Çocuklarda İştahsızlık

RÖPORTAJ: Demet DEMİRKIR

Çoğu anne çocuğunun iştahsız olduğunu düşünür. Kaşıkla çocuğunun arkasından koşan anne sayısı ise azımsanmayacak kadar çoktur. İştahsızlığın annenin davranış şeklini değiştirmesiyle ortadan kalkacağını söyleyen Çocuk Gastroenteroloji ve Beslenme Uzmanı Prof. Dr. Benal Büyükgebiz, çocuklarda az yemenin iştahsızlıkla karıştırıldığını söylüyor.

Prof. Dr. Benal Büyükgebiz, çocuklarında iyi ve kötü günlerinin olduğunu, bazı gün daha az yemek yemesinin büyük bir sakıncası olmadığını ancak iştahsızlığın, başka bir hastalığın belirtisi de olabileceğini anlatıyor. Çocuğun sağlıklı büyüdüğü takdirde sağlıklı beslenmiş olduğunu kaydeden Prof. Dr. Büyükgebiz, çocuklarda iştahsızlıkla ilgili sorularımızı yanıtladı.

. Çocuklarda iştahsızlık nedir? Hangi çocuklar bu sınıfa giriyor?
Çocuklarda ve erişkinlerde iştahsızlık farklı iki kavram değil. İştahsızlık besin almada karşılaşılan isteksizlik ve güçlüktür. Böyle bir durumda birey, yemek yemekte zorlanır, canı çekmez. Çocuklar ise yemek yemede edilgen olduğu için iştahsızlığı anne yaşar. Bebeği yemek yemede kendisine zorluk çıkarabilir, isteksiz, hevessiz olduğunu hissettirir.

Annelere gelince, 100 anneden 60 anne çocuğunun iştahsız olduğunu söyler. Çünkü anneler; kendi isteklerine göre hazırladıkları yemekleri yine kendi istedikleri yerde ve zamanda ve yine annenin istediği heves ve miktarda yemediklerinde çocuklarının iştahsız olduğunu düşünürler.

Halbuki çocuğun da bir canı ve keyfi vardır. O gün iyi günü olabilir, kötü günü olabilir ya da o gün çocuk, bir hastalık örneğin gribal bir enfeksiyon öncesi huzursuzluk içinde olabilir, ishal olabilir. Çocuk da bir insan ve insanın yaşadığı her türlü biyolojik, psikolojik ve sosyal hatta kültürel etkilerle yemek yeme alışkanlığını zaman zaman değiştirebilir. Anneler bunu kabul etmiyor ve ısrarla çocukları için uygun gördükleri besini uygun gördükleri miktarda tüketmediği zaman iştahsız olduğunu düşünüyorlar. Bir de anneler, çocuk porsiyonu nedir bilmiyorlar kabus gibi bir beslenme planı uyguluyorlar.

Bu kabusun en önemli faktörü de bir kase dolusu olarak tanımlanan ölçü. 6-7 aylık bir çocuktan o gün bir kase meyve püresi yemesini bekliyorlar, bir kase yoğurt yemesini ve bir kase sebze çorbası yemesini bekliyor. Bir kase yoğurt çok fazla, onun dörtte biri yedirilmelidir. Nereden çıktığını anlamadığım kase kavramıyla çocukları perişan ediyorlar. Biz de kase, yurtdışında da kap var.

Özellikle baktım, bir yerlerde bilmediğim bir tavsiye var da kap mı yazıyor diye ama böyle bir kavram yok. Kasenin yarısı kalıyorsa, çocuk, bir çay bardağı yani 100 cc yemiş demek oluyor; bu miktar da yeterlidir zaten. Bu nedenle iştahsızlık konusunda annelerin; çocukların iştahı, çocuk porsiyonları ve yeme düzeni hakkında doğru bilgilendirilmeleri lazım.

ÇOCUK AZ YİYOR AMA NORMAL BÜYÜYORSA SAĞLIKLI BESLENİYORDUR

. Az yemek yiyen çocukların hepsine, “iştahsız” demek doğru olur mu?
Neye göre az? Bu göreceli bir kavramdır. Eğer bir çocuk, sağlıklı vücut ağırlığı artışı ve boy uzunluğu artışı gösteriyorsa, kendi yaş grubu ve cinsi için tanımlanmış sağlıklı boy ve kilo aralıklarında ise beslenmesiyle ilgili bir sorun yok demektir.

Niçin besleniliyor? Sağlıklı büyümek için. Eğer çocuk sağlıklı büyüyorsa sağlıklı besleniyor demektir; bunun azı çoğu yok.

. Gün içerisinde abur cubur yiyecekler tüketen çocuklarda iştahsızlık olur mu?
Olur, düşünün ki öğlen yemeği ve akşam yemeği arasında bir şeyler atıştırmışsınız bu günlük enerjiye katkıda bulunur. Zaten abur cuburlar genellikle tek yönlü kalori kaynaklarıdır yani besleyici değerleri azdır ama kalori değerleri çoktur. İştahı belirleyen şey, günlük kalori ihtiyacı ve bu ihtiyacı nasıl giderdiğinizdir. Spor yaparsınız acıkırsınız çünkü enerji harcamışsınızdır vücutta her şey çok güzel düzenlenmiş dakik çalışan bir sistemdir fakat bu sistemi taciz etmemek lazım.

Bu sistemi kendi halinde özgür bir şekilde bırakmak lazım eğer çocuk abur cuburla günlük enerji ihtiyacının belirli bir kısmını aldıysa tabiî ki çocuk, bir sonraki öğünde karnı tok olduğu için iştahsız olacaktır.

ANNENİN ISRARCI TUTUMU ÇOCUKTA DAVRANIŞSAL BOZUKLUĞA YOL AÇAR

. İştahsızlığın nedenleri nelerdir? İştahsızlığın altında başka bir hastalık yatma riski var mı?
Çocuklarda iştahsızlık, hemen hemen tüm çocukluk hastalıklarına eşlik eden bir belirtidir. Hastalığı geçip iyileştiğinde iştahsızlık geçer ve çocuk tekrar yemek yemeye başlar.

”Bu çocuklar iştahsız mı, yoksa acıkmıyorlar mı” konusunda bir araştırma yaptık ve çocukların acıkmadığını tespit ettik. İki ile dördüncü ayları arasında dahi çocuk, anne memesini itmeye başlıyor çünkü çocuk acıkmıyor ama anne kendisine söylenildiği gibi iki saatte bir çocuğu emzirmeye çalışıyor. Daha sonraki dönemlerde de bu durum devam ediyor ve bir süre sonra çocuk tepkisini gösterdiği zaman anne, çocuğun iştahsız olduğunu zannediyor.

Çocuk acıkmadığı için acıkan normal sağlıklı çocuklar gibi annenin aynı sıklıkta besin verdiği durumlarda çocuk sürekli olarak öğün vakitlerinde tok oluyor. Geç acıkıyorlar ve çabuk doyuyorlar. Yemek yedikten sonra karınları belirgin derecede şişiyor; çok şey yemiş gibi, özellikle sabahları ağız kokuları olabiliyor, geğirme olabiliyor.

Bu çocuklar birkaç lokmayla doyuyor. Bunların bir kısmında kabızlık eşlik edebiliyor bir kısmında ise çok kolay kusma eşlik edebiliyor. Kustuğu takdirde bu kusmuklar kötü kokuyor. Öğleden sonra kustuysa; sabah kahvaltısında yediği zeytini, yumurtayı görebiliyorsunuz. Bu mide tembelliği dediğimiz acıkamama durumudur.

Psiko sosyal davranışsal olarak da iştahsızlık yaşanabilir, yemek yeme çocuk için başka anlamlar ifade etmeye başlar. Duygusal yeme bozukluğu olabilir ki bu durumda çocuk yemek yemeyi rededer.

Bu sorun, anneye veya kendini besleyen kişiye derdini anlatma ve ifade etme gayretiyle yaşanılır. Bir kısmında daha değişik davranış sorunları eşlik edebilir. Bu konu çok özel bir konudur dolayısıyla böyle bir çocuğun, bu konuda özel bir eğitim almış hekim tarafından değerlendirilmesi gerekir.

. Anemisi (demir eksikliği) olan çocuklarda iştah kaybı meydana gelebilir mi?
Anemi ile iştahsızlık arasında doğrudan bir bağlantı yok. Aneminin belirtileri arasında iştahsızlığı da yazıyoruz çünkü anemisi düzelince çocuğun genel sağlıklı olma durumu düzeyi düzeliyor ve çocuğun iştahı da artıyor. Demir düzeltilir tedavi yapılır anemi düzeltilir çocuğun kendini iyi hissetmesi, çarpıntısı, enerjisi, neşesi yani tümüyle genel durumu düzelir.

. İştahsız çocuğa vitamin hapları vermek doğru mu?
İştahsız çocuğa bir noktaya kadar vitamin hapları verilebilir. Bu çocukların mühim bir kısmında iştahsızlık olarak yaşanıyor. Seçicilik vardır, çocuk belirli besin gruplarını az tüketir ya da hiç tüketmez. Genelde burada da sorun yoktur ama anne üzülüyordur; çocuğu sebze yemiyor diye ama meyve yiyordur.

Hekim ve beslenmeci gözüyle benim için bu normaldir, anne kahırlar içindedir çocuğu yoğurt yemiyordur ama peynir yiyordur, süt içiyordur bu benim için yine sorun değildir. Besin gruplarından birkaç örneği çocuk tüketiyorsa beslenme açısından bir sorun kalmaz. Bu çocuğa vitamin, mineral vermeyebilirsiniz.

Çocuk bazen de belirli besin gruplarını çok az tüketiyor ya da hiç tüketmiyor. Süt ve süt ürünlerini tüketmiyor olabilir o zaman bu çocuğun kalsiyum ihtiyacı vardır ya da çocuk değişik nedenlerle miktarı az tüketiyordur ama her şeyi yiyordur bu takdirde de günlük vitamin, mineral ihtiyacını karşılaması her zaman mümkün olmayabilir. Takviye yapılmasında fayda vardır.

. Midenin çalışma hızında problem olan çocuklarda yiyecekler, midede daha uzun süre durduğundan acıkmıyorlar. Bu bir hastalık mıdır?
Evet bu bir hastalıktır, gastroparez denir, mide tembelliği, mide boşalmasında gecikme denir. Bu tanıyı Türkiye’de alan çocuk azdır ama yurtdışında pek çok annenin çocuğuna gastroparez tanısı konuyor.

AZ YEME İLE İŞTAHSIZLIK KARIŞTIRILIYOR

. İştahsızlık ile az yemek yeme karıştırılıyorsa aileler bu konuda kimden yardım almalı? İştahsızlık ile az yemeyi karıştıranlar bu iki durumu nasıl ayırt edebilir?
Çocuğu sağlıklı büyüyorsa demek ki yediği yetiyordur, annelerin üzülmesine gerek yoktur ve bunu iştahsızlık olarak değerlendirmemeleri gerekir. Zaten az yemeyle iştahsızlığı karıştırıyorlar; çocuğa doktora götürmesinler, kendilerini değiştirsinler.

Gerçekten çocuk iştahsızsa, besin alımı büyümesine engel olacak şekilde sıkıntı yaratıyorsa bu büyüme geriliğine yol açar. Bu çocukların boyu kısa olur ya da zayıftırlar veya hem boyu kısa, hem zayıf olurlar. Bu da doktorun ilgi alanına girer, doktor böyle bir çocuğu tespit ettiğinde üstüne gider, nedenini araştırır.

. İştahsız olan çocuğa nasıl yaklaşılmalı? Yemek yesin diye ebeveynlerin çocuğun arkasından koşturması doğru bir davranış mı?
Çocuğa sürekli yemek yemeyle ilgili uyarı vermemeleri gerekiyor. İkincisi çocuk da bizim gibi masada yemek yiyecek, bizim yediğimiz süre içerisinde yiyecek, yemek yemenin yarım saatten fazla bir süreye taşmaması lazım.

Bizim yediklerimizden yiyecek, tabağını bitirmesi gibi bir şart yok. Çocuk anne ilişkisi, çocuğun tercih ettiği besin çeşitliliği gibi birtakım nedenlerle detaylar şekillendiriliyor. Çocuk için günde üç öğün tamamdır zaten vücutta öyle bir mekanizma var ki üç öğünden fazlasına ihtiyaç duyuyorsa onu talep eder.

ANNENİN DOĞRU DAVRANIŞ MODELLERİNİ ÖĞRENMESİ LAZIM

. İştahsızlığı nasıl tedavi ediyorsunuz?
İştahsızlık duygusal nedenlere dayanıyorsa önce annenin davranışlarını değiştirmesi gerekiyor; anne değişebiliyorsa o zaman çocuk da değişebilir. Çocuğa ne kadar doğal ve inandırıcı davrandığınızla ilgili bir şey.

Ben, annelere “sizin çocuklarınızı acıktırabilirim diyorum. İlacını kullanıyoruz ve çocuk acıkıyor ama çocuk, acıktığı halde yemek yemeyebilir eğer annesine gıcık kaptıysa. Yemeğe duygusal bir anlam katıp anneden öç almak için, anneyi kızdırmak için, annenin sevgisini hissetmek için yemek yemez. Ya da yemek yemek anneye karşı çocuğu ezik hissettirecekse; yemek yemez.

O nedenle bir bütün olarak tedavi etmek gerek; hem altta yatan hastalık tedavi edilmeli hem de davranış değişikliğine gidilmeli. Altta yatan hastalıklar; anemi, alerji, helikobakter pilori enfeksiyonu, mide tembelliği olabilir. Örneğin altta yatan sorun mide tembelliği ise öncelikle bu tedavi dilmeli. Ancak tedavinin olmazsa olmazı, annenin doğru davranış modellerini öğrenmesidir.

YETERKİ YEMEK YESİN DİYE YAPILAN HER ŞEY YANLIŞ

. İştahsızlık sorununu annelerin veya aile fertlerinin yaratması mümkün mü, aile bireylerinin hangi tür davranışları iştahsızlık nedeni olabiliyor?
Annelerin ısrarcı tutumları, son lokmayı bitirme gayretleri, daha sık yedirme gayretleri çok önemli bir sorun.

Anneler yemek yemeye duygusal bir anlam yüklüyorlar ve çocuklar da bunu anlıyor. Bütün bunlar yemek yeme alışkanlıklarının sağlıklı olmaması, çocuğun her yerde her zaman yemek yiyebilirliğini kabul etmiş olmamız; bahçede, parkta, balkonda vb… Bütün bunlar yanlış davranış modelleri. Kısacası yeter ki yesin diye yaptığımız her şey yanlış.