Çocuklarda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Tedavisi

Çocuklarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu nasıl bir problemdir? Ne sıklıkla rastlanır? Daha çok hangi yaşlarda ortaya çıkar? Kız mı yoksa erkek çocuklarında mı daha sık görülür? Yaramazlık ve hiperaktivite kavramları arasındaki fark nedir? Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu genetik midir? Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu çocukların gelişimini nasıl etkiler? Alkol ve madde bağımlılığının dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olanlarda görülme sıklığı neden fazladır? Tedavisi nasıldır? Tedavide kullanılan ilaçlar bağımlılık yapar mı? İlaç ömür boyu mu kullanılır?

NPİSTANBUL Beyin Hastanesi Çocuk Ergen Psikiyatrisi Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Emel Sarı Gökten, çocuklarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunu Sağlığım İçin Herşey’de anlattı.

BELİRTİLERİNE DİKKAT!

. Çocuklarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu nasıl bir problemdir? Ne sıklıkla rastlanır? Daha çok hangi yaşlarda ortaya çıkar? Kız çocuklarında mı yoksa erkek çocuklarında mı daha sık görülür?
“Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu daha çok okul çağı çocuklarında görülen bir problemdir. Genellikle odaklanmayla ilgili sorunlar çocuğun okula başlamasıyla ortaya çıkar. Bu nedenle de şiddetli dikkat problemi ve hareketliliği olan çocukların aileleri sıklıkla odaklanamıyor, öğretmeninin yönergelerini dinleyemiyor, ödev yaparken çok çabuk sıkılıyor ve hemen bırakmak istiyor, başka mazeretler buluyor şikayetleri ile çocuklarını getirirler. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tüm dünyada da sıkça rastlanan bir problemdir. Özellikle okul çağı çocuklarında yüzde 3-7 gibi oranlar verilir. Erkek çocuklarda görülme oranı biraz daha sıktır. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu probleminin 3 bileşeni vardır.

1. Odaklanamama ve dikkatini sürdürememe: Belirtileri çabuk sıkılma, unutkanlık (kalemlerini, defterlerini okulda ya da evden okula götürmeyi unuturlar), dalgınlık (sanki dinlemiyormuş gibi görünürler) ve organize olamama (önce şu işimi yapayım sonra öbürüne geçeyim gibi dikkat ve organizasyonla ilgili becerilerde birtakım sıkıntılar olur)dır.
2. Hiperaktivite/çok hareketlilik: Çocukların kimisi gerçekten çok aşırı hareketlidir ama hepsi o derece şiddetli, hareketli değildir. O nedenle anne babalar çok hareketliliği karıştırmamalıdır. Çocuğun tanı alabilmesi için mutlaka çok aşırı hareketli olması gerekmez.
3. Dürtüsellik: Bunlar sabırsız, bekleyemeyen çocuklardır. İki kişi konuşurken hemen araya girip söz keserler. Sıralarını beklemekte zorlanırlar. Ayrıca çok düşünmeden hareket ederler ama sonrasında üzülüp, pişmanlık duyarlar.”

 

YARAMAZ MI YOKSA HİPERAKTİF Mİ?

. Yaramazlık ve hiperaktivite kavramları arasındaki fark nedir?
“Yaramazlık ile hiperaktivite aynı şey değildir. Çocuk yaramaz olabilir ama okulda sırasında oturup dersini dinleyebiliyorsa, arkadaşlarıyla uyumlu bir şekilde geçinebiliyorsa, evde ödevini yapıp sorumluluğunu biliyorsa bu çocuğa dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısı konulamaz. Bu tanıyı alabilmesi için bir çocuğun mutlaka işlevselliğinin olumsuz etkilenmesi gerekir. Çocuk dikkatini sürdüremediği, aşırı hareketli ve çok sabırsız olduğu için okuldaki, evdeki, arkadaşlarının içerisindeki uyumunun bozulmuş olması gerekir.”

GENETİK GEÇİŞLİ BİR DURUM

. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu başlı başına bir hastalık mıdır yoksa başka bir hastalığın belirtisi midir?
“Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, genetik geçişli bir durumdur. Doğuştan gelir. Bazı bebeklerde anne, karnımdayken bile çok hareketliydi, der. Yani o kadar ki anne karnında bile bu hareketliliği hissedebilir. Ama hepsi bu oranda hareketli olmayabilir. Genetik geçişli bir rahatsızlık olmasına rağmen çocuk büyüdükçe yavaş yavaş özellikle kreş, anaokulu yaşlarında bir problem olduğu anlaşılır.”

GELİŞİMİ NASIL ETKİLİYOR?

. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu çocukların gelişimini nasıl etkiler?
“Çocukların bir kısmında büyüdükçe belirtilerde birtakım azalmalar olur. Tedavi alan grup  her zaman daha şanslıdır. Çünkü bu problem onların hayatında olumsuz yaralar açmadan yavaş yavaş yaşla birlikte iyileşir. Ama her çocuk için böyle değildir; özellikle şiddetli belirtileri olan çocuklarda genellikle belirtiler devam eder. Erişkin yaşta bile bu belirtilerin azalmakla beraber devam ettiği görülür. Erişkinlerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite oranı çocuklardaki kadar yüksek değildir. Sebebi, beynin olgunlaşmasıdır. Bu çocuklar odaklanamadıkları için zihinsel performanslarını kullanmakta zorluk çekerler. Dolayısıyla da akademik başarıları biraz düşük olur. Kimisi ise ilk yıllarda 1.-2.-3. sınıflarda çok sıkıntı yaşamadan, akademik başarısı düşmeden büyüyebilir. Ama 4.-5. sınıflarda derslerin içeriklerinin ağırlaşmaya başlamasıyla akademik başarıda zorlanmaya başlarlar. Bu da okulla ilgili birtakım olumsuz anılar biriktirmelerine neden olur. İleride de yaşam kalitesi anlamında yapabileceklerinin daha gerisinde kalırlar.”

. Alkol ve madde bağımlılığının dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olanlarda görülme sıklığının fazla olması doğru mudur?
“Bu çocuklar okulla, arkadaş uyumuyla ve aileyle ilgili sıkıntılar yaşarlar. Ders başarıları geride kaldığı için öğretmenlerinden birtakım olumsuz geri bildirimler alırlar. Bazen uyumsuz, hırçın olanlar arkadaş çevresinden ve aileden daha fazla olumsuz eleştiri ve geri bildirimler alırlar. Dolayısıyla bu çocuklar biraz daha örselenerek büyürler. Böyle olunca da bu çocukların yetişkin dönemlerinde depresyon ya da kaygı bozuklukları gibi psikiyatrik bozukluklara daha sık yakalandığı görülür. Alkol ve madde kullanımı da daha sık olur. Bilimsel araştırmalar, dikkat eksikliği ve hiperaktivite için tedavi alan bir çocuğun ileride bağımlı olma riskinin daha düşük; tedavi almayanların ise madde kullanma oranının daha yüksek olduğunu göstermektedir.”

TEDAVİ İÇİN AİLE VE OKUL İŞ BİRLİĞİ ŞART

. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun tedavisi nasıldır?
“Dikkatindeki problem, hareketliliği ve dürtüselliliği çocuğun akademik başarısını, okuldaki uyumunu, aile içerisindeki yerini olumsuz etkiliyorsa dikkati ve zihinsel performansıyla ilgili birtakım incelemeler yapılır. İşlevselliği olumsuz etkilenmiş bir çocukta ilaç tedavisi  düşünülür. Çünkü bu bozukluğun tedavisinde bilimsel araştırmalar kısa zamanda hızlı fayda görmek için ilacın gerekli olduğunu gösterir. Ama ilaç tek başına yeterli değildir. Aynı zamandan ailenin ve öğretmenlerin de bu konuda bilgilendirilmesi gerekir. Çocuğa nasıl yardımcı olacağı aileye öğretilmelidir. Anne baba her zaman diğer çocukların anne babalarına göre o ödev yaparken biraz daha ön planda olmalıdır. Ödevini planlamasında belki o ödevi küçük parçalara bölerek yapmasında ona destek olmalıdır. Okulda da öğretmen, dikkati dağınık bir çocuğu daha çok ön sıralarda oturtmalıdır. Öğretmenin onun dağıldığını fark etmesi küçük uyarılarla tekrar derse dönmesini sağlaması gerekir. Tedavide ilaç tedavisi, ailenin işbirliğinin eğitimi ve gerekirse çocuğun bireysel psikoterapisi birlikte yürür. Bazen dikkati daha da güçlendirmek için ilacın yanından bilgisayarlı eğitim programları ile tedavi çok yönlü olarak yürütülmelidir.”

İLAÇLAR BAĞIMLILIK YAPMAZ!

. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun tedavisinde kullanılan ilaçlar bağımlılık yapar mı?
“İlaçların çocukta bağımlılık yapacak hiçbir özelliği yoktur. Tam tersine tedavi almayan çocuklar yaşadıkları örselenmeler nedeniyle büyüdükçe madde kullanımına daha yatkın hale gelmektedirler.’’

. Tedavide kullanılan ilaç ömür boyu mu kullanılır?
“Dikkat eksikliği ve hiperaktivite çocuğun yaşı büyüdükçe, beyin yapısı olgunlaştıkça azalma, iyileşme gösteren bir problem olduğu için ilaç tedavisi ömür boyu sürecek diye bir kural yoktur. Genellikle 1-2 yıl ilaç tedavi vermek gerekir. ”

.  Bilgisayarlı eğitim programları evde mi yoksa eğitim merkezlerinde mi uygulanır?Eğitim programının işleyiş süreci nasıl olmaktadır?
“Bilgisayarlı eğitim programları evde yapılan programlar değildir. Eğitimli psikologlar seansların bir kısmında eğitim programını çocuğa yönergeler vererek öğretirler. Bunlar, hem odaklanmasını hem biraz daha sabretmesini biraz daha kendini durdurabilmesini desteklemeye yarayan programlardır. Seans sayısı çocuktan çocuğa değişmekle beraber ortalama 8-10 seansta tamamlanır. Ama genellikle şiddetli dikkat problemi olan çocukta tek başına program yeterli olmaz. Hem ilaç tedavisi hem eğitim programları verilen çocuklarda dikkat ve diğer sorunlarla ilgili yüzde 80 oranında iyileşmeler görülür.”