Çocuklarda Göz Hastalıkları: Şaşılık, Göz Kayması

Çocuklarda en çok hangi göz hastalıklarına rastlanır? Bebekler ne zaman göz doktoruna götürülmelidir? Bir çocuk ilk bir yaş dışında başka ne zamanlarda göz hekimine götürülmelidir? Çocuğun gözünde kırma kusuru ve gözlüğe ihtiyacı varsa aile bunu henüz fark etmediyse çocuğun okul başarısı ve sosyal etkileşimi bu durumdan nasıl etkilenir? Evde anne baba ne tür belirtilerden şüphelenebilir? Cep telefonu, bilgisayar ve bilgisayar oyunları çocukların göz gelişimini nasıl etkiliyor? Çocuğun gözlüğe ihtiyacı varsa çocuğu anne baba gözlüğe nasıl alıştırmalıdır? Çocuklarda ideal gözlük seçimi nasıl olmalıdır? Şaşılık, şehla göz, göz kayması aynı şeyler midir? Şaşılığın tipleri var mıdır? Çocuklarda şaşılık tedavisinde botoksun yeri nedir? Kapama tedavisi nasıl bir tedavidir?
Dünya Göz Hastanesi Göz Hastalıkları Uzmanı Op. Dr. Mürüvvet Tüzünalp çocuklarda ve bebeklerde göz sağlığını Sağlığım İçin Herşey’de anlattı.

. Çocuklarda en çok hangi göz hastalıklarına rastlanır?
“Bebeklerde genelde gözyaşı kanal tıkanıklığı erken dönemlerde sık rastlanır. Biraz daha yaş büyüyünce göz kayması, göz tembelliği ve göz bozukluğu görülür. Nadir de olsa doğumsal katarakt, doğumsal glokom gibi göz hastalıkları da söz konusu olur.”

. İdealde çocukların göz hastalıkları doktoruna götürülmesi gerekir mi? Bebeklerin ne zaman göz doktoruna götürülmesi gerekir?
“İlk bir yaşta aile hekimleri veya çocuk hekimleri mutlaka göz doktoruna yönlendirirler. Çünkü artık devlet bunu zorunlu kılmaktadır. İlk muayeneyi bir yaş öncesinde yapmak çocuk sağlığı ve göz sağlığı için çok uygundur. Doğumsal problemlerin ve gelecekte görülebilecek hastalıkların varlığını saptamakta ilk yaş muayenesi çok önemlidir.”

ÜÇ YAŞ NEDEN ÇOK ÖNEMLİ?

. Bir çocuk ilk bir yaş dışında başka ne zamanlarda göz hekimine götürülmelidir?
“Bir yaşında sağlıklıysa, o yaş grubunda görülen çocuklar üç yaşında kontrole mutlaka tekrar çağırılır. Üç yaşın özelliği, hem görme oranının gelişim gereği yüzde 100’e çıkması hem de çocuklarla iletişim kurup şekiller sorarak görme oranlarının tam olup olmadığının saptanmasıdır. İlk yaş muayenesini olmuş sağlıklı bir çocuk, çok büyük bir yüzdeyle üç yaşında her şeyi rahatlıkla görür. Diğer muayenenin zamanı ise okul öncesi 5-6 yaş aralığıdır. Okul öncesi de son muayenelerini olurlar. Görme gelişimi sekiz yaşında tamamlandığı ve sonraki tembellik geriye döndürülemediği için ilk kontroller çok önemlidir.”

. Çocuğun gözünde kırma kusuru ve gözlüğe ihtiyacı varsa aile bunu henüz fark etmediyse çocuğun okul başarısı ve sosyal etkileşimi bu durumdan nasıl etkilenir?
“Çocukta ciddi bir göz bozukluğu varsa okul başarısı kesinlikle düşük olmaktadır. Genelde daha savruk ve yaramaz çocuklar olurlar. Koridorda oynarken bile bir yerlere çarpar. Yazıyı zor yazar, okuması gecikir ya da yavaş okur. Genelde ilk muayenelerini olmayan çocuklar için öğretmenler çok uyarıcı olmaktadır. Taramalarda çocuklar saptanıp hekimlere yönlendirilir.”

. Öğretmenler nelere dikkat edip aileleri uyarıyor? Evde anne baba ne tür belirtilerden şüphelenebilir?
“Öğretmenler daha çok, çocuğun sırasından kalkıp tahtaya yaklaşmasından şüphelenirler. Masada yazı yazarken çok eğilmesi de bir şüphe nedenidir. Aileler ise televizyon seyrederken gözü kısma, yan bakma ya da televizyona yaklaşmasından bir problem olduğunu anlarlar. Aslında çocuklara rutin muayeneler yapılsa bunlara hiç gerek kalmadan problem saptanır.”

Op. Dr. Mürüvvet Tüzünalp

‘‘EKRANLI CİHAZLAR ÜÇ YAŞINA KADAR YASAK OLMALI’’

. Cep telefonu, bilgisayar ve bilgisayar oyunları çocukların göz gelişimini ve göz sağlığını nasıl etkiliyor?
“Cep telefonu, bilgisayar ve bilgisayar oyunları, eğer yatkınlığı varsa, ortaya çıkarma sürecini çok önceye çeker. Çocuk yüksek derecede hipermetropsa, göz kayma şikayeti ile gelir. Kayması yoksa uygun gözlük takar. Problemi olmayan bir çocuksa, okul tatilinde alınan bir tablet, gözü kayarak gelmesine neden olur. Dolayısıyla televizyon dahil ekranlı cihazların kullanımı üç yaşına kadar yasak olmalıdır. Genellikle çocuk oyalansın ve anne baba kendilerine vakit kalsın diye çocuklarına tablet almaktadır. Özellikle potansiyel bir göz bozukluğu olan çocuklarda, problemle karşı karşıya kalınınca bu cihazlar verilmez artık ama geri döndürmek kolay değildir. Özellikle kayma oluşmuşsa cerrahi ile tedavi edilir. O yüzden sınır koymak gerekir. 3-6 yaş arasında ekran süresi bir saati geçmemelidir. 20 dakikada bir ara verilmelidir. Altı yaştan sonra ekran süresi iki saate çıkabilir.”

KONTAKT LENS NE ZAMAN ÖNERİLİR?

. Çocuğun gözlüğe ihtiyacı varsa çocuğu anne baba gözlüğe nasıl alıştırmalıdır? Çocuklarda ideal gözlük seçimi nasıl olmalıdır?
“Kontakt lens bazı durumlarda önerilir. İki göz arasında çok büyük bir numara farkı varsa mecburen aile eğitilerek çocuğa kontakt lens taktırılır. Bir göz 0 derece diğer göz 7 derece bozuksa gözlük kullanımı mümkün değildir. Ona uygun kontakt lens ölçümü yapıldıktan sonra uygulanıp kapama tedavisi ile eşlik edilir. Bunlar ekstra durumlar olmasına rağmen Türkiye’de çok sık rastlanmaktadır. Çünkü akraba evliliği çok fazladır. Genetik geçişte bütün hastalıklar daha sık görülmektedir.

Ailede gözlük kullanılıyorsa çocuklar gözlüğe alışmada çok zorlanmazlar. Ailede kullanılmıyor ama çocukta çok yüksek numara varsa yine zorlanma görülmez. Çünkü gözlüğü takınca çocuk mutlu olur. 1 derecelik bir gözlüğü taktırmaktansa 7 derecelik bir gözlüğü taktırmak daha kolaydır. Çocuğa tanı konulduktan sonra gözlük alınıp takılıyorsa çocuk görmeyi yeniden keşfeder. Bu sefer gözlüksüzlüğü sevmez. Dolayısıyla numarayı ve gerekliliği doğru saptamak çok önemlidir.” .

Gözlük materyali seçimi nasıl olmalıdır?
“Bebekler için artık çok özel, esnek, arkaları bantlı, çerçevelerin çocuk istese de kıpırdamadığı ve materyalleri toksik olmayan gözlükler üretilmektedir. Camları da organiktir.  2-3 yaş civarı çerçeveli gözlüğe geçildiğinde de yuvarlak çerçeveli gözlükler tercih edilmektedir. Çocuk böylece alttan ya da üstten bakamaz. Yaş büyüdükçe daha estetik tercihlerde bulunabilirler.”

YALANCI KAYMA YA DA GİZLİ ŞAŞILIK NEDİR?

. Şaşılık, şehla göz, göz kayması aynı şeyler midir?
“Kayma iki gözün birbirine paralel olmamasıdır. Böyle bir durumda göz ya içeriye ya da dışarıya baktığı için görmeyi de eksiltebilir. Gözlükle, cerrahi ile ya da optik tedavi ile düzeltilebilir. Şehlalık biraz daha farklıdır. Görmeye engel teşkil etmeyecek, gözün tamamen yapısına bağlı kayma olmayan bir durumdur. Bir paralellik vardır ama şekil itibariyle kayma hissi verir. Özellikle küçük bebeklerde göz kayması diye gelen çoğu çocuk aslında şehladır. Yalancı kayma ya da gizli şaşılık budur. Yüz şekline bağlı kayma olması ama gerçek anlamda kayma olmamasıdır. Dolayısıyla bir tedavi gerekmez.”

. Şaşılığın tipleri var mıdır?
“Şaşılığın hem tedavi hem de oluşum açısından tipleri vardır. Erken yaşta görülen doğumdan başlayan ve bir yaşına kadar olan süreçte doğumsal kaymalar olur. Göz bozukluğuna bağlı üç yaş civarı ortaya çıkan göz kusuruna bağlı olan kaymalar vardır. Daha ileri yaşlarda hiçbir problemi olmayan kişilerin göz hareketlerini sağlayan sinirlerinin felcine bağlı kaymalar söz konusudur. 40-60 yaşlarında oluşan bu felce, paralitik denir. Bunların her biri kendi içinde ilave gruplara ayrılır. Hepsinin de tedavi şekli birbirinden farklıdır.”

. Çocuklarda şaşılık tedavisinde botoksun yeri var mıdır?
“Erken dönemde doğumsal kaymalarda zaman zaman botoks uygulanabilir. Ama bu tip tedaviler çok kalıcı olmaz. Üç ayda bir tekrar etmek gerekir. Genel anestezi altında yapılır. Bazen toksinin kaçtığı durumlar olduğu için istenilen cevaplar alınamaz. Dolayısıyla rutin bir tedavisi yoktur.”

ŞAŞILIK CERRAHİSİ

. Küçük çocuklarda göz muayenesini her zaman kolaylıkla yapmak mümkün müdür? Bazı durumlarda çocuğa anestezi verip göz muayenesi yapmaya ihtiyaç duyulduğu oluyor mu?
“Çok çocuk hasta görmeyen hekimler çekinip öteleyerek çocuğun tanısının konmasını ileriye atabilir. Ama nadir de olsa genel anestezi ile muayene edilen vakalar olur.”

. Çocuklarda şaşılık cerrahisinde ameliyatı hangi vakalara öneriyorsunuz? Bu tür vakalarda ameliyat nasıl yapılıyor?
“Şaşılık cerrahisi genel anestezi altında yapılır ama süresi çok uzun olmaz. Gözlük ve kapama tedavileri yapıldıktan sonra görmenin sağlandığına inanıldığı durumlarda çocuklarda cerrahi önerilir. Göz hiç kapalı kalmaz, tam aksine ameliyattan çıkar çıkmaz gözün açılıp onu koyulduğu pozisyonda kullanımı istenir. Dolayısıyla ameliyattan çıktıktan sonra göz hemen açılır. Gözlük hemen takılır ve yaşama başlanır.”

. Göz tembelliği ve şaşılık birbirine neden olur mu?
“Göz tembelliği ve şaşılık birbirinin nedenidir. İyi görmeyen gözü beyin kullanmadığı için kontrol altında tutamaz. Ama kontrol altında belki de iyi görüyorken doğru zamanda ameliyat olmayan çocukta da göz tembelliği oluşur. Çünkü göz yerinde duramamakta ve görme merkezi kullanılamamaktadır. Bir şekilde o kısır döngüyü kapama veya optik tedavilerle düzeltip sonra kaymayı düzeltici, eksenleri paralel hale getirici eylemi yapmak gerekir. Genelde bu cerrahi ile olur.”

KAPAMA TEDAVİSİ

. Kapama tedavisi nasıl bir tedavidir?
“Sekiz yaşa bazen 10 yaşa kadar uzatılan durumlar olur. Tembelliğe ya da kaymaya bağlı eksikliği düzeltmek için yapılan bir uygulamadır. Kapama tedavisinin süresi görme yüzdesine çok bağlı bir süredir. Yüzde 100’den biraz eksik görüyorsa 1-2 saatlik kapama tedavisi yeterlidir. Ama yüzde 10 oranında gören bir kişide bazen tam gün kapama da olabilir. Dolayısıyla kapama tedavisi uğraştıran bir iştir. Önce ailenin inanıp bilgilendirilmesi gerekir. Aslında burada gerçek anlamda başarı hekimlerin değil, annelerin başarısıdır.”

. Bir ailenin çocuğunu göz hastalıkları doktoruna götürmesi gereken bir takım belirtiler var mıdır? Ailelere bu konuda neler önerirsiniz?
“Çocuğun yaşı büyüyünce zaten kendisi şikayet etmeye başlar. Ama yan bakışlar, çene kaldırma ya da baş eğme pozisyonları, kısarak bakma, kırpma, sulanma, baş ağrıları, okumaya isteksizlik belirtilerdir. Hepsi aileye karşı uyarıcı bulgulardır.”

. Önemsenmeyen gözdeki bir kırma bozukluğu sonrasında nelere yol açabilir?
“Ehliyet almadan meslek seçimine ya da kazandığı üniversiteye başarı ile devam edip edememeye kadar giden sonuçlara varabilir. Belki çocuk pilot olacaktır. Geleceğine engel olunur. Ya da üniversite sınavını kazanmıştır, mimar olacaktır. Ama mimarlığını icra ederken sıkıntı çeker.”