Çocuklarda Karaciğer Yetmezliği ve Karaciğer Nakli

Karaciğer hastalıkları çocukluk çağlarında da görülebilir. Bu hastalıklar bazı durumlarda nakil gerektirecek düzeyde oluşabilir. Çocuklarda karaciğer nakli gerektiren hastalıklar nelerdir? Bir çocukta karaciğerinde bir problem olduğunda ne tür belirtiler vardır aileyi hemen alarma getirip bir uzmana başvurmaya götürecek? Nakil gerektiren durumlar ne zaman ortaya çıkıyor? Erişkin karaciğeri çocuğa takılabilir mi? Ameliyat ne kadar sürüyor? Çocukların yoğun bakımda kalması gerekiyor mu? Ameliyat tekniklerinde birtakım gelişmeler var mı? Çocuk cerrahisinde kullanılan aletler de biraz farklı olabiliyor mu acaba? Türkiye’de kaç kişi şuan karaciğer bekliyor? Bekleyenlerin ne kadarı organ beklerken hayatını kaybetme riskiyle karşı karşıya?  Karaciğer hastası olduğunu bilmeyen bir grup da var dediniz. Kimler doktora gitmeli? Karaciğer yetersizliğinin belirtileri nelerdir? Hangi belirtiler ilk sinyallerdir?

Memorial Ataşehir Hastanesi Genel Cerrahi ve Organ Nakli Merkezi Başkanı Prof. Dr. Yalçın Polat  çocuklarda karaciğer yetmezliği, karaciğer nakli gerektiren hastalıklar ve karaciğer naklini Sağlığım İçin Herşey’de anlattı.

. Çocuklarda karaciğer nakli gerektiren hastalıklar nelerdir ?
“Çocuklar, rahatsızlıklarını tam olarak ifade edemiyor. Bu nedenle çocukluk hastalıkları önemli. Anne ve babalarının, yakınlarının çocukları çok yakından takip etmesi gerekiyor. En önemli şey şu: Doğuştan gelen birtakım genetik bozukluklar çocuklarda karaciğer yetmezliğine neden olabiliyor.

Biz çocuklarda karaciğer naklini iki önemli durumda yapıyoruz: Birincisi acil akut karaciğer yetmezliği veya normal doğuştan itibaren karaciğer rahatsızlığı olan ki bunlar metabolik olabiliyor. Metabolik olan hastalıkların birçok alt grupları var. Bunlar daha çok yakın akraba evliliklerinde olabiliyor. Akraba olmayanlarda da görülebilir. Bazen genetik geçişli, resesif veya dominant geçişli hastalıklar var. Bu yolla da çocuklarda bir şekilde karaciğer yetmezliği oluşuyor. Belirttiğim gibi çok alt grupları var. Doğuştan safra yolu yetmezliği yani safra yolu yokluğu, ikinci ayından sonraya kadar  uzayan sarılıklar mutlaka ailenin dikkat kesilmesi gereken noktalar. Aileler bunlara dikkat etmeli ve hekimden, pediatri hekiminden yardım almalılar.

Beslenme veya gelişmedeki problemler, çocuğun yaşıtlarına göre daha az aktif olması, daha az büyüme ve gelişme göstermesi mutlaka aile tarafından değerlendirilmeli. Genetik testlerle bu rahatsızlıkların tanısına varılabiliyor. Doğuştan safra yolu yokluğu, uzamış sarılık nedeniyle daha erken bulgu verebiliyor.”

ÇOCUKLARDA YAŞITLARINA GÖRE BÜYÜME HIZI TAKİP EDİLMELİ

.Çocukta karaciğerinde bir problem olduğuna dair ailelerin dikkat kesilmesi gereken başka ne tür belirtiler var?
“Büyüme ve gelişmesinde yaşıtlarına göre geri kalma, en önemli belirti bu. Karnın su toplaması gibi bazı erken bulgular olabilir. Biz buna asit diyoruz. İştahı olmaz, daha bir halsizdir. Bazen de çok ilginç olarak hiçbir problem görmezseniz, tamamen sağlıklı olur.

Böbreğinde bir taş tespit edersiniz -ki bu biz bunlara hiperoksalüri diyoruz, yani primer hiperoksalüri- çocuklarda buna karaciğerindeki bir enzim yetersizliği yol açmış olabilir. Bu taş oluşumu tanısına gidebiliyoruz. Hastada bir karaciğer yetmezliği yok aslında ama indirekt olarak çocukta daha sonra belki  bir böbrek yetmezliğine kadar götürebilecek bir tabloyla karşımıza çıkabiliyor.”

3.8 KG, 3 AYLIK BEBEĞE KARACİĞER NAKLİ

.Nakil gerektiren durumlar ne zaman ortaya çıkıyor ? Saydığınız tüm bu tablolarda hemen çocuklara nakil mi öneriyorsunuz yoksa başka bir ameliyat  ya da ilaç tedavileri var mı?
“Çocuklardaki karaciğer nakli gereksinimleri, yetişkinlerden farklı. Elbette ortak olan taraflar da var. Yani dekompanse karaciğer yetmezliği dediğimiz, artık karaciğer fonksiyonunu görmüyor ve diğer organlar da bundan etkileniyor olma durumu var. Bir diğer grup var ki belirttiğim gibi mesela, mesela böbreklerde taşla geliyor karşımıza. Bu hastada karaciğer yetmezliği yok. Karaciğer yetmezliğiyle ilgili bir bulgu da yok. Ancak, bu hastaya siz karaciğer nakli yapmazsanız böbrek nakli de yapmak zorunda kalacaksınız. Belki de hekime geç başvurup -ki çoğu zaman da öyle olur- hemen böbrek hem karaciğer nakline maruz kalabilirler.

Karaciğer nakli için çocuğun belli bir kilo ve yaşa gelmesi gerekiyor. Yapabildiğimiz kadar götürebildiğimiz kadar çocuğu büyütmemiz gerekiyor. Önceleri 10 kilonun altında nakil yapılmazdı veya 15-20 kilolara ulaşması istenirdi. Ancak, ben geçen ay 3 kilo 800 gramlık çocuğa karaciğer nakli yaptım. 3 aylık bir bebekti. Türkiye’de yapılan şu ana kadarki en  küçük bebek. Dünyada da bu kilogram hesabında ilk 10’daki bir çocuk oldu. Teknik ilerliyor, yapıyoruz. Sonuçta başarı oranları özellikle karaciğer naklinde çocuklarda dünyada biz İngiltere ile yarışıyoruz. Yani nüfusumuz başına yaptığımız pediatrik karaciğer nakilleri sayısı dünyada en önde. Amerika’dan da çok yapıyoruz. Dolayısıyla çocuklardaki başarı oranlarımız da iyi.”

.Başarı oranlarına yönelik bilgi verir misiniz?
“Biz başarı oranlarını şöyle ölçüyoruz: Bir yıllık yaşam süreleri,  3 yıllık ve 5 yıllık yaşam süreleri. Bizim başarı oranımız yüzde 90’ın üzerinde. Dünya standartları yüzde 80-85 ‘ler civarında. Bir konuya ağırlık verirseniz, orada mutlaka başarı elde ediyorsunuz. Elbette bu bir ekip işi sonuçta. Pediatrik gastroentogumuzun çok deneyimli olması gerekiyor, çocuk yoğun bakımımızın çok iyi olması gerekiyor, ekipmanınızın ona göre olması gerekiyor. Başarı sadece ameliyatı yapmak değil. Ameliyata hazırlamak, iyi bir ameliyat yapmak ve sonra da iyi takip etmek.”

KARACİĞERİ İKİYE AYIRIP İKİ AYRI HASTAYA NAKİL MÜMKÜN

. Erişkinlerde biliyoruz ki karaciğer nakli canlıdan ya da kadavradan olmak üzere iki tipte yapılıyor. Peki çocuklara nasıl yapılıyor?
“Çocuklarda da aynı. Hem kadavradan hem canlıdan yapabiliyoruz. Yani çocuk, bir ailenin çocuğu vefat ediyor, organlarını bağışlıyor. Yani çocuk karaciğeri çocuğa gidiyor”

Prof. Dr. Yalçın Polat

.Erişkin karaciğeri çocuğa nakledilebiliyor mu?
“Evet, küçülterek takabiliyoruz, bir parçasını takıyoruz. Yani erişkin karaciğerini ikiye bölüp küçük parçasını pediatrik bir çocuk hastamıza, büyüğünü de bir erişkine nakledebiliyoruz.”

.Bu yeterli oluyor mu?
“Yetiyor, yeten hastalarımız oluyor. Yakın zamanda böyle bir nakil yaptık. Biz buna “split karaciğer ” diyoruz. Sonuçta organ bağışı çok fazla olmadığı için, bizim bu hastalarda organa ihtiyacımız olduğu için eğer uygun şartlar oluşmuşsa çok rahatlıkla ikiye bölüp bir karaciğeri iki kişiye takabiliyoruz.”

.Bu durumda, iki kişiden birinin çocuk olması şart mı?
“Hastanın 50 kilogramın altında olması gerekiyor. Çünkü hacim önemli. Kilosuna ilave nakledeceğiniz karaciğerin miktarı önemli. Çocuklarda kraciğerin küçük bir parçasını, sol lobu dediğimiz kısmını alıyoruz. Bunu bazen daha da fazla küçültebiliyoruz. Sözünü ettiğim 3 kilo 800 gramlık çocuğa biz 120 gramlık bir karaciğer naklettik. Çıkardığımızda o 180 gramdı, bunu küçültmek zorundaydık.”

.Aslında bu da Türk tıbbının dünyada geldiği yer açısından çok önemli örnekler. Ameliyat ne kadar sürüyor, çocukların yoğun bakımda ne süreyle kalması gerekiyor? Ayrıca, ameliyat tekniklerinden söz eder misiniz, çünkü çocuk cerrahisinden söz ediyoruz?
“Ülkem adına hakikaten gururla söyleyebilirim ki özellikle çocuk nakilleri Türkiye’de iyi yapılıyor. Organ nakil merkezlerinin bazıları ağırlıklı olarak buna yoğunlaştı. Çünkü pediatrik vakaları yapmak çok da kolay değil. Takibi de zor ama deneyimli bir hekiminiz varsa yapabilirsiniz.

Cerrahi teknikleri çok her zaman değişebiliyor. Siz kendiniz birtakım teknikler geliştirebiliyorsunuz. Mesela donör-verici ameliyatları kapalı yani laparoskopik yöntemlerle yapılabilir oldu. Böylece vericiler daha az bir travmaya maruz kalabiliyorlar.

Elbette yoğun bakımı süreci önemli. Çünkü çocuklar çiçek gibi biliyorsunuz hemen solar hemen açılabilirler. Çok dikkat etmeniz gerekiyor. Diğer yandan çocuklar çok hızlı iyi olabilen hastalar grubuna giriyor. Bir ekip meselesi bu sonuçta. Multidisipliner çalışma gerektiriyor.”

.Organ bağış haftası vesilesiyle toplumu bilinçlendirmek için Dernek olarak güzel çalışmalar yapıyorsunuz. Aslında, organ nakli hep toplumun gündeminde olmalı. Türkiye’de kaç kişi şuan karaciğer bekliyor? Bekleyenlerin ne kadarı organ beklerken hayatını kaybetme riskiyle karşı karşıya ?
“Güzel bir soru. Şimdi Türkiye’de resmi kayıtlarda 2500 civarında karaciğer nakli bekleyen hasta var. Ancak bu tam sayı değil. Bir de o buzdağının altı var. Yaklaşık 8-10 bin tahmin ediyoruz biz. Müracaat etmemiş, daha hastalığının farkında olmayan, ne yapacağını bilmeyen bir hasta grubumuz da var. Farkında olup takipte olan bir grubumuz daha var. O yüzden 8-10 bin civarı tahmin ediyoruz. Biz yılda 1200-1300 karaciğer nakli yapıyoruz Türkiye’de. Bu yeterli değil, karşılamıyor.

Organ bağışını sürekli gündemde tutmak için çabalıyoruz elbette ama Organ Bağışı Haftasını önemsiyoruz. En azından bir hafta bu insanlar gündemde oluyor ve konuşuluyor. Medyanın pozitif etkisi var, iletişim çağında yaşıyoruz. Bir şekilde haberlerin olması, önemli kişilerin organlarını bağışlaması veya karaciğer organ nakli olması konuyu gündeme taşıyabiliyor.

Ben şunu yaşıyorum ve görüyorum: Türkiye’de organ bağışının artması gerekiyor. Buna ihtiyacımız var. Artıyor mu? Evet, biraz yavaş ama artıyor. Buradaki asıl hedef bence insanlara düşündürebilmek, onların bir gün dahi olsa gündemine alabilmek önemli. Böylece organ bağışını ailecek, arkadaş grubunda veya sosyal bir grupta konuşturabilmek, insanları düşündürebilmek önemli.

Bizim bütün hedefimiz insanların organ bağışı konusunda düşünmesini sağlamak. İnsanlar düşününce araştıracaklar, araştırınca da nerede kendileri için sorun olacak kısım var diye bulacaklar. Bakacaklar ki Türkiye’de bakanlığın devletimizin çok iyi bir sistemi var. Bunu görecekler insanlar. Bir güven olayı aslında.

“MUTLAKA CHECK-UP YAPTIRILMALI”

.Karaciğer hastası olduğunu bilmeyen bir grup da var dediniz. Kimler doktora gitmeli? Karaciğer yetersizliğinin belirtileri nelerdir? Hangi belirtiler ilk sinyallerdir?
“Evet, karaciğerden rahatsız olduğunu bilmeyen bir grup var. Neden bilmiyorlar? Karaciğer yetmezliğinin belirtileri ve bulguları geç dönemde ortaya çıkıyor. Hasta sirozun erken evresinde olabiliyor. Yani A evresinde bir sirozlu hasta hiçbir şeyin farkında değil ama rutin check-up’larını yaptırmış olsa, orada bazı parametreler önüne çıkacak, bunu görecek. Bizim toplumumuzda çok yaygın olan hepatitler var. Bunların çok basit testleri var, yaptırsa görecek. Acaba taşıyıcı mı değil mi, farkına varacak.

Bir diğer yeni olgu, son dönemlerde özellikle metabolik hastalıklar, obezite, karaciğer yağlanmasına bağlı karaciğer nakli yaptığımız hasta sayısı artıyor. Oysa rutin check-up’larımızda mutlaka onlara bakılıyor. Kişi sağlığında hiçbir problem görmeyebilir. Nakil yaptığımız hastalar bazen söylüyor, ‘benim hiçbir şeyim yok doktor bey’ diyor. Hâlbuki tetkik esnasında vardı, bunu yakalamışız. Ayrıca, çıkardığımız karaciğerin resmini gösteriyoruz, siz sağlıklı hissediyorsunuz ama bakın karaciğeriniz böyle diye.

Belirtiler konusunda, genelde halsizlikle başlıyor. Halsizlik, eforda düşüş. Burayla başlıyor. Belki karında şişlik oluyor.  Bazen sarılık olabiliyor. Bazen git gel şuur kayıpları olabiliyor. Ama daha ilerleyen evrelerde kanamalar oluyor. Mide kanaması yahut da varis kanaması olabiliyor. Karaciğer öyle bir organ ki yüzde 90’ı çalışmadığı zaman bile insana çok fazla semptom vermeyebiliyor. Yani kendini tolere edebilen oldukça fedakar bir organ. Mutlaka check-up yaptırılmalı.”

.Organ bağışı konusunda neler söylemek istersiniz?
“Organ bağışı hayat kurtarıyor. Bunu bir kez hayatımızın bir döneminde düşünelim. Olumlu veya olumsuz ama en azından bir defa düşünelim isterim. Çünkü bir gün bizlerin de organ nakline veya organ bağışına ihtiyacımız olabilir. Nakil için gelen ailelerden gördüğüm, aile bireylerinin hepsi organlarını bağışlıyor. Çünkü o iş onların başına gelmiş. Biz bu olay başımıza gelmeden insanlarımızı düşünelim. Hayattayken değil ama öldükten sonra da organlarımızı bağışlayalım.”