girişimiyle ölmüştü), edebiyatçı Sylvia Plath, sinema sanatçısı Catherine Zeta Jones ve Mel Gibson. ”

. Mani döneminde görülen belirtiler nelerdir?

“Mani dönemi çok hızlı başlar birkaç gün içinde değişiklikler ortaya çıkabilir. Birden bire bir enerji artışı görülür. Fiziksel ve zihinsel olarak yorulmaz. Düşünceleri hızlanır, konuşması hızlanır, kendine güveni çok artar.

Kendine güven artışı zaman zaman gerçekle bağlantısını koparır. Birden bire din ile aşırı uğraşır hale gelir ya da dindar bir kişi iken birdenbire bu alışkanlığını terk edebilir. Ya da diğer insanlara göre kendisinin daha üstün özellikte ve seçilmiş birisi olduğunu düşünebilir.

Her işe girişme, yatırım yapma, para kazanacağını düşünme, zevk verici etkinliklere girme, çok alışveriş yapma, kumara ve cinselliğe aşırı ilgi, borç dağıtma, kredi alma gibi atılımlarda bulunur. Bu sırada engellemeye kalkışan, uyaran aile üyelerine de çok sert tepkiler verebilir. O sırada aile içi çatışmalar çok yoğun şekilde görülebilir. Uyku miktarı çok azalmıştır. Çok az uykuyla günlerce dinç, enerjik kalabilir. Bunlar ilk dikkat çekmesi gereken belirtilerdir.

Bipolar bozukluk kesinlikle iyileşen bir hastalıktır. Nadir durumlarda çok uzun zamana yayılabilir ama yine de ara dönemleri çok daha uzun olur. Doğru ilacı bulmak bazen zaman alır ancak bu süre zarfında tedaviyi bırakmak daha ağır koşullara neden olabilir.”