Çocuklarda Doğumsal Böbrek ve İdrar Yolu Anomalileri

Bebeklerde doğumsal böbrek ve idrar yolu anomalileri denildiğinde ne tür sorunlarla karşılaşmak mümkündür? Böbrek ve idrar yolu şişliği ya da genişlemesi nasıl bir problemdir? Bebek sağlığı açısından nasıl bir önem arzeder? Hastalık varsa nasıl teşhis edilir? Anne adayı kaç haftalık ya da kaç aylık hamileyken bu tür tetkikleri yapmak gerekir? Anne karnında yapılan ultrasonda bebekte böbreğiyle ilgili bir genişleme ya da idrar yoluyla ilgili bir problem tespit edilirse bu sorunlar bebek anne karnındayken tedavi etmek mümkün mü? Bebeğe anne karnındayken ameliyat nasıl yapabilir? Anneye ve bebeğe anestezi verilir mi? Peygamber sünneti nedir? Çocukların acil olarak doktora götürülmesi gereken ürolojik belirtiler nelerdir?

Memorial Şişli ve Diyarbakır Hastaneleri Çocuk Ürolojisi Bölümü’nden Prof. Dr. Abdurrahman Önen bu soruları Sağlığım İçin Herşey’de yanıtladı.

. Bebeklerde doğumsal böbrek ve idrar yolu anomalileri denildiğinde ne tür sorunlarla karşılaşmak mümkündür?
“Gebeliğin özellikle 7.-8. haftasından itibaren böbrek, mesane ve idrar yolu gelişimi yavaş yavaş tamamlanmaya başlar. Gebeliğin 8-10. haftasından itibaren de hafif ya da ağır düzeyde normalden sapmalar, anomaliler olabilir. Kimi bebeklerin anne karnındayken böbreklerinde gelişim bozukluğu olabilir ama önemli bir kısmında ise (yüzde 85) sadece böbrekte birtakım şişlikler olur. Gündelik dilde böbrek ve idrar kanallarında genişleme olarak bilinen ‘hidronefroz’e her 100 gebelikte en az bir bebekte böbrek ve idrar yolu şişlikleriyle karşılaşılır.’’

İDRAR ÇIKIŞININ BULUNDUĞU YERDE PROBLEM VARSA…

. Böbrek ve idrar yolu şişliği ya da genişlemesi nasıl bir problemdir? Bebek sağlığı açısından nasıl bir önem arz eder?
“İlk olarak tek taraflı veya iki taraflı, her iki böbreği ilgilendirmesi hastalığın gidişatını değiştirir. İkinci olarak böbrekten başlayarak böbrek çıkışında bir problem varsa ayrı bir sorunla karşılaşılır. İdrar kanalının, mesane denilen idrar torbasıyla birleşim yerinde darlık veya genişleme varsa bu durum ayrı bir sorundur. İdrar torbasının daha aşağısında, özellikle erkek çocuklarda, idrar çıkışının bulunduğu yerde problem varsa çok daha ciddi bir sorundur.”

. Hastalık varsa nasıl teşhis edilir? Anne adayı kaç haftalık ya da kaç aylık hamileyken bu tür tetkikleri yapmak gerekir?
“Hastalık, gebeliğin 10. haftalarından sonra gelişse bile çoğunlukla 15-16. haftasında teşhis konabilir. Böbrek şişliklerinde durum daha belirgindir. Çünkü gebelik boyunca böbreklerin gelişimi devam eder. Gebeliğin 15-16. haftasında, bilinen ciddi bir zararı görülmeyen ultrason ile her iki böbreğinin gelişimi görülebilir ve teşhis konur. Böbreğin ek gelişimi, kalitesi, böbrekte bir şişlik, genişleme ve idrar kanallarında bir problem var mı, mesanesi normal dolup boşalıyor mu görülebilir. Rahim sıvısının miktarı, böbrek anomalisinin ciddiyetini gösterir.”

Prof. Dr. Abdurrahman Önen

‘‘BEBEK DOĞMADAN TAKİBE BAŞLANIR’’

. Anne karnında yapılan ultrasonda bebekte böbreğiyle ilgili bir genişleme ya da idrar yoluyla ilgili bir problem tespit edilirse bu sorunlar bebek anne karnındayken tedavi etmek mümkün mü?
“Böbreğin sadece bir tanesinde sorun varsa ya da sorun sadece bir idrar kanalındaysa, bebeğin çıkma haftasına göre ve çıktığı andaki genişlemenin ve şişliğin şiddetine göre bebek doğuma kadar bütün böbreği kaybedebilir veya doğumdan hemen sonra ameliyat gerekebilir. Bazı bebeklerde ise her iki böbrek aynı anda şiddetli derecede geniş ve şiş olabilir. Doğuma kadar beklendiğinde bebek her iki böbreği kaybedeceği için yaşamı riske girer. Anne karnındayken veya doğum sonrası erken dönemde kaybedebiliriz. Bu tür durumdaki bebeklerde, bebek anne karnındayken gebeliğin olabilen en erken döneminde takibe başlanır. Yakın takiple bu şişlik artarsa anne karnındayken kapalı ameliyatla girişimde bulunulur.”

BEBEĞE ANNE KARNINDA AMELİYAT

. Bebeğe anne karnındayken ameliyat nasıl yapabilir?
“ Bebekte her iki böbreğini öldürecek düzeyde mesane problemleri olabilir. Özellikle erkek çocuklarında idrar kanalının çıkışında doğuştan ciddi perde olabilir. Kadın doğum ya da perinatoloji uzmanı ile beraber ultrason eşliğinde anne karnından, özel bir iğneyle anne rahmine, anne rahminden rahim sıvısına oradan da bebeğin karnından mesanesine kadar ulaşılır. İğnenin içinden özel sonda gönderilir. Sondanın bir ucu bebeğin mesanesinin içinde diğer ucu da bebeğin karın duvarının dışında ama anne rahminin içindedir. Rahim sıvısının içine sondanın ucu yerleştirilir. Böylece böbreğin yaptığı idrar; mesaneden, idrar deliğinden dışarı akamayan idrar, böbreği bozmasın diye sonda aracılığıyla direkt rahim sıvısına boşalmış olur. Gebeliğin son döneminde annenin var olan sıvısının yüzde 90’ı çocuğun yaptığı idrardır. Çocuğun yaptığı idrar rahim aralığına boşaltılamaz ise hem böbrekler tamamen bozulur hem sıvısız kalan, sıvı içinde yüzemeyen bebek o sıvıyı yutamadığı için akciğerleri gelişmez. Bebekler, anne karnındayken sadece böbrek probleminden değil akciğerleri gelişmediği için veya doğum sonrası dönemde akciğeri gelişmediği için vefat edebilirler.”

‘‘AMELİYATI DENEYİMLİ HEKİMLER YAPMALI’’

. Sonda işlemi bir hamilelik sürecinde bir kere mi yapılır yoksa birkaç kez tekrar etmek gerekir mi?
‘‘Öncelikle yüzde 1-5 arasında bebeğin kaybedilme olasılığı olan çok riskli bir ameliyattır. Enfeksiyon riski olabilir. Sondaların deneyimsiz bir elde bebeğin yanlış bir yerine takılma riski vardır. Bu riskler nedeniyle ameliyatın deneyimli ellerde yapılması gerekir. Bunun dışında sondayı, mümkün olabilecek en doğru şekilde takarak tek bir seferle doğuma kadar yetiştirmek isteriz. Bazı çocuklarda sonda yerinden kayıp çıkabilir. Bu tür durumlarda şişlik devam ederse ikinci kez müdahale etmek zorunda kalınır.’’

. Anneye ve bebeğe anestezi verilir mi?
‘‘Genel anestezi verilemez. Anneye anestezi verilirse bebeğin de dolaşım sistemi bozulmuş olur. Anne, sedasyon denilen hafif anestezi uygulanarak sakinleştirilir. Ağrı kesicilerle de iğnenin giriş yerine iğne yapılarak ağrısı ve stresi azaltılır. Böylelikle çocuğa ciddi bir anestezi verilmemiş olur.’’

‘‘SONDALAMA PAHALI BİR İŞLEMDİR’’

. Çocuklarda kullanılan sondalar ya da cihazlar küçük müdür?
“Günümüzde bebeğe uygulanan sondalar ülkemizde üretilmeyip yurt dışından gelir. Çok ince ve özel materyalden oluşurlar. Bu yüzden sondalama çok pahalı bir işlemdir.”

. Böyle bir olguda ya da hiç tedavi gerekmeyen ancak takip edilmesi gereken böbrek genişlemesi, idrar yoluyla ilgili problem olan bir vakada anne adayının ve bebeğin ne sıklıkta ultrasonu çekilmesi gerekir?
“Tek bir böbreğinde hafif şişlik olan bebeklerde iki ayda bir ultrason yeterlidir. Bazen ailelerin ya da hekimin stresi nedeniyle gereksiz yere iki haftada bir aile çağırılabilir. Her iki böbrekte hafif bir şişlik olsa dahi iki böbrek risk altında olduğundan ayda bir ultrason önerilir. Ama her iki böbrekte ciddi şişlik varsa veya mesanede ciddi bir boşalamama durumu, şişlik varsa iki haftada bir hasta görülür.”

‘‘BEBEKLERİN SADECE YÜZDE 5’İNDE MESANE ÇIKIŞ PROBLEMİ OLUR’’

. Tüp bebek tedavisi nedeniyle ikiz ya da daha fazla çoğul gebelik olması durumunda sondalama işlemini yapmak zorlaşır mı? Bebeğin duruş pozisyonu diğer bebekten dolayı engel teşkil edebilir mi?
“Bebeklerin sadece yüzde 5’inde ciddi mesane çıkış problemi olur. Onların da sadece yüzde 5’ine müdahale gerekir. İkiz gebelikler müdahaleyi çok ciddi zorlaştırır ve öbür bebeğin de hayatını riske sokar. Son dönemde tüp bebek ilaçları yüzünden bebeklerin idrar yollarında genital bölge anomalileri görülmektedir. Peygamber sünneti gibi çocuklarda böbrek şişlikleri de arttı. Daha çok hormonal tedaviler uygulandığı için bu verilen hormonlar çocuğun genital bölgesini zedeleyebilir. Son 10 yıl içinde doğumsal anomaliler çok dramatik bir şekilde en az iki katına çıkabilecek düzeyde artmış durumdadır.”

. Peygamber sünneti nedir?
“Normalde erkek çocukların idrar kanalı, erkek organının ucuna yakın bir yerden çıkar. Ama peygamber sünnetli denilen çocuklarda sünnet derisi doğuştan kısmen vardır. İdrar kanalı, cinsel organlarının ucu yerine cinsel organının yumurta torbasına yakın bir yerde çıkabilir. Bu hem cinsel organın eğri olmasına neden olabilir hem de ilerideki cinsel hayatını etkileyebilir. İdrar kanalı olması gereken yerde olmadığı için ilerideki doğurganlığını zedeleyebilir. Bu çocuklar altı ayını doldurduktan sonra çoğunlukla altı ay ve bir yaş arası dönemde ameliyatla düzeltilir.”

ÜROLOJİK BELİRTİLER

. Çocukların acil olarak doktora götürülmesi gereken ürolojik belirtiler nelerdir?
“Anne karnında böbrek veya idrar yollarının herhangi birinde en ufak bir problem olmuş ise doğduktan en geç bir hafta sonrasında bu alanda deneyimli bir doktorun görmesinde fayda vardır. Problem gebelikte erken dönemde çıkmışsa ya da ciddi düzeydeyse doğduktan sonraki 2-3 gün içerisinde doktor mutlaka görmeli ve mutlaka ultrasonla doğduktan sonraki halini değerlendirmelidir. Ultrasonda görülen probleme göre acil ameliyat gerekebilir. Sadece ilaçla tedavi gerekebilir veya önemli bir kısmında hafifse ilaç gerekmeyebilir. Ama önemli bir kısmında erken dönemde, gebeliğin ilk bir ayında mutlaka çocuk üresi uzmanı tarafından muayene ve tetkik edilmelidir.”

. Çocukta idrar yolu enfeksiyonu varsa bunun belirtisi nedir? Çocuklarda idrar yolu enfeksiyonlarının altında ne tür problem yatabilir?
“Çocuklarda idrar yolu ve böbrekler işlev olarak normal ise enfeksiyon gelişmez. Bir çocukta idrar yolu enfeksiyonu gelişiyorsa mutlaka altında yatan asıl problemi tetkik edip tedavi etmek gerekir. Teşhisi büyükler gibi kolay değildir. Ateş, bulantı, kusma, emmeme gibi bulgularda enfeksiyondan şüphelenmek gerekir. Enfeksiyonu tedavi etmek zor değildir. Enfeksiyonun bir hastalık değil