Çocuklarda Huzursuz Bacak Sendromu Olur Mu?

Huzursuz Bacak Sendromunu yaşayan kişiler, çoğunlukla geceleri ortaya çıkan bacakları hareket ettirme isteği sebebiyle uykusuz kalıyor. Bu kişilerin iyi uyuyamadıkları için gün içinde yorgun olduğunu hatta depresyon ve anksiyete bozuklukları riski taşdıklarını söyleyen Bayındır Hastaneleri Nöroloji Bölüm Başkanı Uzm. Dr. İ. Özcan Ertürk, hastalığın belirtileri, risk faktörleri ve tedavisi hakkında bilgi verdi.

Huzursuz bacak sendromu (HBS) bir hareket bozukluğudur. Hastalar geceleri dayanılmaz şekilde bacaklarını hareket ettirme isteği duyarlar. Belirtileri hastadan hastaya değişkenlik gösterir. Hastaların çoğu bacaklarındaki rahatsız edici hisleri tarif etmekte güçlük çekerler. Sıklıkla ‘uyuşma’ ya da ‘karıncalanma’ şeklinde tarif edilir. Bu, kramptan çok farklı bir histir. Bacaklardaki bu huzursuzluk en sık olarak baldırlarda hissedilir. Hareketsiz şekilde oturmak ve yatmak bacaklardaki bu hoş olmayan hisleri arttırır. Bacakları hareket ettirmek ve germek ise yakınmaları geçici kısa bir süre için azaltır.

Bazı hastalarda bacaklar yanında kollarda da benzer olmayan hisler vardır. Bazı HBS hastalarının yakınmaları sürekli değilken, diğerlerininki her gece ortaya çıkar. Bu nedenle hastaların birçoğunun uyku kalitesi bozuktur. İyi uyuyama sonucu gün içinde çok yorgun olabilirler. Yine bu nedenle mesleki ve sosyal yaşamları aksayabilir. Gün içi uykululuk hali HBS’nun yarattığı sorunlardan sadece biridir. Bu hastalar araba ya da uçak yolculuklarında çok zorlanabilirler. Benzer şekilde uzun süreli oturmaları gereken sinema, tiyatro ve iş toplantılarında da güçlük çekerler. HBS uyku bölünmelerine yol açması nedeniyle anksiyete ve depresyona yol açabilir

HAREKETLER KONTROL EDİLEMİYOR

HBS olan hastaların çoğunda ‘Uykuda Periyodik Bacak Hareketleri Bozukluğu’ adlı hastalık da bulunur. Hastalar uyurken sıklıkla ayak başparmaklarında geriye doğru bükülme olur. Buna ayak bileği, diz ve kalçanın gerilme şeklindeki eklem hareketi de eşlik edebilir. Bazen bu hareketler eşler tarafından bacakta atma ya da tekme atma şeklinde tarif edilebilir. Periyodik bacak hareketleri düzenli aralıklarla oluşma eğilimindedir. Aralıkları genellikle 20-40 sn kadardır. Gecenin ilk yarısında daha sık ortaya çıkarlar. Tıpkı kardeş hastalığı olan HBS gibi bu hastalık da bacakla birlikte bazen kollarda da görülebilir.

‘Uykuda Periyodik Bacak Hareketleri Bozukluğu’ HBS’ndan farklı olarak hemen her zaman uykuda olur. Hastalar bu durumun farkında olmazlar, dolayısıyla kontrol etmeleri de olası değildir. Buna karşın HBS’nun belirtileri gündüz ortaya çıkar ve bacaklarda hoş olmayan hisler nedeniyle bacaklar istemli olarak hareket ettirilir.

EŞLER DE UYKUSUZ KALIYOR

‘Uykuda Periyodik Bacak Hareketleri Bozukluğu’ tıpkı HBS gibi uyku kalitesini belirgin şekilde bozabilir. Uyku sırasında kısa süreli uyanıklıklara neden olabilir. Bu hasta tarafından fark edilmeyen kısa süreli uyanıklıklara ’microarousal’ adı verilmektedir. Bu nedenle bölünmüş ve dinlendirici olmayan uyku ortaya çıkabilir. Hastalar gün boyunca kolayca uyuklar hale gelebilirler. Sıklıkla gazete okurken, televizyon seyrederken, çalışırken ya da araba kullanırken uyuklarlar. ‘Uykuda Periyodik Bacak Hareketleri Bozukluğu’ sadece hastanın değil aynı yatağı paylaşan eşinin de uykusunu bozabilir. Bu eşler bütün gece tekmelendiklerini dile getirebilirler. Yine bacak hareketleri nedeniyle üzerlerine örttükleri yatak örtüsünü açabilir ya da düşürebilirler.

KADINLARDA DAHA ÇOK GÖRÜLÜYOR

HBS hastalarının çoğunluğunda başkaca önemli bir hastalık bulunmaz. Hem kadınlarda hem de erkeklerde görülür. Ülkemizde her 100 kişiden üçünde bu hastalık bulunmaktadır. Batı ülkelerinde daha da yüksek oranlar bildirilmektedir. Hastalığın kendiliğinden gerilemesi, gebelik gibi bazı özel durumlar dışında nadirdir. Sıklıkla altta yatan bir neden bulunmaksızın yıllar boyunca aynı seyirde gider. Kadınlarda erkeklere göre daha sık görülmektedir. 

HUZURSUZ BACAK SENDROMUNA ÇOCUKLARDA DA RASTLANIYOR

Yaşlılarda da gençlere göre daha sık görüldüğünü bildiren çalışmalar olsa da ülkemizde şimdiye dek yapılan tek toplum temelli çalışmada genç erişkinlerle yaşlılar arasında fark bulunmamıştır. Özellikle ailesinde HBS bulunan çocuklarda da HBS olabilmektedir. Bazen çocuklardaki bu yakınmalar yanlışlıkla ‘büyümeye bağlı ağrılar’ olarak nitelendirilmektedir. Bazen de bu çocuklara halk arasında ‘hiperaktif’ olarak bilinen ‘dikkat eksikliği-hiperaktivite sendromu’ tanısı konulmaktadır. 

Oysa ki bu çocuklar hiperakif olduklarından değil HBS nedeniyle bacaklarını hareket ettirme gereksinimi duydukları için yerlerinde duramamaktadırlar. HBS gebelikle ortaya çıkabilir ya da şiddetlenebilir. Özellikle gebeliğin son altı ayında bu durum daha belirgin hale gelebilir. HBS olan hastaların yüzde 80’ninde ‘Uykuda Periyodik Bacak Hareketleri Bozukluğu’ da bulunmaktadır. Ancak tersi geçerli değildir. ‘Uykuda Periyodik Bacak Hareketleri Bozukluğu’ saptanan hastaların çoğunluğunda HBS yoktur.

HBS’NIN NEDENI NEDIR?

HBS olan hastalar yakınmalarını tarif etmekte zorlanırlar. Bu durum yanlışlıkla psikolojik bir hastalığın belirtisi gibi yorumlanabilir. Ama HBS psikolojik bir hastalık değildir. Hastalığın nedeni kesin olarak bulunmuş değildir. Özellikle beyinde aracı görevi yapan bir madde olan ‘dopamin’ üzerinde durulmaktadır. Çünkü sinir sisteminde dopamini artıran ilaçlar tedavide etkili olmaktadır.

. Bazı hastalıklarda HBS görülme sıklığı yüksektir. Bu hastalıklar aşağıdadır:
. Demir eksikliğine bağlı kansızlık
. Bacaklarda kan dolaşımı bozukluğu
. Fıtık ya da bacak sinirlerinde bozukluk
. Böbrek hastalıkları
. Kas hastalıkları
. Alkolizm
. Bazı vitamin ve mineral eksiklikleri

HBS genetik geçişli olabilir. Bu yukarıdaki hastalıklardan biri bulunmayan HBS hastalarının akrabalarından birinde HBS bulunması olasılığı yüzde 50’dir. Bu da hastalığın genetik geçişli olabildiğini gösteren bir işarettir. Bu genetik geçişli form sıklıkla genç yaşlarda, hatta bazen çocukluk yaşlarında başlayabilir ve tedavisi genetik olmayan forma göre daha güçtür. 

Bazı depresyon ilaçları, alerji ilaçları ve ağrı kesiciler HBS belirtilerini ağırlaştırabilir ya da ortaya çıkarabilir. Kafein, alkol ve sigara kullanımı hastalığın belirtilerini ağırlaştırır.

HBS TEŞHISI NASIL KONUR?

Tanıyı koyabilecek hekimler nöroloji uzmanları ya da uyku hastalıkları ile uğraşan uzman hekimlerdir. Henüz HBS tanısını koyduracak bir kan testi ya da film bulunmamaktadır. Tanı ayrıntılı hastalık öyküsü alınması ve fizik muayene ile konulmaktadır

HBS bulguları genellikle oldukça tipiktir ve tanı için ek testler gerekmez. Tanıda şüphe olduğunda ya da HBS ‘nun ortaya çıkmasını kolaylaştıran ek bir hastalık varsa bunun saptanması için kan tetkikleri, EMG veya tüm gece yapılan uyku tetkiki gerekebilir.

Aşağıdaki yakınmaların tümünün olması halinde HBS’nuz var demektir.

. Bacaklarınızın her ikisinde birden huzursuzluk hissi ve buna bağlı hareket ettirme isteği 
. Bu hissin bacaklarınızı hareket ettirmekle geçici olarak azalması veya  kaybolması.
. Yakınmaların hareketsiz kalınca ve geceleri ortaya çıkması ya da daha belirgin hale gelmesi.

HBS NASIL TEDAVİ EDİLİR?

İlk aşama HBS’nun ortaya çıkmasını kolaylaştıran ya da neden olan başka bir hastalığın bulunup bulunmadığını saptamaktır. Bu hastalıklar arasında demir eksikliği anemisi, diyabet ve artrit yer alır. Bazı ilaçların kullanımı da HBS yakınmalarını arttırabilir. 

Bu hastalıkların tedavi ya da ilaçların kesilmesi bazen yakınmaların azalmasına, nadiren de kaybolmasını sağlayabilir. Ancak çoğu zaman bu kolaylaştırıcı hastalıklar en uygun şekilde tedavi edilse de HBS ile ilgili yakınmalar devam eder. Zaten hastaların yarısından çoğunda da altta yatan kolaylaştırıcı bir hastalık ya da ilaç kullanımı yoktur. 

HBS’nun hafif formlarında çoğunlukla hastanın kendisinin keşfettiği sıcak banyo, bacak masajı, sıcak havlu, buz uygulaması, ağrı kesiciler, düzenli egzersiz ve kafeinli içeceklerden kaçınma gibi tedbirler yararlı olabilir. Akşamların yoğun zihinsel aktivite gerektiren bulmaca çözmek gibi işler yapan hastaların bazılarında da yakınmalar gerileyebilir. 

Ancak orta ve ağır derecede HBS olan hastalarda bu tedbirler yetersiz kalabilir. Bu gibi durumlarda HBS tedavisinde kullanılan ilaçlardan faydalanıyoruz. İlaçların etkinliği hastadan hastaya değişebilmektedir. İlaç seçiminde eşlik eden hastalıklar, yaş, hastalığın ağırlık derecesi gibi faktörler dikkate alınmalıdır. Tüm ilaçların yan etkileri vardır. Bu nedenle özellikle tedavinin ilk aylarında yakın takip gerekir.