Çocuklarda Diyabet, Belirtileri ve Tedavisi

Çocuklarda obezitenin artmasına bağlı olarak diyabette giderek yaygınlaşıyor. Diyabet deyip geçmemek gerekiyor. Çünkü şeker hastalığına bebeklerde bile rastlanıyor. Peki, çocuğunuzda diyabet olduğunu nasıl anlayabilirsiniz? Eğer, şeker hastası tanısı konmuş bir çocuğunuz varsa, nelere dikkat etmelisiniz?

Türk Diyabet Cemiyeti’nin toplumu bilgilendirmek amacıyla başlattığı video projesi kapsamında, alanında uzman hekimler şeker hastalığı, belirtileri, risk faktörleri, teşhis, tedavi ve katip yöntemleri konusunda bilgi veriyorlar. İşte, onlardan biri de çocuklarda diyabet üzerine. Çocuk Endokrinolojisi ve Diyabet Uzmanı Prof. Dr. Şükrü Hatun, merak edilen soruları yanıtlıyor:

. Çocuklarda diyabetin görülme sıklığı nedir?
“Çocuklardaki diyabetin yüzde 95’den fazlasını Tip 1 diyabet oluşturmaktadır.  Geriye kalan yüzde 5’lik bölümde ise ‘monojenik’ diyabet olarak bilinen genetik diyabet türleri ve son yıllarda popüler bir konu olan Tip 2 diyabet bulunmaktadır.

Daha çok erişkinlerde görülen Tip 2 diyabete, son yıllarda özellikle Amerika Birleşik Devletleri’nde çocukluklar arasında da sık rastlanmaya başlanmıştır. Türkiye’de çocuklarda Tip 2 diyabet henüz aynı sıklıkla görülmemektedir. Ülkemizde çocuklardaki diyabetin yüzde 95-98’inden fazlasını Tip1 diyabet vakaları oluşturmaktadır. Ülkemizde Tip 1 diyabetin sıklığı yüz binde 10 civarıdır. Tip 1 diyabetin dünyadaki sıklığı ülkeden ülkeye değişkenlik göstermektedir. Örneğin kuzey ülkelerinde, özelikle İskandinavya’da yüz binde 60’dır. Yani her yıl 100 bin çocuktan 60’ı diyabet tanısı almaktadır. Uzak Doğu’da ve Japonya’da ise Tip 1 diyabet çok az görülür. Söz konusu ülkelerde çocuklar arasında Tip 2 diyabet yaygındır.

Bu verileri rakama döktüğümüzde, Türkiye de her yıl bin 700 civarında çocuğun Tip 1 diyabete yakalandığını söyleyebiliriz. Dünyada ise bu rakam 65 bindir. Ülkemizde 18 yaşın altında toplam 20 bin civarında Tip 1 diyabetli çocuk olduğu tahmin edilmektedir.”

. Hangi çocuklarda diyabet riski yüksektir?
“Çocukluk çağı diyabetinde başlıca risk faktörü olarak yaş gruplarını gösterebiliriz. Ergenlik çağında veya okul çağı öncesinde Tip 1 diyabet riskinde artış olmaktadır. Tip 1diyabet genetik faktörlerin sınırlı bir role sahip olduğu, çevresel faktörlerle genetik faktörlerin etkileşimden ortaya çıkan bir durumdur. Dolayısıyla net olarak belirli risk faktörlerini sıralamak mümkün değildir. Bazı genlerin Tip 1 diyabet oluşumunda rolü vardır ama bunlarında yüzde 100 Tip 1 diyabete yol açtığı söylenemez. Son yıllarda inek sütü kullanımı, erken dönemde buğday proteiniyle karşılaşma, besinlerin dayanıklı olmasını sağlayan ‘nitrozamin’ gibi maddelerin Tip 1 diyabetle ilişkisi tartışılmış fakat bunlarla ilgili yeterli  kanıt bulunamamıştır.”

ÇOCUKLARDA KİLO KAYBI DİYABET BELİRTİSİ OLABİLİR!

. Çocuklarda diyabet hangi belirtilere yol açar?
“Çocuklarda diyabetin belirtileri aslında büyük ölçüde erişkinlerdekine benzer. Klasik diyabet bulguları adını verdiğimiz çok su içme, çok idrar yapma ve kilo kaybı önemli bulgulardır. Çocuklarda kilo kaybı dikkate alınması gereken bir belirtidir. Çünkü çocuklukta görülen diyabet insülin eksikliğine bağlıdır. Böyle bir durumda enerji kaynağı olarak glikoz yerine yağ asitleri kullanılır. Bu da aslında kilo kaybına yol açan bir durumdur. Bir ay içinde bazen 10 kiloya kadar kilo kaybı ortaya çıkabilir.

Çocuklarda diyabetin ikinci özelliği de, bulguların aniden başlamasıdır. Diyabetli çocuklarda genellikle 7- 15 gün içinde klinik bulgular ortaya çıkar.  Hiç yakınması olmayan bir çocuğun okula götürdüğü su miktarı birden çok artar ve sınıfta sürekli tuvalete gitmeye ihtiyaç duyar. Özellikle geceleri uykudan uyanıp tuvalete gitmesi de önemli bir bulgudur. Daha önce kuru kalan yani geceleri tuvalet ihtiyaçlarını giderebilen çocuklar, yatağa yapmaya ve idrar kaçırmaya başlayabilirler. Bunlara ilaveten halsizlik, okul başarısında azalma, ergenlik öncesi kız çocuklarında genital mantar enfeksiyonu ‘kandidiyazis’ görülmesi de, diyabete bağlı diğer belirtiler arasındadır. Bu sorunlarla ilgili altta başka bir neden bulunamıyorsa, çocukta diyabetin araştırılması gerekir.”

BEBEKLERDE DİYABET…

. Tip 1 diyabet bebeklerde de görülür mü? Bebeklerdeki diyabet nasıl anlaşılır?
“Tip1 diyabet 6’ıncı aydan itibaren her çocukta ortaya çıkabilir. Dolayısıyla bebeklerde de görülebilir. Ancak, bebeklerde görülme ihtimali ergenlik çağına göre daha düşüktür. Özellikle 5 yaşın altındaki çocuklarda Tip 1 diyabete daha seyrek rastlanır.

Bebekteki huzursuzluk Tip 1 diyabetin belirtilerinden biridir. Annenin bebeğin bezini sık değiştirmeye başladığını fark etmesi de dikkate alınması gereken bir durumdur. Bunun da nedeni bebekteki idrar miktarındaki artmadır. Bebeğin kokusundaki değişiklik de bazen annelerin dikkatini çekebilir. Diyabete bağlı keton kokusunu ‘kimyasal bir koku” gibi tanımlayabilirler.

Sıvı kaybına bağlı hızla zayıflama,  ağız kuruluğu, çok su içme ihtiyacından kaynaklanan büyük bir huzursuzluk ve geçmeyen pişik bebeklerde diyabete bağlı diğer belirtiler arasında yer almaktadır. Tabii, bu bulgular çocukluklarda ya da erişkinlerdeki kadar çok belirgin değildir. Dolayısıyla bebeklerde diyabet bulgularının fark edilmesinde güçlük yaşanabilmektedir. Annenin ya da doktorun aklına bebekte diyabet ihtimali genelde gelmemektedir. Bu yüzden açıklanamayan kilo kaybı, huzursuzluk, sık bez değiştirme, geçmeyen pişik gibi belirtilerin bebeklerdeki diyabetin belirtisi olabileceği düşünülerek, bu yakınmalara karşı dikkatli olunmalıdır.”

ÇOCUKLARDA DİYABETİN ÖNEMİ

. Çocuklarda diyabetin önemi nedir?  Tip 1 diyabet çocuklarda hangi sağlık sorunlarına neden olabilir?
“Tip 1 diyabet ani başlayan bir problemdir ve erken tanı konmazsa bazen koma veya ‘diyabetik ketoasidoz’ adı verilen yaşamı tehdit eden bir tabloya yol açabilir. Dolayısıyla çocuklarda diyabetin erken tanısı son derece önemlidir. Erişkinlerde olduğu gibi kötü kontrollü kan şekeri göz, böbrek ve sinirlerle ilgili diyabete bağlı komplikasyonların ortaya çıkmasına neden olabilir. ‘Mikrovasküler komplikasyonlar” adı verilen bu problemlerin 5-10 yıl gibi uzun süren kan şekeri yüksekliği sonrasında gelişebileceği unutulmamalıdır. Bunların yanısıra Tip 1 diyabetlileri bekleyen kısa dönemli sorunlar da vardır.  Yaşam kalitesinde zaman zaman karşılaşılan değişiklikler, kan şeker düşüklüğünün yol açtığı bazı sorunlar, kan şeker yüksekliğine bağlı tekrar hastaneye yatma gibi durumlar bunlar arasında yer alır.

Tip 1 diyabetli çocukların teşhis konduğu andan itibaren iyi bakılmaları ve iyi tedavi edilmeleri gerekir. Tip 1 diyabet, uzun yıllar süren bir problem olduğu için komplikasyonların önlenebilmesi ancak iyi metabolik kontrolle mümkündür. Günümüzde Türkiye’de ve dünyada diyabetli çocuklara bakan ekiplerin ve diyabet merkezlerinin sayısı artmıştır. Bu nedenle diyabete bağlı sağlık sorunlarıyla geçmişe kıyasla daha az karşılaşılmaktadır.”

ÇOCUKLARDA ŞEKER YÜKLEME TESTİ ZARARLI MIDIR?

. Çocuklarda diyabet tanısı nasıl konur?
“Tip 1 diyabet ani başlayan bir problem olduğu ve genellikle şiddetli bulgularla ortaya çıktığı için çocuklarda tanısında güçlük çekilmez. Çünkü çok su içme, çok idrar yapma, kilo kaybı gibi belirtiler önemli ip uçlarıdır.

Bunun dışında herhangi bir zamanda bakılan kan şeker değerlerinin yüksek yani 200’ün üzerinde olması da tanı için yeterlidir. Eğer, klinik bulgularla ve herhangi bir zamanda bakılan kan şekeri yüksekliğiyle tanı konulamıyorsa erişkinlerde olduğu gibi açlık kan şekerine bakılır.  126 miligramın üzerindeki açlık kan şekeri sonucunun tekrarlanan ölçümlerde de elde edilmesi halinde çocuğa diyabet tanısı konur. Eğer, bunlara rağmen hala tanıda güçlük çekiliyorsa, yükleme testine başvurulur.

Çocuklarda diyabet tanısında şeker yükleme testi nadiren kullanılmaktadır. Çünkü çoğu vakaya buna gerek kalmadan tanı konmaktadır. Yükleme testi yapılan bir çocuğun kan şekerinin ikinci saat 200 miligramın üzerinde olması diyabet tanısı için yeterlidir.”

. Çocuklara şeker yükleme testi yapılması riskli midir?
“Çocuklara şeker yükleme testi yapılmasının kesinlikle bir zararı yoktur. Şeker yükleme testinin zararıyla ilgili ülkemizdeki tartışmaların bilimsel bir tarafı bulunmamaktadır. Şimdiye kadar milyonlarca kez şeker yükleme testi yapılmış ve hiçbir yan etki görülmemiştir.”

ÇOCUKLARDA ŞEKER HASTALIĞININ TEDAVİSİ

. Çocuklarda diyabetin kesin tedavisi var mıdır? Çocuklarda diyabet tedavisi hangi yöntemlerle, nasıl yapılır?
“Tip 1 diyabet iyileştirilemeyen ancak tedavi edilebilen bir problemdir. Otoimmün iltihapla zedelenen pankreas beta hücrelerini tekrar insülin yapar hale getirmek şimdiye kadar mümkün olmamış, denenen çeşitli ilaçlardan da olumlu sonuç alınamamıştır. Buna karşın Tip1 diyabetlilere dışarıdan insülin vererek yani eksik olan insülin hormonunu yerine koyarak sağlıklı bir ömür sürmelerini sağlamak mümkündür.”

. Diyabetli çocuklar ömür boyu insülin kullanmak zorunda mı?
“Diyabetli çocuklar, şu andaki bilgilere göre hayat boyu insülin kullanmak zorundadır. Pankreas beta hücrelerini eski haline döndürmek imkansız olduğu için, insülin hayati bir ihtiyaçtır ve yaşam boyu kullanılması gerekmektedir.”

DİYABETLİ ÇOCUKLARDA İNSÜLİN  BAĞIMLILIĞA YOL AÇAR MI?

. Çocuklarda, insülin bağımlılık yapar mı?
“İnsülinin çocuklarda bağımlılık yapması diye bir durum kesinlikle söz konusu değildir. Tip1 diyabetlilere insülin eksik olduğu için verilmektedir. Dolayısıyla insüline olan ihtiyaç, bağımlılık terimiyle ifade edilemez. Tip 1 diyabetlilerde insülin tedavisi aslında yerine bir koyma tedavisidir. Dolayısıyla insülin hayati bir gereksinimi karşılamak için verilmektedir.

Eski yıllarda Tip1 diyabet, ‘insüline bağımlı’ diyabet olarak isimlendirilmekteydi. Bunun da sebebi, insülin hormonu olmadan yaşanamayacağına vurgu yapılmasıydı. Ancak bu deyim insülinin bağımlılık yaptığı anlamına gelmemekte, tam tersine insülinin hayati bir ihtiyaç olduğunu anlatmaktadır.”

ÇOCUKLARDA DİYABET TEDAVİSİNDEKİ GELİŞMELER

. Çocuklarda diyabetin tedavisinde ne tür gelişmeler var?
“Son yıllardaki en önemli gelişme ‘yapay pankreas’ denilen otomatik insülin veren sistemlerin gelişmesidir.  Yapay pankreası, sürekli kan şekerini ölçen cihazlarla insülin pompasını bir bilgisayar programı yoluyla entegre eden bir sistem olarak tarif edebiliriz.  2016 yılında Amerika Birleşik Devletleri İlaç Kurumu (FDA) yapay pankreas sistemini onaylamıştır. Bu, önemli bir gelişmedir.

Kan şekeri ölçüm sistemlerinde de büyük kolaylık ortaya çıkmıştır. Uzun yıllardan beri glikometrelerle parmak delme yoluyla kan şekeri ölçülürken, şimdi kola ya da bacağa yerleştirilen ve 7-15 günde bir değiştirilen sensörlerle kan şekeri ölçülebilmektedir. Yeni teknolojide 5 dakikada bir kan şekeri ölçülebildiği için ailenin ve çocuğun günlük insülin doz ayarlarını ince bir şekilde yapabilmeleri mümkün hale gelmiştir.”

. Diyabetli çocuklarda insülin tedavisi nasıl planlanır?
“Çocuklara genellikle kilogram başına bir ünite civarında insülin verilir. Ergenlik çağıyla birlikte insülin ihtiyacı artmaktadır. İnsülin tedavisinde bir başka önemli nokta da, günlük insülin dozlarının uzun etkili ve kısa etkili olarak bölünmesidir. Prensip olarak yüzde 40’ı uzun etkili, geri kalanını da yemek öncesi üç doz olarak hızlı ya da kısa etkili insülin olarak verilir. İnsülin pompa tedavisi kullananlarda ise bu oranlar değişmekte, bazal insülin ve bolus insülin olmak üzere iki türlü insülin değişik zamanlarda uygulanmaktadır.”

 ÇOCUĞUNUZ DİYABETLİYSE VE İNSÜLİN KULLANIYORSA…

. Çocuklarda insülin vücudun hangi bölgelerine uygulanır? Diyabetli çocuklarda insülin kaç doz yapılmalıdır?
“Günümüzde dört doz insülin tedavisi en etkili tedavidir. Bunun yanında insülin pompası da insülin vermek için kullanılmaktadır. Karın bölgesi, uyluk bölgesi, kolların dış yüzü ve kalçalar insülin enjeksiyonu için uygun bölgelerdir. Genellikle hızlı ve kısa etkili insülinlerin karın bölgesine; yavaş etkili insülinlerin ise bacak ve kalça bölgelerine yapılması önerilmektedir.”

. Ateşli hastalıklarda insülin dozu değiştirilmeli mi? Ateşli hastalıkların diyabet tedavisine etkileri nelerdir?
“Ateşli hastalıklar sırasında insülin ihtiyacı artar; dolayısıyla kısa etkili insülin dozlarının yükseltilmesi gerekir. Özellikle de kan şekeri yüksekse ve keton pozitifliği varsa kilogram başına 0,1 ünite olmak üzere ek doz hızlı ya da kısa etkili insülin yapılmalı, ketonlar takip edilmelidir. Kan şekeri 240 miligramın üzerine çıktığı zaman ketona bakılması asla ihmal edilmemelidir. Bunun dışındaki hiperglisemi durumlarında da ek doz insüline ihtiyaç duyulmaktadır.”

. Çocuklarda insülin tedavisinin yan etkileri nelerdir?
“İnsülin aslında doğru kullanıldığı zaman hiçbir yan etkisi olmayan bir ilaçtır.  Ancak hatalı tedaviye bağlı olarak bir takım yan etkiler görülebilir. Bunlar içinde en önemlisi fazla insülin uygulanmasına ya da insülin yapıldıktan sonra yemek yenmemesine bağlı olarak hipoglisemi (kan şekeri düşüklüğü) ortaya çıkmasıdır. Nadiren de olsa, insülin yapılan yerlerde yağ dokusu şişlikleri görülebilir ki; bu daha çok hatalı insülin yapılmasına bağlıdır. Bunun dışında fazla insülin alınması durumunda aşırı yemeğe bağlı kilo alımı görülebilir.”

. Çocuklarda insülinin yanlış uygulanması ne tür sorunlara yol açar?
“İnsülin yeteri kadar verilmezse kan şekeri yükselir. Kan şekeri yüksekliğine rağmen insülin dozları arttırılmazsa bu defa yağ asitlerin enerji kaynağı olarak kullanılmasından dolayı ketonlar oluşur. Ketonların birikmesiyle bulantı, kusma, hızlı nefes alma gibi bulgular ortaya çıkar yani ‘diyabetik ketoasidoz’ oluşur. İnsülin eksikliğinin yarattığı en önemli sorun ketoasidozun ortaya çıkması ve tekrar hastaneye yatmadır. İnsülinin fazla doz yapılması ise, kan şekeri düşüklüğüne yol açar. Diyabetli bireylere bu iki riskten kendilerini nasıl koruyabilecekleri, nelere dikkat etmeleri gerektiği uzmanlarca anlatılmaktadır.”

ÇOCUKLARDA ŞEKER HASTALIĞININ TAKİBİ NASIL YAPILMALI?
“ Tip 1 diyabetli çocuklarda pankreas görevini yapmadığı için bir taraftan insülin verilirken, diğer taraftan da kan şekerinin düzenli izlenmesi gerekir. Bu amaçla günde en az 4 defa yemek öncesi ve gece yatmadan önce açlık kan şekerine bakılmalı ve haftada bir defa da gece 03.00’te kan şekeri takibi yapılmalıdır. Günümüzde kan şekeri takipleri glikometre adı verilen bir cihazla, parmaktan alınan bir damla kanla yapılabilmekte ve 5 saniye içinde sonuç alınabilmektedir. Son yıllarda ise sensörlere dayalı kan şekeri ölçüm sistemleri geliştirilmiştir. Bu yöntemlerle Tip 1 diyabetlilerin kan şekeri düzeyleri çok yakından izlenebilmektedir.”

. Diyabetli çocuklara tedaviyle ilgili neler öğretilmeli?
“Tip 1 diyabet, eğitimin önemli olduğu hastalıklardan biridir. Kronik böbrek yetmezliği ya da kanser gibi hastalıklarda ilaçlar önemli olduğu halde, Tip 1 diyabetin tedavisinde ilaçlar ve insülin kadar eğitim de etkin rol oynamaktadır.

Çocuklara ve ailelerine insülin enjeksiyonunun doğru yapılmasından hipoglisemi sırasında acilen uygulanması gereken tedavilere kadar pek çok konuda eğitim verilir. Özellikle de ağır hipoglesimi sırasında glukagon uygulanması gibi hayat kurtarıcı bilgiler öğretilir. Diyabet eğitimindeki bir diğer konu da, insülin dozlarına karar verebilme bilgisidir. Tip 1 diyabete bağlı olarak pankreasın kan şekerini otomatik ayarlama sistemi bozulduğu için çocukların ve ailelerin kan şeker düzeyine ve yiyeceklerin karbonhidrat miktarlarına göre insülin dozuna karar verebilmeleri gerekmektedir. Hem karbonhidrat sayımı, hem insülin duyarlılık faktörü gibi konular öğretilerek doğru insülin dozunu hesaplamayabilmeleri sağlanır.”

“TİP 2 DİYABET GENETİK BİR DİYABET TÜRÜDÜR”

. Tip 2 diyabetten çocuklarımızı nasıl koruyabiliriz?
“Tip 2 diyabet şişmanlıkla bağlantılı bir diyabet türüdür. Bu nedenle şişmanlığın önlenmesine odaklanılmalıdır. Özellikle kreş çağından başlayarak çocuklar şekerli ve abur cubur tarzında kalorili besinlerden uzak tutulmalıdır. Tip 2 diyabetin, genetik bir diyabet türü olduğu asla unutulmamalıdır. Ailesinde Tip 2 diyabet olan çocuklarda, erken yaşlardan itibaren şişmanlığının önlenmesine yönelik egzersiz programları uygulanmalı, sağlıklı beslenmeleri sağlanmalıdır.”

. Diyabetli çocuklar nasıl beslenmeli?

“Diyabetli çocuklar ile diğer çocukların beslenmesi arasında çok büyük bir farklılık söz konusu değildir. Diyabetli çocuklar toplam kalori ihtiyaçlarının  yüzde 60’ından fazlasını karbonhidratlardan, daha azını protein ve yağlardan sağlamak durumundadırlar. Diyabetli çocukların, kan şekerini hızlı yükselten tatlılar, şekerli içecekler gibi basit karbonhidratlardan uzak durmaları sağlanmalıdır. Günümüzde Tip 1 diyabetli çocuklarda sıkı bir diyet programı uygulanmamaktadır. Bunun yerine, besin seçme ve besinlerdeki karbonhidrat miktarını hesaplamaları öğretilerek esnek bir diyabet tedavi planı yapılmaktadır.”

 ŞEKER HASTASI ÇOCUĞUNUZ DONDURMA VE ÇİKOLATA YİYEBİLİR Mİ?

. Diyabetli çocuklar çikolata, dondurma yiyebilir mi?
“Eski yıllarda bu konuda katı bir uygulama söz konusuydu. Çikolata, dondurma gibi gıdaların tüketilmesine kesin bir şekilde yasak konulmuştu. Şimdi ise, yasaklar listesi koymak yerine, değişim listelerini kullanarak ve karbonhidrat sayımına dayalı bir sistemle söz konusu gıdalar serbest bırakılmaktadır. Diğer çocuklar da zaten her gün dondurma, tatlı tüketmiyorlar. Tip 1 diyabetli çocuklara dondurma, çikolata gibi kan şekerini hızlı yükselten besinler konusunda dikkatli olmaları, bu tür gıdaları sık tüketmekten kaçınmaları öğretilmektedir.”

ŞEKER HASTASI  ÇOCUKLAR VE SPOR

. Şeker hastası her çocuk spor yapabilir mi? Diyabetli çocuklara önerilen sporlar nelerdir?
“Egzersiz ve spor, diyabet tedavisinin bir parçasıdır. Diyabetli bireyler, derin dalış, paraşütle atlama gibi ekstrem sporlar hariç bütün sporları yapabilirler. Tip 1 diyabetli çocukların günde en az 30 dakika tercihen yürüyüş, yüzme, futbol, voleybol gibi sporları tedavinin bir parçası olarak yapmaları son derece faydalıdır. Tip 1 diyabetli bireylerin yaşamları boyunca kendileri için yapabileceği en iyi şeylerden biri düzenli egzersizdir. Aileler de bu konuda çocuklarını teşvik etmelidir.”

. Diyabetli çocuklar ne sıklıkla, hangi süreyle spor yapmalı? Diyabetli çocuklar açken spor yapabilir mi?
“Genellikle yemekten bir saat sonra egzersiz yapılması önerilir. Eğer, bu mümkün değilse egzersiz için her gün 30 dakika ayrılabilir. Haftada beş gün birer saat yani toplam 5 saat süresince egzersiz yapılması da yeterlidir.

Egzersizin çocukların hoşlanacağı türden olmasında fayda vardır. Egzersizin bir stres haline getirilmeden, çocukları mutlu edecek bir aktiviteye dönüştürülmesi iyi olur. Bunun için de doğada yürüyüş en iyi aktivitelerden biridir.  Onun dışında bisiklet, voleybol ve yüzme de diyabetli çocuklara önerilen spor aktiviteleridir.

Burada dikkat edilmesi gereken önemli nokta, diyabetlilerde egzersiz sırasında kan şekerinin düşebilme riskidir. Egzersize başlamadan önce tedbir olarak çocuğun kan şekeri ölçülmelidir. Eğer, kan şekeri düşükse egzersiz öncesinde ek karbonhidrat alımında fayda vardır. Benzer şekilde uzun süren egzersizlerden sonra gece hipoglisemi ortaya çıkabilir. Örneğin iki saat futbol oynayan diyabetli bir çocukta gece hipoglisemi gelişebileceğinden, insülin dozlarının azaltılması yerinde olur.”

DİYABETLİ ÇOCUKLARIN ÇOCUKLARINDA ŞEKER HASTALIĞI RİSKİ

. Tip 1 diyabet çocuk sahibi olmaya engel midir? Diyabetli çocuklar ileride evlenip çocuk sahibi olabilir mi?
“Tip 1 diyabetli çocukların evlenmelerinde ve çocuk sahibi olmalarında hiçbir sakınca yoktur. Tedavinin gereklerini yerine getiren Tip 1 diyabetli tüm çocuklar normal ve başarılı bir yaşam sürebilirler. Dolayısıyla herkes gibi evlenebilirler ve çocuk sahibi olabilirler. Günümüzde oldukça sağlıklı ve başarılı hayatı olan binlerce Tip 1 diyabetli birey vardır.”

. Tip 1 diyabetlilerin çocukları da şeker hastası olur mu?
“Tip 1 diyabetli bireyler anne-baba oldukları zaman çocuklarında diyabet görülme riski vardır ama bu risk çok düşüktür. Örneğin Tip 1 diyabetli bir erkeğin çocuğunda diyabet olma ihtimali yüzde 5’tir. Yani  Tip 1 diyabetli 100 babadan 5’inin çocuğunda diyabet görülme ihtimali vardır. Tip 1 diyabetli kadınlarda ise bu risk daha düşük; yüzde 2 civarındadır.  Zaten toplumda oldukça az rastlanan Tip 1 diyabet için bu  oranlar son derece düşük bir riski gözler önüne sermektedir. Sonuç olarak, Tip1 diyabetli kadın ve erkeklerin çocuk sahibi olmalarının önünde hiçbir engel olmadığını söyleyebiliriz.”

ÇOCUĞA ŞEKER HASTASI OLDUĞU NASIL ANLATILMALI?

. Çocuğa diyabet olduğu nasıl anlatılmalı? Diyabetli çocuklarla iletişimde nelere dikkat edilmeli?
“Tip1 diyabet tanısı konduktan sonra, uzmanların çocukla ve aileyle sakin bir yerde yeterli zaman ayırarak konuşmaları gerekir. Bu ilk konuşmada Tip 1 diyabetin önlenemeyen bir problem olduğunu, dolayısıyla çocuğun tanı almasında kimsenin suçu olmadığına vurgu yapılmalıdır. Tedavinin gerekleri yerine getirildiği zaman diyabetin normal ve başarılı bir hayat sürdürmeye engel olmadığı da özellikle belirtilmesi gereken bir konudur. Ailenin ve çocuğun diyabete ve tedavisine yönelik tüm soruları açık bir şekilde yanıtlanmalıdır.

Ülkemizde bazen Tip 1 diyabetin ileride yol açabileceği  komplikasyonlar travmatik bir şekilde söylenmekte, bu da çocuğu ve aileyi umutsuz bir ruh hali içine sürüklemektedir. Oysa asıl anlatılması gereken, Tip 1 diyabetle baş etmenin mümkün olduğu, tedaviye uyumun ve  eğitimin bunda çok önemli bir rol oynadığıdır.”

. Diyabet tanısı almak çocukların iç dünyasını nasıl etkiler?
“Tip 1 diyabetli çocuklar, tanı aldıkları zaman şok ve üzüntü yaşayabilirler. Aynı şey, anne ve babalar için de geçerlidir.  Ancak Tip 1 diyabetin baş edilebilen, insülin tedavisiyle normal ve başarılı bir ömür sürdürülebilen bir problem olduğunu anlatıldığında, içlerindeki üzüntü duygusu yerini zorlukla baş edebilmek için yoğun bir motivasyona bırakmaktadır.

Uzmanlar da diyabetle yaşayan bireylerin ve ailelerinin normal bir hayat sürmelerini sağlamak için çalışmaktadır. Uzun dönemde diyabetli çocukların ve gençlerin büyük bir çoğunluğu diğer yaşıtları gibi neşeli, mutlu ve normal bir hayat sürdürmektedir.”

DİYABETLİ ÇOCUKLAR VE OKULDA İNSÜLİN KULLANIMI

. Çocuğunuz okulda insülin yapmaya çekiniyorsa…
“Diyabetli çocukların zorluk çektikleri yerlerin başında okullar gelmektedir. Çünkü evden çıktıktan sonra anne ve babaları gibi diyabeti iyi bilen kimselerden oluşan bir çevre çocukları beklememektedir. Diyabet hakkında yeterli bilgisi olmayan okuldaki arkadaşlar, öğretmenler çocuklara bazen acıyarak bakmakta, bazen de ‘Sorumluluk almayayım’ diyerek okul aktivitelerine katmama gibi olumsuz davranışlar sergilemektedirler.

Türkiye’de son yıllarda ‘Okulda Diyabet’ programıyla bu sorunlar aşılmaya çalışılmıştır, fakat buna rağmen bazı eğitim kurumlarında Tip 1 diyabetli çocuklarının okula kabul edilmeleri konusunda isteksizlikle karşılaşılmaktadır. Oysaki çocuklar, Tip 1 diyabeti okulda yönetmeyi öğrenmektedirler. Öğretmenlerin yapmaları gereken tek şey, diyabetli çocukların yakınında olup onlara destek olmaktır.

Diyabet tanısı alan bütün çocuklara okulda öğretmenlerine götürmek üzere bir mektup verilmektedir. O mektupta öğretmenlerin desteğinin nasıl olacağını ayrıntılarıyla açıklanmaktadır. Aslında bu girişimler sayesinde diyabetli çocukların okulda karşılaştığı sorunların büyük oranda azaltıldığı söylenebilir.”

. Çocuğunuz diyabetliyse okul yöneticilerine hangi bilgileri vermelisiniz?
“Tip 1 diyabetli çocukların okulda yaşadıkları en önemli sorunlardan biri, öğretmenlerin ve yöneticilerin sorumluluk almama duygusuyla normal okul aktivitelerine onları katma konusundaki isteksizlikleridir. Özellikle okul gezilerine, beden eğitimi derslerine katılım konusunda zorluk yaşanabilmektedir. Diyabetli çocuklar, okulda ara öğün alma, kantinden sağlıklı beslenebilme konularında bazı sıkıntılarla karşılaşmaktadır. Bu tarz sorunların aşılması için ailelerin okulu ziyaret ederek, rehber öğretmenlere, sınıf öğretmenlerine ve okul yöneticilerine Tip 1 diyabeti anlatmaları önerilmektedir. Ailelerin diyabetle ilgili vereceği bilgiler, okulda çocuklarının hayatını kolaylaştıracaktır.”

ÇOCUKLARDA DİYABET VE OKULDA BESLENME

. Diyabetli çocukların beslenme çantalarında neler olmalı?
“Öncelikle her anne baba, çocuğunu okula gönderirken çantasında hipoglesimi sırasında kullanacağı meyve suyu olup olmadığını kontrol etmelidir. Eğer diyabet tedavisinde ara öğün varsa ve okulda çocuğun bu ihtiyacını karşılayacağı bir kantin ya da yemekhane bulunmuyorsa, beslenme çantasına ara öğün olarak bir adet meyve ya da sandviç konulmalıdır. Unutulmaması gereken bir diğer şey de, sudur.”