Çocuklarda Sık Görülen Kan Hastalıkları

Çocukluk çağında görülen kanser türlerine yönelik toplumda bilinçlenme artıyor. Çocukluk çağında en çok hangi hastalıklarla karşılaşılıyor? Demir eksikliği anemisi nedir? Çocukların hangi yakınmaları bu hastalığa işaret edebilir? Çocuğun sağlığını nasıl etkiler? Kansızlık başka hastalıkları da beraberinde getirir mi? Vücudun kansız olup olmadığı nasıl ortaya çıkıyor? Demir eksikliği olan bir çocuğun tedavisi nasıl oluyor? Kansızlığın altında ciddi bir problem çıkabilir mi? Demir açısından zengin gıdalar nelerdir? Anneler babalar çocuklarını hangi gıdalarla beslemeliler? Löseminin çocuklarda görülme oranı nedir, belirtileri nelerdir? Anneler-babalar hangi belirtileri görüp doktora başvurmalılar? Günümüzde lösemi tedavisinde ne denli başarılı sonuçlar alınıyor? Kemik iliği naklinin yeri nedir? Kemik iliği nakli nasıl yapılır? Akdeniz anemisi nedir? Talesemiye nasıl tanı konur? Akdeniz anemisi tedavisinde neredeyiz? Annede ya da babada talesemi varsa çocuğunda talesemiyle doğma riski nedir, önlenebilir mi?

Memorial Ankara Hastanesinden Pediyatrik Patoloji Uzmanı Çocuk Kemik İliği Nakil Ünitesinden Prof. Dr. İdil Yenicesu merak edilen soruları Sağlığım İçin Herşey’de yanıtladı.

. Çocuklarda kan hastalıkları denildiğinde insanlar korkabiliyor. En çok hangi hastalıkları ifade ediyorsunuz?
“Temelde kanın 3 ana elementi var. Bunlar beyaz küre, kırmızı küre ve kan pulcukları dediğimiz trombositler. Her üçüne ait ya da her üçünü de içeren çeşitli hastalıklar oluyor.

Bunların içerisinde en sık görüneni tabi ki kansızlık. Özellikle demir eksikliğine ya da B12 vitamin eksikliğine bağlı kansızlık ciddi bir sorun. Tüm dünyada yaklaşık 1,5-2 milyara yakın insanın demir eksikliği yüzünden kansızlık sorunu yaşadığını biliyoruz. Bu kadar büyük boyutlarda.

Bir başka yönden, çocukluk çağı kanserlerinin en sık görüleni ülkemizde kan kanseri. Bu da önemli bir çocukluk çağı kan hastalığı. Bunu dışında hemofili, akdeniz anemisi, trombosit azlığı ya da görev yapamamasıyla görülen çok çeşitli hastalıklar. Kemik iliğinin üretim yapmamasıyla giden aplastik anemi dediğimiz hastalıkları da görmekteyiz.”

“ANNELER BAŞI ÇOK TERLEYEN ÇOCUKLARA DİKKAT ETMELİ”

. Çocuklarda demir eksikliği anemisi Türkiye’de en yaygın kan hastalıklarından biri. Demir eksikliği anemisi nedir? Demir eksikliği anemisi olan çocuklarda ne tür yakınmalar ortaya çıkar?
“Aslında hem çocukların hem erişkinlerin en sık kansızlık sebebi demir eksikliği. Çocuklarda özellikle büyüme ve gelişmenin hızlı olduğu ilk 1 yaş döneminde, sonrasında da  ergenlik döneminde çok sık rastlıyoruz. Çünkü vücudun bir ihtiyacı var. Bunu bir inşaat yapıyormuşsunuz gibi düşünebilirsiniz. İnşaat yaparken neye ihtiyacınız var; çimentoya, tuğlaya, boyaya, demire ihtiyacınız var. Buda vücudunuzu büyütürken de yine demire ihtiyaç duyuyorsunuz. O ihtiyacınız ölçüsünde demiri yiyeceklerden temin edemezseniz ya da daha az olasılıkla temin ettiğiniz halde o demiri vücudunuz için kullanılabilir hale getiremezseniz ya da farklı nedenlerle kaybederseniz demir eksikliği ortaya çıkıyor.

Demir eksikliğini genellikle iki aşamada söylemek daha uygun: Birinci aşamada kan tablosunda bir değişiklik olmuyor ama vücudunuzun demir depolarını kullanmaya ve onları tüketmeye başlıyorsunuz.

İkinci aşamaya geçtiğinizde de kansızlık ortaya çıkıyor. Kırmızı kan hücrelerimiz yeterince üretilemiyor çünkü ana malzeme eksik olmuş oluyor. Üretilemeyince ne oluyor? Bu kırmızı kan hücrelerinin yapılmış olduğu görevde etkileniyor. Nedir o görevler? Vücudumuzun her bir noktasına oksijen taşımakla sorumlu bunlar. Oksijen yeterince alamazsınız enerjinizi iyi kullanamıyorsunuz demektir. Halsizlik ortaya çıkar.

Bu rahatsızlığın olduğu çocuklarda huysuzluk, uykusuzluk, iştahsızlık çok tipik bulgular ortaya çıkar.  Başlarında terleme olabilir, buna özellikle dikkat edebilir anneler. Tabi hastalık ileri boyutlara vardığı zaman; çocukların rengi soluktur. Halk arasında ‘beti benzi atmış’ dedikleri şekilde; özellikle dudaklarında bir solukluk olduğunu fark edersiniz. En sık bulunan bulgular bunlar.

Daha başka belirtiler de olabilir. Okul başarısı etkileniyor. Çünkü okulda başarılı olabilmeniz için demirde yine şart. Adölesan-ergen çocuklarımıza baktığımız zaman yine okulda başarıları azalmış, dikkatlerini toparlayamayan çocuklar haline geliyorlar. Demir, bağışıklık sisteminde de rol oynuyor. Dolayısıyla daha çok hastalıklara yakalanıyorlar. Bunlarda yine bulguların içerisinde sayılmalı.”

“UZUN SÜREN KANSIZLIK BÜYÜME VE ZEKA DÜZEYİNİ ETKİLEYEBİLİR”

. Eğer kansızlık ihmal edilirse demir eksikliği anemisi bir çocuğun sağlığını nasıl etkiler? Kansızlık başka hastalıkları da beraberinde getirebilir mi?
“Kan vücudunuzun en önemli dokusu. Bütün organlarınızın görevini yerine getirebilmesi için kana ihtiyacınız var. Bu ister böbreğiniz olsun, ister beyniniz ister kalbiniz… Dolayısıyla uzun süren kansızlıkta büyüme-gelişme başta olmak üzere zeka düzeyine varana kadar çok farklı derecelerde etkilenme söz konusu oluyor.”

Prof. Dr. idil Yenicesu

. Vücudun kansız olup olmadığı nasıl belirleniyor, çocukların tedavisi yani demir eksikliği anemisi olan bir çocuğun tedavisini nasıl yapıyorsunuz?
“Her çocuk için 9 ayla 1 yaş arası mutlaka bir kan sayımı yaptırmayı tavsiye ediyoruz. Böylece bulgular çok aşikar hale gelmeden daha başlangıç döneminde hastalığı yakalayıp hızla tedavi etmek mümkün oluyor. Bu nedenle kan sayımları ilk yaptığımız tetkiklerdir. Çoğu zaman bu yeterli olur. Bunun dışında, vücutta demir düzeyini gösteren bir takım ek laboratuvar tetkiklerini de kullanıyoruz.

Kansızlık var ve demir eksikliği sözkonusu olduğunda, tedavinin iki unsurla yürümesi lazım. Birinci unsur, buna sebep olan şey nedir? Yileceklerle demir alındığı halde o demiri kullanamama mı? Yoksa bir demir kaybı mı sözkonusu? Bunu inceliyoruz.

Öyküden, fizik muayeneden, çocuğun ek şikayetlerinden bu durumu göz önüne alıyoruz ve bir demir takviyesine başlıyoruz. Genellikle tedavimiz biraz uzun sürer. Çünkü demir ilacıyla önce kansızlığı tedavi ediyoruz, sonra bunun tekrar etmesini engellemek içinde depolarını dolduruyoruz.

Elbette demir eksikliğine neden olan ne ise onu da tedavi etmemiz lazım. Aksi takdirde bu altı delik kova gibidir. Siz istediğiniz kadar demiri takviye edin, sebebi ortadan kaldırmazsanız birkaç ay sonra tekrar başladığınız yere dönersiniz. O yüzden demirden zengin yiyeceklerle beslenmesini tekrar düzenlemek lazım. Bir takım alışkanlıklarını gözden geçirmek gerekiyor. Özellikle Türk toplumu çayı çok tüketen bir toplumdur. Yemekten sonra hemen içilen çayın demirin vücudumuza yaralı hale gelmesini engellediğini biliyoruz. Bu tarz bir takım önerilerde bulunuyoruz. Özellikle anne sütüne devam etmesini, uygun ek gıdalarla beslenmesini sağlıyoruz. Problem yiyecekler değil, bir kayıp söz konusuysa o kaybın nereden kaynaklandığını bulmaya ve onu tedavi etmeye de devam ediyoruz.”

. Kansızlığın altında ciddi bazı sorunlar da çıkabilir mi?
“Çölyak hastalığı var. Bu hastalık aslında gluten adı verilen maddelere karşı vücudun gösterdiği aşırı duyarlılıktır. Bu hastaların bir kısmı sadece demir eksikliğiyle karşımıza çıkabilir. Düzeltilemeyen, tekrar eden demir eksikliğinin altından çölyak hastalığı çıkabilir. Ona uygun tedavi vermezseniz düzelmez. Mide ve bağırsaklardan kaynaklanan küçük kanamalar gibi farklı nedenlerden demir eksikliği olabilir. Bu kanamalar yine hastalığın tekrar etmesini sağlayabilir. Dolayısıyla altta ne yattığını da bakmak gerekiyor.”

“DEMİR AÇISINDAN ZENGİN BESİNLER”

. Özellikle demir açısından zengin gıdalar hangileridir? Biraz önce vurgu yaptığınız için anneler babalar çocuklarına hangi besinlerle daha çok beslemeliler?
“Öncelikle ilk söylemek istediğim şey anne sütü. Biliyorsunuz ilk altı ay su bile vermeden mutlaka anne sütüyle beslemeyi istiyoruz. Çünkü anne sütündeki demir çok önemli. Ek gıdalara başlandığında da demirden zengin gıda olarak ne verebiliriz? Yumurta, çok iyi bir kaynak. Et, kuru baklagiller, yeşil yapraklı sebzeler iyi birer demir kaynağı olarak gözüküyorlar.”

“LÖSEMİNİN BELİRTİLERİ NELERDİR, LÖSEMİ NASIL TEDAVİ EDİLİR?”

. Kan kanseri ya da lösemi.. Löseminin çocuklarda görülme oranı nedir? Ortaya çıktığı belirli bir yaş var mıdır? Hangi belirtilerle anne babalar için lösemi şüphesi oluşturmalı?
“Türkiye’de yılda yaklaşık 3 bin kadar yeni tanı almış kanserli çocuk görülüyor. Bunların içinde kan kanseri dediğimiz lösemi ilk sırada rastlanan hastalık. Çocukluk çağı kanserlerinin yaklaşık yüzde 40’ı lösemi. Lösemi aslında ortaya çıkış sebebine bağlı olarak belirti ve bulgular veriyor. Nedir bunlar? Kemik iliğindeki olgunlaşmamış olan kan hücrelerinin kontrolsüz çoğalmasıyla karakterize olan bir hastalık. O zaman normalde kemik iliğinde yapılan vücudumuza yararlı hücreler çoğalacak yer bulamıyorlar. Dolayısıyla bu hücreler yapılamıyor, bunların eksikliğine bağlı olarak; kolay morarma, burun kanaması, diş eti kanaması, karında, karaciğerde ve dalağın büyümesine bağlı şişlikler, solukluk, kemik ağrıları, halsizlik löseminin bulguları arasında.

Önemli bir konu, elbette bunlar başka birçok hastalıkta da görülebilir. Böyle bir bulgu varsa uzaman bir hekim tarafından             değerlendirilmesi lazım.”

. Lösemi tanısı alındığında elbette aileler endişeye kapılabiliyor. Günümüzde lösemi tedavisinden ne kadar başarılı sonuçlar alınıyor? Sizde aynı zamanda kemik iliği nakli ünitesinde çalışıyorsunuz. Lösemi tedavisinde kemik iliği naklinin nasıl bir yeri vardır? Kemik iliği nakli hangi yöntemlerle nasıl yapılabilir çok kısa anlatabilir misiniz?
“Lösemide bugün standart kemoterapi tedavisiyle hastalarımızın yüzde 85’ini sağlıklı birer erişkin haline getiriyoruz. Geriye kalan grup için farklı tedavi yöntemleri var. Bunlardan birisi de kemik iliği nakli. Kemik iliği nakli özel lösemi tiplerinde hastalık tekrar ediyorsa ya da tedaviye direnç söz konusuysa gündeme geliyor.”

“AKDENİZ ANEMİSİ TEDAVİSİ”

. Kemik iliği nakli nasıl yapılıyor?
“Kemik iliği nakli aslında, kan nakline benzer bir nakil. Vericiden almış olduğumuz kök hücreleri damar yoluyla hastamıza naklediyoruz. Tabi bunların yeşerebilmesi için ilikte kötü olan ya da iyi çalışmayan iliği bir takım ilaçlar yardımıyla veya ışın tedavisiyle kurutuyoruz. Yeni yerleşecek olan iliğe yer açıyoruz. Aynı bir tarlayı sürmek gibi düşünebilirsiniz bunu. Tarlayı ayrık otlarından temizliyorsunuz sürüyorsunuz ve iliği damardan veriyorsunuz. O gidip kendine yer bulup yeşermeye başlıyor.”

. Talesemi diğer adıyla Akdeniz anemisi. Bu coğrafya açsısından çok önemli bir hastalık. Nasıl bir hastalıktır, nasıl tanı konur? Tedavisinde ne kadar başarı sağlayabiliyoruz?
“Talesimi, akraba evliliğinin sık olduğu toplumlarda özelliklede bu coğrafyada fazla görülüyor. Hemoglobin adını verdiğimiz bir proteinin vücutta yapılmaması sonucu ortay çıkıyor. Tanısını  hemoglobin elektroforeziyle konuluyor. Bu hastaların tek ve yüzde 100 kür olabileceği tek tedavi seçeneği kemik iliği nakli. O yüzden doku uyumu olan kemik iliği vericisi varsa, hiç vakit geçirmeden nakil yapılması lazım. Aksi takdirde bu hastaların 3 ila 4 haftada bir kan almaları dışında tedavi seçeneği kalmıyor.”

. Annede ya da babada veya her ikisinde talasemi varsa, doğacak çocukta da olma ihtimali nedir, böyle bir durumda çocuğun talasemi olması önlenebilir mi?
“Anne veya babadan herhangi biri sadece taşıyıcıysa, çocuk en fazla taşıyıcı olarak doğar ve normal hayatını sürdürür. Toplumumuzda ortalama yüzde 2 kişi bu şekilde taşıyıcı zaten. Her ikisi de taşıyıcıysa her bir çocuk için yüzde 25 olasılıkla talesemili doğma ihtimali vardır. Bu anne karnından alınan küçük bir örnekte bebeğin hasta olup olmadığı ortaya konulabilir. Eğer bebek taşıyıcıysa hiçbir problem yok ama hastaysa demin söylediğim tedaviler dışında bir şansı olmuyor.