Böbrek ve Organ Nakli

Kronik böbrek yetersizliği nedir? Kimler risk grubundadır? Böbrek nakli kime, ne zaman yapılmalıdır? Böbrek nakli sonrası yaşam nasıldır? Böbrek nakli sonrası kişinin hayatı nasıl değişir? Böbrek nakli nasıl yapılır? Alıcı ve verici aynı anda mı ameliyat edilir? Ameliyat sonrası süreç nasıl ilerler?

Okan Üniversitesi Hastanesi Organ Nakli Bölümü Başkanı Genel Cerrahi Uzmanı Prof. Dr. Alp Gürkan böbrek ve organ nakli hakkında merak edilenleri Sağlığım İçin Herşey’de anlattı.

. Kronik böbrek yetersizliği nedir? Kimler risk grubundadır?
“Kronik böbrek yetmezliği 5 evreye ayrılır. İlk 4 evre neredeyse hiç belirti vermez. Ama hasta gittikçe daha yorgun olur; günlük hayatında zorlanır, bazen nefes darlığı hissedebilir. Üre kreatinin oranı tavan yapmışsa kronik böbrek yetmezliği var demektir. Bu durumdaki hastanın ya diyalize girmesi ya da böbrek nakli olması gerekir. Bu hastalar rutin kontrollerine giderlerse hastalık biraz daha erken saptanabilir. Eğer bir nefroloğa da yönlendirilirlerse hastalığın seyri biraz yavaşlar. Son dönem böbrek yetmezliğine 3-4 senede girecekse belki 7 sene sonra girer ki bu hasta için büyük bir avantajdır.”

KİMLER ORGAN NAKLİ OLABİLİR?

. Böbrek nakli kime, ne zaman yapılmalıdır?
“Hem diyaliz hem de böbrek nakli için son dönem böbrek yetmezliği (5. evre) olmalıdır. Kreatinin veya glomeruler filtrasyon hızı, böbreğin fonksiyonunu ölçer. Normal bir insanda glomeruler filtrasyon miktarı 120 ml dakika’dır. Yaşla beraber yavaş yavaş azalır. Böbreğin çalışma oranı yüzde 15’in altına düştüğü zaman artık son dönem böbrek yetmezliği var demektir. Böbrek yetmezliğinden az protein alınarak kurtulanacağı söylenir; bu durumda üre biraz daha az yükselir ama metabolizma yavaşlar. Vücut kendinden yemeye başlar; kaslar dahil her şeyi emer. Kaslar eridiği için yürüyememe, elini ayağını kaldıramama gibi nörolojik problemler ortaya çıkar. Kalp yetmezlikleri başlar ve artık geri dönülemez noktaya gelinir. Bu durumdaki hasta organ nakli şansı bulabilse bile ameliyatı kaldıramaz. Eğer hasta daha önce diyalize girmişse diyaliz hekimleri bu hastaları iyi diyaliz yaparak organ nakline hazırlamalıdır. Çünkü diyaliz bir tedavi değil hastayı bir şekilde ayakta tutan bir yöntemdir.”

. Böbrek yetersizliği tanısı konan kişi öncelikle nefrolog sonrasında organ nakli cerrahlarına mı başvurmalıdır?
“Böbrek yetersizliği tanısı alan bir kişi önce nefroloğa başvurmalıdır. Çünkü nefrologlar zaten organ naklinin diyalizden daha üstün olduğunu, yaşam kalitesini daha da arttırdığını söylerler.”

Prof. Dr. Alp Gürkan

BÖBREK NAKLİ SONRASI YAŞAM

. Böbrek nakli sonrası kişinin hayatı nasıl değişir?
“Böbrek nakli sonrası kişinin yüzünün rengi bile değişir; toprak renginden normal pembe renge döner. Diyalize giren bir insan 4 saat o diyalizden sonra artık eve gidecek mecali zor bulur. O kişileri servisler götürüp getirir; kendi başlarına bir toplu taşımaya gidecek güçleri olmaz. Bir gün evde dinlenip sonra yeniden o makineyle mücadeleye girerler. Ev işi yapamazlar, iş bulamazlar. Hem cinsel yönden yetersiz kalırlar hem de çocuk sahibi olamazlar. Eğer çocuksa okula gidecek vakti, gücü olmaz; hem mental hem de fiziksel gelişimleri yavaşlar. Böbrek nakli sonrası bunların hepsi mucizevi bir el değmiş gibi değişir.”

. Böbrek nakli nasıl yapılır? Alıcı ve verici aynı anda mı ameliyat edilir? Ameliyat sonrası süreç nasıl ilerler?
“Verici özellikle çok iyi incelenir. Vericiye ne ameliyat sırasında ne de hayatı boyunca yaşayacağı hiçbir zarar verilmemelidir. Gelen vercilerin neredeyse 3’de biri elenir. Şeker, kalp gibi problemleri olanlar kesinlikle riske atılmaz. Bunun için vericinin böbreği kapalı yöntemle (laparoskopik) çıkarılır. Türkiye’de bu yöntemle nakli ilk ben yaptım. Kapalı yöntemle böbreğin çıkartılması yaklaşık 2 saat sürer. Hastanede 2 gün yatması yeterlidir. 10 gün sonra eğer masa başı bir işse veya kapalı ortamda çalışıyorsa rahatlıkla iş hayatına dönebilir. Ağır işi olanlar ise 1 ay sonra işine dönebilir. Alıcı ise yaklaşık 5-6 gün hastanede kalır. Ancak uzak yerden gelenler 1 hafta 10 gün hastanede yatırılır. Alıcılar 15 gün sonra artık ev işleri bile yapacak durumda olurlar.”

. Türkiye’ye daha çok hangi ülkelerden hastalar organ nakli olmaya geliyorlar?Operasyon ve sonrası için ne kadar zaman ayırmalılar?
“İster Türkiye’den ister yurt dışında olsun bütün hazırlıklar 4-5 gün içinde biter. İlk önce bir konsey toplanır ve alıcı ile verici uygunlar mı diye tartışılır. Uygunlarsa 1-2 gün sonra ameliyat yapılır. Şehir dışından geliyorlarsa toplamda 15 gün hastanede yatırılırlar. Hasta  Türkiye’ye en fazla Türki Cumhuriyetler’den geliyor. Balkan ülkelerinden, Suriye, Irak gibi bölgelerden de gelen hastalarımız var.”

‘‘ORGANLARIMIZLA EN AZ BEŞ KİŞİ YENİDEN HAYATA DÖNEBİLİR’’

. Organ nakli hakkında ne söylemek istersiniz?
“Canlıdan organ nakli hastalar açısından pozitif bir durum. Ama cerrahlar açısından canlı vericiden almak daha stresli bir durum. Evde veya trafik kazasıyla ölümde beyin ölümü söz konusu değil. Ama yoğun bakımdayken beyin ölümü ile ölündüğünde lütfen organlarımızı bağışlayalım. Organlarımızla en az 5 kişi yeniden hayata dönebilir. Bu sevabı mutlaka yapalım. Aile yakınlarımıza, sevdiklerimize şunu söyleyelim: Beyin ölümü ile öldüğümde organlarımı bağışlayın ki 5 kişi daha benim organlarımla yaşasın. Bu benim için en büyük sevap olacak.”

. Trafik kazasında ölen kişilerin organları bağışlanmak için kurtarılabilir mi?
“Hayır. Beyin ölümü ile ölümün gerçekleşmesi gerekir. Avrupa’da bazı ülkelerde kişi trafik kazasında hastaneye götürülür ve hastanede ölürse organ bağışı yapılabilir. Türkiye’de de bir zaman bu prosedür uygulandı. Ben de yaptım böyle bir ameliyatı. Ama olay yerinde kalbi durmuşsa şimdiki kanunlarımız müsaade etmiyor. Sağlık Bakanlığı’nın bunun yolunu bir parça açması lazım. Mesela İspanya öldükten sonra kadavralardan bağışlanan organların yüzde 15-20’sini bu kaynaktan sağlıyor. Bizim gibi kadavradan organ bağışı çok az olan ülkelerde bu yolun da açılması hastalar açısından bir ferahlık getirecektir.’’