Çocuklarda Şeker Hastalığı ve İnsülin Kullanımı

Çocuklarda diyabet hangi belirtilerle ortaya çıkar? Bebeklerde de diyabet görülebilir mi? Geçmeyen pişikler bebekteki diyabetin habercisi olabilir mi? Çocuktaki altını ıslatma problemi diyabetten kaynaklanabilir mi? Annesi ya da babası şeker hastası olan çocuklarda diyabet riski nedir? Çocuklarda diyabet nasıl teşhis ve tedavi edilir? Çocuklarda insülin tedavisine ne zaman başlanmalıdır? Ateşli hastalıklarda, uzun süren egzersizlerde diyabetli çocuklarda insülin dozu nasıl ayarlanmalıdır? Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Endokrinoloji ve Diyabet Bilim Dalı Başkanı ve aynı zamanda Çocuk Endokrinoloji Derneği Çocuk Diyabet Grubu Başkanı Prof. Dr. Şükrü Hatun, çocuklarda diyabet konusunda merak edilen bu soruları yanıtlıyor. Okulda Diyabet Programı Koordinatörü de olan Prof. Dr. Şükrü Hatun, diyabetli çocukların okulda yaşadığı problemler ve çözümleri konusunda da bilgi veriyor.

Sağlık Adası Yayınları’ndan çıkan, gazeteci Esra Kazancıbaşı Öztekin’in şeker hastalığı konusunda uzman Türkiye’nin önde gelen 41 uzmanıyla yaptığı söyleşilerden oluşan “Sorular ve Yanıtlarla Diyabet Kitabı’nda yer alan röportajın işte bazı bölümleri:

. Çocuklarda diyabetin görülme sıklığı nedir?
“Türkiye’de 18 yaş altındaki çocuklarda Tip 1 diyabetin görülme sıklığı tahmini olarak 100 binde 10 civarındadır. İstanbul’da yakın zamanda yapılan bir prevalans çalışmasında 10 bin çocuktan 6’sının diyabetli olduğu saptandı. Buna göre, Türkiye’de 15 ya da 17 bin çocuğun Tip 1 diyabetli olarak yaşamını sürdürdüğü tahmin edilmektedir.

Tip 2 diyabet ise çocuklarda daha seyrek görülür. Dünyada çocuklarda obezitenin artışına bağlı olarak özellikle Amerika Birleşik Devletleri’nin bazı bölgelerinde çocuklarda Tip 2 diyabet görülme sıklığında artış oldu. Ülkemizde ise henüz çocuklarda Tip 2 diyabet yaygın değildir. Ülkemizde çocuklar arasında görülen diyabet vakalarının yüzde 95’den fazlasını Tip 1 diyabetliler oluşturmaktadır. Geri kalan yaklaşık yüzde 5 gibi düşük bir oranı ise Tip 2 diyabet ve monojenik diyabet adını verdiğimiz (Mody olarak da bilinir) genlerle geçen diyabet türleri meydana getirmektedir.’’

ÇOCUKLARDA DİYABET ERGENLİK DÖNEMİNDE ARTAR

. Çocuklarda Tip 1 diyabet için risk faktörleri nelerdir? Annesi ya da babası şeker hastası olan çocuklarda diyabet riski ne oranda artar?
“Çocuklarda Tip 1 diyabet için risk faktörleri şöyle sıralanır:

Genetik faktör: Tip 1 diyabette genlerin bir rolü vardır ama Tip 1 diyabet genetik bir hastalık değildir. Şöyle ki, Tip 1 diyabeti olan çocuklar bu hastalığa yatkınlık oluşturan bazı genlerle doğarlar. Ancak söz konusu genler çocuğun otomatik olarak Tip 1 diyabetli olmasına sebep olmaz. Tip 1 diyabet tanısı konan çocukların yüzde 95’inin ailesinde bu hastalık yoktur. Tip 1 diyabetli bir annenin çocuğunda diyabet olma ihtimali yüzde 3’tür. Buna karşın baba Tip 1 diyabetli ise oran iki kat daha yüksek, yani yüzde 6’dır.

Hızlı büyüme: Organizmanın hızlı büyümesi risk faktörüdür. Örneğin, ergenlik dönemindeki çocuklarda diyabetin görülme sıklığı artar. Okul öncesi çağda da çocuklarda diyabet vakalarında artış söz konusudur.

Virütik enfeksiyonlar: ‘Enterovirüs’ adı verilen bazı virüslerle Tip 1 diyabet arasında bir bağ olduğu konusunda son yıllarda bazı veriler elde edilmiştir. Çocuklarda diyabet görülme sıklığı kışın artar. Bu artış kışın ya da sonbaharda ortaya çıkan enfeksiyonlarla ilişkilidir ama hangi enfeksiyonların Tip 1 diyabet için daha riskli olduğuna dair kesin bir veri bulunmamaktadır.

Karşılaşılan besinler: Bebeklik döneminde erken, özellikle ilk 6 ayda gluten (buğday proteini) ile karşılaşmak bir risk faktörü gibi düşünülür. Ancak bu konuda bütün veriler aynı şeyi söylememektedir. Yine bebeklerde ilk 6 ayda inek sütüyle ya da inek sütündeki insülinle karşılaşmak da çocuklarda diyabete zemin hazırlayabilmektedir.

Kimyasallar: Özellikle sucuk, salam gibi besinlerin dayanıklılığını artırmak için kullanılan ‘nitrozamin’ denilen bazı kimyasallar bir risk faktörü olarak anılmaktadır.

Bunların yanında prematür doğumların artması, gebelik yaşının geç yaşlara kayması gibi henüz ayrıntıları bilinmeyen faktörler de söz konusudur.”

. Çocuklarda ve gençlerde Tip 2 diyabet hastalığının son yıllarda yaygınlaşmasının sebepleri nelerdir?
“Tip 2 diyabetli hastaların sayısındaki artışın temel sebebi şişmanlığın giderek artan sayıda kişinin sağlığını tehdit etmesidir. Türkiye’de çocuklarda son 8 yılda şişmanlık sıklığı 2 kat artarak yüzde 8’den yüzde 15’e yükseldi. Gelir düzeyi yüksek ailelerin çocuklarında bu oran yüzde 20 civarındadır. Tip 2 diyabet için anne ve babanın birinde ya da her ikisinde diyabet olması bir risk faktörüdür. Ama Tip 2 şeker hastalığı oluşumunda en önemli dışsal faktör, hızlı ve şiddetli şişmanlamadır.”

ÇOCUKLARDA DİYABET BELİRTİLERİ

. Çocuklarda diyabet hangi belirtilere yol açar? Tip 1 ve Tip 2 diyabetin belirtileri farklı mıdır?
“Çok idrara çıkma, çok su içme, gece uykudan kalkıp sık sık tuvalete gitme ihtiyacı çocuklarda diyabetin belirtileri arasında yer alır. Diyabet bazı çocuklarda altına kaçırma problemine de neden olabilir. Çocuklarda diyabetin önemli ve ayırt edici bir bulgusu da kilo kaybıdır. Çocuklardaki diyabet, insülin eksikliğine bağlı olduğu için dokular enerji kaynağı olarak glikozu kullanamazlar; bunun yerine yağ dokusunu kullanırlar. Dolayısıyla çocuk kilo kaybeder.

Çocuklardaki Tip 1 diyabet, akut bir hastalıktır. Bütün bulgular 15-20 gün içerisinde ortaya çıkar ve hızlı bir şekilde çocukların genel durumları bozulur. Klinik durumları ağırlaşmış çocuklarda; kilo kaybı, çok su içme, sık idrara çıkmanın yanında bulantı, kusma, karın ağrısı, hızlı ve derin nefes alma, bilinç bozukluğu, belirgin bitkinlik, halsizlik, sürekli uyuma hali, okul performansında düşüklük gibi bulgular da ortaya çıkar. Bazı çocuklar ise koma tablosunda hastaneye gelebilir.

Tip 2 diyabet ise yavaş gelişen bir diyabet türüdür. Kan şekeri yükseldiği zaman klasik diyabet bulguları görülebilir. Bunun için zaman geçmesi gerekir. Tip 2 diyabette esas belirti şişmanlıktır. Şişmanlıkla birlikte çocukta özellikle boyun bölgesinde, koltuk altındaki deride renk değişikliği ve iştahta belirgin artış olur.”

BEBEKLERDE DİYABET GÖRÜLEBİLİR Mİ?

. Çocuklarda diyabet en sık hangi yaşlarda ortaya çıkar? Bebeklerde de diyabet görülebilir mi?
“Çocuklarda diyabetin en sık ortaya çıktığı iki farklı yaş grubu vardır. Bunlardan biri okul öncesi dönem 3-6 yaş, diğeri ise ergenlik çağı olarak nitelendirilen 10-14 yaş grubudur. Tip 1 diyabetli çocukların yüzde 90’ı okul çağındadır. Bu dönemlerin dışında, çocuklarda diyabet 6’ncı aydan itibaren her yaşta görülebilir. Bebeklerde 6’ncı aydan önce ortaya çıkan diyabet ise farklı bir türdür. ‘Doğuştan gelen diyabet’ diye isimlendirilen hastalık ayrı bir şekilde değerlendirilir. Bu tür diyabete pankreas gelişiminde ve/veya insülin salgılanmasında bozukluğa yol açan genetik hatalar neden olur. Yenidoğan diyabeti olarak da bilinen bu diyabet türünün gelişmesinde annenin kullandığı ilaçların bir rolü yoktur.’’

BEBEKLERDE DİYABET BELİRTİLERİ

. Aileler bebeklerindeki diyabeti nasıl anlayabilir?
“Bebeklerde diyabet bulguları başka hastalıklarla karışabilir. Ayrıca aileler bebeklerin yakınmalarının diyabete bağlı olabileceğini akıllarına pek getirmezler. Belirtilerden bir tanesi geçmeyen pişiklerdir. Diyabetli bebekler çok sık idrar yapmalarına ve idrarlarında da şeker bulunmasına bağlı olarak geçmeyen pişik problemi yaşarlar. Bebekler çok su içerler, suya doymazlar. Anneler bebeklerinin bezini çok sık değiştirmek zorunda kalır ve bezdeki aşırı idrarı fark ederler.

Bebeklerdeki diyabetin bir diğer belirtisi ise huzursuzluktur. Tanı konmaz ise bebeklerde daha erken ve daha sık ‘ketoasidoz’ denilen bir tablo ortaya çıkar. Vücut, fazla asidi yok etmek amacıyla derin ve hızlı soluyarak karbondioksiti dışarıya atarak denge sağlamaya çalışır. Bu tabloya bağlı olarak bebeklerin komaya girme riski vardır.

Önemli belirtilerden biri de kokudur. İnsülin eksikliğinde organizma enerji kaynağı yerine yağ asitlerini kullanır. Yağ asitleri okside olunca keton oluşur. Ketonlar da asetona benzeyen bir koku oluştururlar. Anneler bu kokuyu hemen fark ederler.’’

KİTAPTA YANITLARI YER ALAN DİĞER SORULAR

. Çocuklarda diyabetin önemi nedir? Diyabet bağlı olarak erken ve geç evrede çocuklarda hangi sağlık sorunları görülebilir?

. Çocuklarda şeker hastalığının tanı yöntemleri nelerdir?

. Çocuklarda şeker yükleme testinin bir zararı var mıdır?

. Çocuklarda diyabet tedavisi nasıl yapılır, Tip 1 ya da Tip 2 oluşuna göre tedaviye yaklaşım değişir mi?

. İnsülin çocukta bağımlılık yapar mı?

. İnsülin çocuklarda vücudun hangi bölgelerine uygulanır?

. Çocuklar insülini kendi kendilerine uygulayabilirler mi?

. Çocuklarda insülin tedavisi nasıl planlanır? Çocuğun okul çağında olmasına göre tedavi planı değişir mi?

. Çocuklarda insülin tedavisini etkileyen durumlar nelerdir? Örneğin çocuk ateşli hastalık geçiriyorsa insülin dozu değişir mi?

. Çocuklarda insülin tedavisine bağlı ne gibi yan etkiler görülebilir?

. Kan şekeri ölçümü ya da insülin uygulamaları çocuğa acı verir mi?

. Diyabet hastası bir çocuğa hastalığı ve tedavisiyle ilgili eğitimler nasıl verilmelidir?

. Çocuklarda tedaviye uyum konusunda ne gibi zorluklar, sorunlar yaşanabilir?

. Ketoasidoz nedir, nasıl bir önemi vardır?

. Diyabetli çocuklar nasıl beslenmeli, ne tür bir beslenme planı uygulanmalıdır?

. İnsülin tedavisi gören çocuklar spor yaparken nelere dikkat etmelidir?

. Diyabetli çocuklar okulda diyabetin takibi, tedavisi konularında ne gibi sıkıntılar yaşıyorlar?

. Diyabetli öğrenciler konusunda öğretmenlere, okul idarelerine düşen sorumluluklar nelerdir?

. Küçük yaşta kronik bir hastalıkla tanışmak çocukların ve ailelerin psikolojisini nasıl etkiler? Bu konuda yapılması gerekenler nelerdir?

. Çocuklarda diyabetin tedavisi konusunda dünya tıbbında ne gibi gelişmeler var?

DİYABET KİTABINDA YER ALAN DİĞER KONULAR

Sağlık Adası yayınlarından çıkan kitap, zengin içeriğiyle diyabet hastaları ve yakınları için 510 sayfalık bir başucu rehberi niteliği taşıyor. Gazeteci Esra Kazancıbaşı Öztekin’in imza attığı söyleşilerden oluşan kitabın en önemli özelliği sorulu cevaplı formatıyla kolay okunabilmesi ve diyabetin yol açtığı sertleşme sorunu, ayak yaraları, kalp hastalığı gibi sağlık problemlerinin ve tedavilerinin de ayrıntılı olarak incelenmesi…

5 diyetisyenin şeker hastaları için sağlıklı 25 yemek tarifi verdiği kitapta yer alan bazı konular şöyle:

İnsülin ve hap tedavisi gören diyabetli hastalar günlük yaşamda nelere dikkat etmeli, nasıl beslenmeli? Şeker hastalarının ameliyat olması ya da diş çektirmesi gerektiğinde hangi önlemler alınmalı? Diyabetli kadınlar hamilelikten nasıl korunmalı? Hipoglisemi, hiperglisemi gibi acil durumlarda yapılması gerekenler… Ayak yaralarının önlenmesi ve bakımı… Şeker hastalığına bağlı erkeklerde sertleşme probleminin; kadınlarda ağrılı ilişkinin, vajinal mantarların tedavi seçenekleri… Diyabetlinin spor çantasında neler olmalı? Şeker hastası kadınlarda hamilelik ve doğum… Gebelikte ortaya çıkan gestasyonel diyabet… Çocuklarda diyabetin tedavisi… Şeker hastalarında ruhsal sorunlar ve depresyon… Diyabet tedavisindeki gelişmeler… Diyabet teşhisinde açlık ve tokluk kan şekerinin önemi… Şeker yükleme testi kaç saat yapılmalı?

Şeker hastalığına bağlı nöropati, nöropatik ağrı, kabızlık, idrar ya da dışkı kaçırma gibi sorunların tedavisi var mı? Diyabetin kalbe, böbreklere ve gözlere olan olumsuz etkileri önlenebilir mi?

İŞTE DİYABET DÜNYASININ ÖNDE GELEN 41 UZMANI
Kitapta röportajları yer alan diyabet uzmanlarının isimleri şöyle sıralanıyor:

Prof. Dr. Sema Akalın , Prof. Dr. Yüksel Altuntaş, Prof. Dr. Koray Acarlı, Prof. Dr. Emre Akkuş, Prof. Dr. Cengiz Aras, Prof. Dr. Faruk Aykan, Prof. Dr. Nazif Bağrıaçık, Prof. Dr.Selçuk Baktıroğlu, Prof. Dr. Mustafa Kemal Balcı, Prof. Dr. Hülya Koçak Berberoğlu, Doç. Dr. Ahu Birol, Prof. Dr. Taner Damcı, Doç. Dr. Tuncay Delibaşı, Prof. Dr. Nevin Dinççağ, Prof. Dr. Hayati Durmaz, Prof. Dr. İzzet Erdinler, Prof. Dr. Mustafa Ertaş, Prof. Dr. Serdar Güler, Prof. Dr. Şükrü Hatun, Prof. Dr. Hülya Över Hamzaoğlu, Prof. Dr. İsmail Hamzaoğlu, Prof. Dr. Hasan İlkova, Prof. Dr. Zeki Karagülle, Prof. Dr. Kubilay Karşıdağ, Prof. Dr. Hızır Kurtel, Prof. Dr. Nermin Olgun, Prof. Dr. Emel Özer, Prof. Dr. Sedat Özkan, Prof. Dr. Kamil Yalçın Polat, Dr. İlhan Satman, Prof. Dr. Hakan Seyisoğlu, Prof. Dr. Zeynep Oşar Siva, Prof. Dr. Cihat Şen, Prof. Dr. Tufan Tarcan, Prof. Dr. Temel Yılmaz, Doç. Dr. Ülkem Yakupoğlu.

Şeker hastaları için sağlıklı yemek tarifleri veren beslenme ve diyet uzmanlarının isimleri ise şöyle;Yeşim Çelik, Çağatay Demir, Gizem Keservuran, Yasemin Sancak ve Müge Özyurt Şafak.

www.sagligimicinhersey.com portalıyla aynı adı taşıyan sağlık kitapları serisinin üçüncü kitabı olan “Sorular ve Yanıtlarla Diyabet”e D&R mağazaları başta olmak üzere kitapevlerinden ve Migros gibi zincir marketlerin kitap stantlarından ulaşabilirsiniz.Kitabı ayrıca D&R web sitesi ve İdefix başta olmak üzere online kitapevlerinden de temin etmek mümkün.

Sağlığım İçin Herşey Sağlık Kitapları Serisi’nin “Sorular ve Yanıtlarla Hepatitler” ile “Sorular ve Yanıtlarla Göz Hastalıkları” konulu kitapları da bulunuyor.

www.saglikadasiyayinlari.blogspot.com
www.esrakazancibasiilesaglik.com