Covid-19’da Taşıyıcılık ve Bulaşma

TAŞIYICI KİMLERE DENİR?

. Covid-19’da taşıyıcı kimlere denir? Belirti vermeyen kişiler de taşıyıcı mıdır?

‘‘Hasta olmalarına gerek olmaksızın hastalık taşıyan herkes taşıyıcıdır. Bu yüzden önemli olan kişinin hastalığı başkasına bulaştıracak olmasıdır. Solunum yoluyla bulaştırıcı kişiler de taşıyıcıdır. Bunun yanında elleriyle başkalarına bulaştırmak da bir nevi taşıyıcılıktır. Ama bizim anladığımız manada taşıyıcılık, kişinin hastalığa sahip olması, belirtisiz de olsa başkalarına bulaştırma potansiyelinin olması demektir. Aşılama çalışmalarına rağmen hastalığın kontrol altına alınamamasında taşıyıcıların etkisi çok yüksek. Özellikle de belirtisiz olanların etkisi çok yüksek. Çünkü artık belirtisi olanları öğrendik; kimde covid olabilir bunu biliyoruz ve bunlardan uzak duruyoruz.’’

. Vakaların ne kadarı belirti göstermeyen kişilerden oluşuyor?

‘‘Hiçbir belirti vermeden covid taşıyıcısı olabilenlerin oranı Amerikan Derneği’ne göre yaklaşık yüzde 25-30’lardayken Avrupa Derneği bunun yüzde 5 olduğunu söylüyor. Biz de hiçbir belirti vermeden covid taşıyıcısı olabileceklerin oranı ortalama yüzde 10 diyoruz.’’

‘‘ÇOCUKLAR VE GENÇLER YETİŞKİNLER KADAR BULAŞTIRICI’’

. Çocuklarda ve gençlerde taşıyıcılık oranı daha mı yüksektir?

‘‘Çocukların ve gençlerin taşıyıcılık oranları tıbbi olarak yüksek değil. Ama onlar daha belirtisiz geçirdikleri için yaşlılara göre daha fazla taşıyorlar ve biz onlara karşı dikkatli olmuyoruz. İnsanlardaki çocuklar taşımaz, fazla bulaştırmaz görüşü doğru değil. Çocuklar ve gençler daha az hasta oluyorlar ama en az yetişkinler kadar bulaştırıcılar.’’

TAŞIYICILARIN BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ DAHA MI GÜÇLÜ?

. Taşıyıcı olan kişilerdeki (belirti göstermeden hasta olan) ortak özellik nedir? Onların bağışıklık sistemi daha mı güçlü?

‘‘Hiç belirti göstermeden hasta olan kişilerin bir kısmının bağışıklık sistemi daha güçlü, bir kısmınınki ise tamamen yoka yakın. Kişinin eğer bağışıklık sistemi güçlüyse hastalığı çok hafif atlatır; çok fazla belirti vermez, taşıyıcı olabilir. Bir kısmı da immün sistemi tamamen baskılanmış kişilerdir. Bunlar nakil hastaları, kanser hastalarıdır; hastalığı alırlar ama ağır hastalık geçirmezler. Çünkü covidde ağır hastalık belirtileri genellikle bağışıklık sistemimizin aşırı reaksiyonundan olur ki bu da bir immün sistem bozukluğudur. Bağışıklığı tamamen baskılanmış veya tama yakın baskılanmış kişiler de hiç belirti olmadan ağır hastalık geçirmeden uzun süreli taşıyıcı olabilirler.’’

‘‘ÇOCUKLAR VE ÖĞRETMENLER MASKE-MESAFEYE ÇOK DİKKAT ETMELİLER’’

. Çocuklarını okula gönderen anne ve babalar nelere dikkat etmelidir?

‘‘Özellikle evde covidden daha çok etkilenecek kişiler varsa çocuklar mutlaka onlardan uzak tutulmalıdır. Çünkü çocuklar belirtisiz taşıdığı için büyükler için büyük risk oluşturabilirler. Tabii ki belirti göstermeyenlerin taşıyıcılığı her zaman belirti gösterenlerden daha azdır. Çünkü öksürmezler, çok derin nefes almazlar. Bu da taşıyıcılığı azaltır ama sıfır olmaz. Maske ve mesafeye hem çocukların hem de öğretmenlerin dikkat etmeleri gerekir. Çocuklara bu okulda öğretilmelidir. Ancak çocuklarımızın çoğu aşısız olduğu için bu da tek başına yeterli değildir. Evdekilere bulaştırmamak için okulda çok dikkat etmek gerekiyor. Ve gerekirse evde de çocuklar hasta kişilerle temas edeceklerse onların yanında da maske takmalıdırlar.’’

SÜPER TAŞIYICILIK NEDİR?

. Süper taşıyıcılık nedir? Süper taşıyıcı kimlere denir?

‘‘Süper taşıyıcı süper bulaştırıcı, çok fazla mikrop yayan ve içeren kişilerdir. Bunların akciğer lezyonları çok olabilir ve üst solunum yolunda ağır hastalık geçirebilirler. Ağır hastaların büyük bir çoğunluğu aslında süper taşıyıcı ve süper bulaştırıcıdır.’’

‘‘KARANTİNA SONRASINDA BİR AY DİKKATLİ OLUNMALI’’

. PCR testi pozitif çıkan ve 14 gün izolasyon süreci başlayan kişinin taşıyıcılığı bu süre sonunda hastalıkla beraber biter mi? Testin negatif gelmesi taşıyıcılığın bitmesi anlamına mı gelir?

‘‘Taşıyıcılık 14 günde yüzde 90 bitiyor. Ama uzayan vakalar var. Özellikle delta ve mu varyantlarıyla uzayabiliyor. Aslında bir ay dikkat etmek gerekiyor. Çünkü biz bir aya kadar uzayan bulaştırıcılıklar, pozitiflikler görüyoruz. Bu pozitifliklerin bir kısmı aslında ölü mikrop çıkarmak ama bu net ayrılamıyor. İki hafta sonundaki bu pozitiflik ölü mikroptan mı, o yüzden bu bulaştırıcıymış gibi düşünmek gerekiyor. Covid olanlara tavsiyem mutlaka bir ay mümkün olduğunca izolasyon kurallarına uymalarıdır. Maske takmaları gerekir. Başkalarına bulaştırıcı olabilirler.’’

. Covid-19 aşılarının taşıyıcılığa ve bulaştırıcılığa etkisi nedir?

‘‘Aşı olanlar ağır hastalık geçirmedikleri için daha az bulaştırıcı olabilirler ama ağır hastalık geçirmeden de bulaştırıcı olabiliyorlar. Bulaştırıcılık oranlarında biraz azalmakla birlikte aşı olan kişiler bulaştırıcı olabilir. O yüzden mutlaka hijyen kuralları ve maske devam etmek zorunda.

‘‘AŞI OLMAYANLARIN HASTALIĞI KAPMA RİSKİ 13 KAT DAHA FAZLA’’

. Aşı olmayanların aşı olanlara göre hastalığı kapma riski nedir?

‘‘Aşı olmayanların hastalık kapma ihtimalleri aşı olanlara göre 13 kat daha fazla. Bu ciddi bir oran.  Hastalığı daha ağır geçirme ihtimalleri daha yüksek olduğundan onlar daha dikkatli olmalılar. Daha ağır geçirdikleri için de daha fazla bulaştırma ihtimalleri yüksek. Bu yüzden aşı olanların da aşı olmayanların daha dikkatli olması gerekiyor.’’ 

. Mutasyonların ve varyantların covid-19 taşıyıcılığına ve bulaştırıcılığına etkisi nedir?

‘‘Mutasyonların ve varyantların covid-19 taşıyıcılığına ve bulaştırıcılığına etkileri var. Çünkü varyantlarda virüs kendini daha fazla yaşamaya doğru odaklıyor. Yani mümkün olduğunca daha çok yayılmaya çalışıyor. Her canlının amacı yaşamına devam etmektir. Varyantlar daha kuvvetli geliyor; her gelen varyant eskisinden daha kuvvetli.’’

BULAŞTIRICILIK NE ZAMAN BAŞLIYOR?

. Peki ilk temas ettiği anda mı bulaştırıcılığı daha fazla yoksa ciğerlerimize indikten sonra mı?

‘‘Hem üst solunum yollarına hem ciğerlere indiğinde bulaştırıcılığı daha fazla. Çünkü daha fazla virüs ortama yayabiliyoruz. Bizim damlacık yolu dediğimiz tükürüğümüzdeki hapşırığımızdaki öksürüğümüzdeki partiküllerle daha fazla virüs ortaya çıkarabiliriz. Bunun ellerimize bulaştırmaktan daha fazla bir bulaşıcılığı vardır.’’

. Covid-19’a karşı genel olarak önerileriniz ne olur?

‘‘Aşı bizim için vazgeçilmez ve kesin çözümümüz. Ama aşılama oranı yüzde 75’lere gelene kadar  ve sonrasında da dikkat etmekte fayda var. Sosyal hayatımızdan vazgeçmeyelim ama buna uygun şekilde maskeyle ve mesafeyle yeni normallere uyarak devam ettirelim. Ama herkes de aşısını olsun. Biz bunun faydasını sağlıkçılar olarak çok gördük. Ülkemizde olan biontech ve sinovac aşıları bizi büyük hastalıklardan korudu. Hiç hasta olmadık mı olduk ama gerçekten ağır hasta olan doktor sayılarımız ve diğer sağlıkçı sayımız ciddi anlamda azaldı. Yaşlı hastalarımızın sayısı da ciddi anlamda azaldı. Şu anda covidden kurtulmanın temel yolu aşı, maske ve mesafedir.’’