Çocuklarda Göz Tembelliği ve Şaşılık Tedavisi

Çocuklarınızı ne kadar sıklıkla göz muayenesine götürmelisiniz? Çocuğunuzun gözlüğe ihtiyacı olduğunu nasıl anlayabilirsiniz? Göz tembelliği nedir ve nasıl tedavi edilir? Çocuklar gözlük kullanmayı reddediyorsa nasıl yaklaşılmalı ve nasıl ikna edilmelidir? Gözlük dışındaki tedavi seçenekleri nelerdir? Dünya Göz Hastanesi’nden Göz Hastalıkları Uzmanı Op. Dr. Nur Duman çocuklardaki göz hastalıklarına dair merak edilen tüm soruları yanıtladı.

. Bebekler ilk kez ne zaman göz muayenesine götürülmelidir? Muayene ile göz kontrolü bebekler için şart mıdır?
“Bir bebek sıfır ay ile bir yaş arası göz muayenesi olmalıdır. Dünya Sağlık Örgütü bebeklerin 2,5 yaşına kadar ilk göz muayenesini olmasını zorunlu kılmaktadır. Türkiye’de ise karneye işlenen bir zorunluluk yoktur. Ama olması gerekir. Erken doğan bebeklerde ayrı bir yönlendirme yapılmaktadır. Hiçbir problem olmasa bile her çocukta yüzde üç oranında göz tembelliği vardır. Bu da yüksek bir orandır. Bunun dışında katarakt, göz içi problemleri veya retinal hastalıklar da görülebilmektedir. Bu sebeple rutin göz muayenesi çocuklar için şarttır.”

“18 YAŞA KADAR BİR-İKİ SENE ARALIKLARLA MUAYENEYE GİDİLMELİ”

. Bir yaşından sonra ebeveynler hiçbir şikayet olmasa bile çocuklarını ne sıklıkla göz doktoruna götürmelidir?
“Rutin muayeneler bir sorunu olmayan çocuklar için altı yaşına kadar; bir yaş birinci, üç-dört yaş ikinci, beş-altı yaş üçüncü rutin olacak şekilde yapılmalıdır. Altı ila 18 yaş arası çocukların gelişim dönemi olduğu için gözde de numarasal değişiklikler olmaktadır. Bu nedenle bir iki sene aralıklarla 18 yaşına kadar muayeneye gidilmelidir.”

. Çocuğun gözünde ne tür şikayetler varsa hiç vakit kaybedilmeden hekime gidilmelidir?
“Televizyona yakından bakma gibi göz bozukluğunun olduğu veya olmadığı durumlarda şüphe edilmesi gerekir. Yazı yazarken bir gözü ile bakmaya çalışması, kitabın ya da defterin içine girerek bakması, gözlerde şaşılık veya kaymanın olması gibi durumlarda göz doktoruna gidilmelidir. Gözde sık sık arpacık çıkması, gözün kepeklenmesi veya çapaklanması da göz bozukluğunun işareti olabilir. Hiçbir semptom dile getirilmeden çocuk gözünün bozukluğuna kendini adapte edebilir. Bu durum bazen ilkokulda bazen de o18 yaşında anlaşılabilir.”

“DAMLALI MUAYENEDE ISRARCI OLUNMALIDIR”

. Göz muayenesinde bazı özel durumlarda çocukların muayeneye nasıl adapte olmasını sağlayabiliyorsunuz?
“Çocuklarda göz muayenesinde ifade çok önemlidir. Üç yaşının altında ifade etmekte güçlük olabilir. Çocuğun her ölçümü düzgün yapılmalıdır. Bu da damlalı ölçümle sağlanabilir. Damlasız ölçüm çocuklarda yanıltıcı olabilir. Çünkü çocuklarda göz uyumu zorlama kapasitesi çok yüksektir. Sıfır elli hipermetrop çıkan çocukta damlalı ölçüm yapıldığında hipermetropunun beş olduğu ortaya çıkabilir. Damlalı muayene özellikle de bebeklerde ısrar ettiğimiz bir muayenedir. Şaşılığa ve retinaya bakılır. Uzaktan ölçümle çocuk gülen bir yüze bakarken göz muayenesi yapılır. Mikroskopla değil büyüteçlerle bakılır.

Çocuklarda göz muayenesi her yaşta yapılabilir. Bazen zor bir muayene olduğunda çok nadiren genel anesteziye gerek olabilir. Bir ile iki buçuk yaş arasında doktor fobisi başladığı için zorluklar yaşanabilir. Damlalı muayeneden sonra çocuk yaklaşık 24 saat yakını bulanık görür. Bu durum da çok mühim değildir. Çocuğun gözüne iki üç damla damlatıldıktan yarım saat sonra ölçümler alınır. Damlalı muayene yapılması konusunda hekimler ısrarcı olmalıdır.”

“AZ KULLANILAN GÖZ TEMBELLEŞİR”

. Çocuğun gözünde fark edilen ya da edilmeyen görme bozuklukları nasıl anlaşılır? Bu durum çocuğun okul yaşamını veya arkadaşları ile olan ilişkilerini nasıl etkiler?
“Her normal çocukta çocukluk hipermetropisi denilen bir hipermetrop numarası olur. Altı yaşın altındaki çocuklarda yaklaşık iki buçuk üçe kadar hipermetrop, bir buçuğa kadar astigmat olabilir. Göz numaraları bunun üzerinde ise o zaman beyin küçükken görmeyi öğrenir. Doğduktan sonraki ilk altı ayda çok fazla şey öğrenir. Altı ve 10-12 yaşına kadar görmeyi öğrenme azalarak devam eder. Dolayısıyla çocukta bir göz bozukluğu varsa çocuk bir gözünü daha fazla kullanmaya başlar. Yüzde 70-80 oranında görme yetisini bir gözünde toplar. Bir gözünde görme yetisini arttırırken diğer gözünü de harcamaya başlar. Bu nedenle az kullanılan göz tembelleşir. İlkokulda tanı konulduğunda üç yaşından daha az bir görme yetisi ile karşılaşılmaktadır. Genelde yedi yaşında bile tanı konulsa tedavi olması mümkündür.”

ÇOCUK GÖZLÜK TAKMAYA NASIL İKNA EDİLMELİ?

. Görme bozukluğu olan bir çocukta ne tür gözlükler kullanılmalıdır? Çocuklar gözlük kullanmayı reddediyorsa nasıl yaklaşılmalı ve çocuk nasıl ikna edilmeli?
“Çocuk gözlüğü takmıyorsa bir sebep aranmalıdır. Mesela numara alışmak için bazen düşük bazen de yüksek gelebilir. Çocuk gözlüğü takınca da çıkarınca da aynı şekilde görür. Çocuk gözlüğü böyle bir nedenden dolayı takmayı reddediyorsa numara tekrar ölçülebilir. Çocuk gözlüğe hiç başlamak istemiyorsa, gözlük kullanan ebeveynlere gözlüklerini daha sık kullanmaları önerilir. Evde başka birinin gözlük takmasından motive olabilirler. Küçük çocuklarda ayrıca renkli çerçeveler motivasyonu arttırır. Gözlük seçerken göze tam oturan ve düşmeyen gözlükler tercih edilmelidir. Gözlüğün çerçevesini de ebeveynler çocuğun seçimine bırakmalıdır. Camlar çok çizildiğinde mutlaka değiştirilmelidir. Yüksek numaralarda inceltilmiş cam, görme kalitesini arttırır.”

“GÖZ TEMBELLİĞİ EN İYİ ÜÇ YAŞINA KADAR TEDAVİ EDİLİR”

. Göz tembelliği nasıl bir problemdir? Şaşılık ile göz tembelliği arasında bir bağlantı var mıdır?
“Göz tembelliği, görme yollarının ve beynin arkasındaki görme merkezinin hücresel anlamda tam kapasite ile gelişememesidir. Beyin 10-12 yaşa kadar görme gelişimini tamamlar. İlk başlarda bu çok hızlı ilerler. Gelişimi ise görüntünün yüzde 70-100 oranında gitmesiyle, hücresel bir uyaranın oluşmasıyla başlar. Yüksek göz numarası, şaşılık, kayan göz, katarakt gibi nedenlerden dolayı beyne az görme giderse göz tembelliği oluşur. Bu durumda beyin de uyaranı algılayacak kadar gözü geliştirir. Ailelerde ‘Çocuk göze alışacak ve gözü tembelleşecek’ gibi bir algı vardır. Bu göz tembelliği demek değildir. Hiçbir şekilde lazer, kontakt lens ya da gözlük de olsa göz görmüyorsa göz tembelliği oluşmuş olur.

Bir çocukta göz tembelliği teşhisi konulursa yüzde 40 görüyorsa, gözlükle beraber görme kusuru da bir derece giderilebilir. Ama çocuk yine aynı şekilde görmeye devam eder. Çünkü beyindeki görme merkezi gelen görüntüyü algılayamaz. Bu da belli bir yaştan sonra çok zorlaşır. Beynimizin görme kapasitesi de çok azdır. En iyi üç yaşına kadar tedavi edilebilir. Altı yaşına kadar da tedaviden iyi yanıt alınır. Bazen bir göz sıfır, bir göz sekiz derece olduğunda ancak çok erken yakalanırsa güzel bir görme elde edilebilir. Çoğunlukla yedi yaşından sonra göz tembelliği bulunduğunda görme bir miktar arttırılabilir.”

. Göz tembelliğinin belirtileri nelerdir?
“Göz tembelliğinin hiçbir belirtisi olmayabilir. Bazen bir gözü kayan çocuk geldiğinde eğer kardeşi varsa onun da muayene edilmesi önerilir. Çünkü hiçbir semptom verilmeyeceğinin bilinmesi gerekir. Şaşılığa bağlıysa aileler bu durumu anlayıp muayeneye getirirler. Numaraya bağlıysa en çok ilkokulda semptom verir. Altı yaşından önce çok anlaşılamayabilir. Çocuk bazen bir gözünü kapatınca ‘Ben görmüyorum’ diyebilir.”

“GÖZ TEMBELLİĞİNİN TEDAVİSİ ZORDUR”

. Göz tembelliğinin geç yaşta fark edilmesi tedaviyi zorlaştırıyor mu? Bu kişiler ne gibi zorluklar yaşıyor?
“Bir göz numarası çok yüksekse, yedi yaşında bir tanı konulduğunda bile çocuk görme olarak bazen yüzde 100’e ulaşamayabilir. Çocuk bir gözlüğü ya da bir lensi taktığında veya lazer olduğunda ileride yüzde 100 görebilmelidir. Geç tanı ile bu durum numarasına, kayma derecesine göre değişmekle beraber hiçbir zaman olmayabiliyor. Tanı konulduktan sonra yeterince bilgi verilmesi ve doğru yönlendirme çok önemlidir. Göz tembelliği tedavisi zor ve nankördür. Çocuk bir kere görmeyi öğrenme periyodunun sonuna kadar yüksek numaralı gözlük takmak zorundadır. Bunlar çok zor tedavilerdir.”

“TEDAVİDE KAPAMA YÖNTEMİ SIKÇA KULLANILIR”

. Gözlük dışındaki tedavi seçenekleri nelerdir?
“Çocukta kırma kusuru varsa, o kusuru gözlük ya da lensle düzeltmek gerekir. Çocuklarda lazer numara değişken olduğu için yapılmaz. Bir göz az gördüğü için az gören gözü çalıştırmak amacıyla iyi gören göz bandaj ile kapatılır. Bir çocuğun gözünü bu şekilde tedavi ettikten sonra eğer hala bir gözü daha iyi görmeye devam ediyorsa beyin o gözü kullanmayı seçiyor diye düşünülmelidir. Bu nedenle bandaj yardımıyla beyin kandırılmalıdır. Tembelliğin derecesine göre çocuğun o gözüyle boyama yapması, bilgisayar oyunu oynaması istenir. Tembel gözü çalıştırılır.

Tedavilerin hepsinde temelde kapama yöntemi uygulanır. Alternatif tedaviler üzerinde de çalışılır. Ama tam efektif tedavi henüz yoktur. Kapamada tercih, az gören gözü bandajla kapatıp üzerine gözlüğü takmaktır. Ayrıca iyi gören gözü bulanık hale getiren ve diğer gözü kullanmaya zorlayan ilaç tedavisi de mümkündür. Bazen çocuk çok az görme ile kapama tedavisine başlayınca isyan edebilir. Bu durumda bilgisayarlı programlarla ya da hastanelerdeki bazı tedavilerle çok hızlı zamanda sıra atlanabilmekte çocuğun da itirazı azalmaktadır.”