Böbrek Nakli ve Türkiye’de Organ Bağışı

Böbrek nakli konusunda son gelişmeleri Acıbadem Bursa Hastanesi Üroloji Uzmanı Prof. Dr. Bülent Oktay anlattı.

Türkiye, dünyada organ bağışında ve organ naklinde nerede?
Organ nakli, hem kadavradan hem de canlıdan yapılabiliyor. Dünyada gelişmiş ülkelerde kadavradan alınan böbreklerle yapılan nakil ön planda. Ülkemizde ise durum biraz tersine. 100 organ naklinden 72-73’ü canlı vericiden yapılıyor. Bu çok fazla arzu edilen bir şey değil; ama bununla birlikte hastalar için umut kaynağı. Türkiye’de yılda 3 binin üstünde böbrek nakli yapılıyor. Bu dünya ölçeğinde çok önemli bir rakam. Bunların yüzde 70’i canlıdan yapılıyor. Ülkemiz canlı vericili böbrek naklinde milyon başına nüfus oranı ile dünya birincisi. Tabii bu büyük bir bilgi birikimi oluşturuyor. Pozitif yanı da bu. Kadavrada ise ortanın biraz arkasındayız. Ancak Bursa, Bilecik, Çanakkale ve Balıkesir’den oluşan kısım bir istisna. Milyon başına donör oranı ülkemiz ortalamasında yüzde 8 oranındayken, 2018 yılı için Güney Marmara’da yüzde 23 oldu. Bu oranın biraz üstünde Portekiz ve İspanya var. Geçen sene, Güney Marmara’da bulunan 4 merkezde 297 nakil yapıldı. 297 böbrek naklinin yüzde 67’si kadavradan. Bu çok yüz güldürücü bir oran.

ORGAN BAĞIŞINDA EN ÖNEMLİ BAŞARI KOORDİNATÖRLERE AİT

Türkiye’de Güney Marmara ya da Bursa bölgesi bunu nasıl başardı?
Burada temel rolü koordinatörler oynuyor. Koordinatörler ağırlıklı olarak yoğum bakımdan. Bu ne anlama geliyor? Organ, özel şartlarda kişi ölmüşse kullanılabiliyor. Yani kişinin yoğun bakımda ölmesi gerekiyor. Güney Marmara’ da yüzde 80’e yakın koordinatör yoğun bakımın içinden çıkmış, yoğun bakımı bilen kişiler. Yine Bölge Koordinatörlüğü Merkez Başkanlığı’nda ekip 10 yıldır değişmiyor. Sağlık Müdürlüğü bu işe çok özel bir kaynak ve zaman ayırdı. Çok bileşen oldu. Kışlada, camide, okullarda eğitimler yapıldı. Burada gerçek başarı tabii ki hastane koordinatörlerinin. Hastanelerde bu konuda bir centilmenlik yarışı içindeydi. Sağlık Bakanlığı ve Müdürlüğü de bunu çok destekledi. Ekip ve hastaneler destekledi. Çok bileşenli olunca 10 yıldır yükselen bir grafikle hastalarımız için çok iyi sonuç oldu. Organ nakli koordinatörleri, organ nakli başarılarında görünmeyen kahramanlar. Yoğun bakımda sevdiğini kaybetme duygusu, korkusu, üzüntüsü yaşayan bir insana, beyin ölümünün olduğunu ve o kişinin organ bağışıyla pek çok kişinin hayata dönebileceği konusunda ikna edebilmek ayrı bir sanattır. Ayrı bir insan psikolojisinden anlamayı gerektiren bir durumdur.

Prof. Dr. Bülent Oktay

CANLIDAN YA DA KADAVRADAN YAPILAN NAKİLLER

Böbrek nakillerinde canlıdan yapılan nakillerle kadavradan yapılan nakillerin başarı oranları arasında bir fark var mı?
Kadavradan alınmış bir böbrek; nitelikli, kaliteli, az travma görmüş, genç bir kişiye aitse ve kısa zamanda nakledilebiliyorsa, canlıdaki başarı oranı ile aynıdır. Canlı vericide sağlıklı bir kişiden yapılan nakil söz konusudur. Verici için tahliller ameliyattan önce yapılır ve programlıdır. Bu nedenle bir fark vardır; ama bu fark çok önemli bir fark değildir.

ORGAN BAĞIŞI

Kimler organ bağışı yapabilir? Herkes organ bağışı yapabilir mi? Yaş sınırı var mıdır? Kişinin kronik hastalığı olup olmaması önemli midir?
Normalde her sağlıklı kişi organlarını bağışlayabilir. Bulaşıcı hastalığı ya da onkolojik kanser problemi olan kişiler bağışta bulunamaz. Bunun dışında büyük bir engel yoktur. Aslında yönetmelik olarak tüm hastanelerin birer koordinatörü olmak durumundadır. Hastanelere başvurabilirler. Sağlık İl müdürlüklerine başvurabilirler. Bağış sonrası bir bağış kartı alınıyor. Şahitli olarak bu kayıtlara geçer. Kişiye herhangi bir test yapılmaz.

Bazen kişinin bağış kartı olsa bile çocukları, eşi, akrabaları, ağabeyi, kız kardeşi karşı çıkabiliyormuş. Bu yasal mıdır?
Kural olarak, öldükten sonra en az bir yakının buna yazılı onay vermesi gerekir. Ama unutulmamalıdır ki kişinin organ bağışı yapması ailesine bir vasiyettir.

BÖBREK NAKLİ

Böbrek nakli yöntemlerinde ne gibi gelişmeler var? Özellikle canlı donörden böbreğin çıkarılması, sanırım kapalı ameliyatlarda söz konusu. Bu gelişmeler konusunda bilgi verir misiniz?
2000’li yıllara kadar böbrek vericilerine daha büyük kesiler yapıyordu ve bu uzun kesi ağrı demekti. Şimdi ise kapalı ameliyatlarla sağlanıyor. Özel gözlüklerle üç boyutlu olarak küçük kesilerden giriş sağlanarak böbrek en az ağrı hissedilen kasık bölgesinden çıkarılıyor ve kesi estetik bir şekilde dikiliyor. Bu, verici için çok büyük bir avantajdır; çünkü hemen hayata döner, ağrısı az olur, enfeksiyon minimum oranda olur. Amerika’da bu yöntemin vericileri yüreklendirdiği de bilimsel olarak ispat edilmiştir.