Demansa (Bunama) Yol Açan Alzheimer Dışındaki Hastalıklar

Demans (bunama) nedir? Demans çeşitleri nelerdir? Zihinsel işlevlerdeki bozukluk kendini nasıl gösterir? Demans hastalığı nasıl anlaşılır? Normal basınçlı hidrosefali nasıl bir hastalıktır? Demans tanısı için hangi tetkikler yapılır? Hidrosefaliye tedavi edilebilir demans denmesi doğru mudur? Demansa genç ve orta yaşlılarda da görülür mü? Tiroit, kansızlık gibi hastalıklar da unutkanlık yapabilir mi? Demansın erken tanısı için ailelere düşen görevler nelerdir?

Türkiye Alzheimer Derneği Yönetim Kurulu Üyesi ve İstanbul Tıp Fakültesi Nöroloji Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Başar Bilgiç alzheimer, demans ve normal basınçlı hidrosefali hakkında merak edilenleri Sağlığım İçin Herşey’de anlattı.

ZİHİNSEL İŞLEVLER BOZULUYOR

. Demans (bunama) nedir?

“Demans, akla alzheimer hastalığını getirir ama bu yanlış da değildir. Çünkü demansa yol açan en fazla hastalık alzheimerdır. Bu dünyanın her yerinde de böyledir. Ancak alzheimer dışında demansa yol açan başka hastalıklar da vardır. Bunlar maalesef çok fazla bilinmemektedir. Demans, zihinsel işlevlerde bozukluk demektir. Sağlıklı bir zihnin işlevlerinde bozulma anlamına gelir. Alzheimer hastalığı da zihinsel işlevlerde, bellekte bozuklukla kendini gösterir ve giderek bu bellek bozukluğuna başka zihinsel işlev bozuklukları eşlik eder.”

DEMANS (BUNAMA) ÇEŞİTLERİ

. Zihinsel işlevlerdeki bozukluk kendini nasıl gösterir? Demans hastalığı nasıl anlaşılır?

“Zihinsel işlevlerin birincisi dikkattir. Bir şeyler öğrenmek, hatırlamak, yön bulma becerisi, yüzleri ve objeleri tanıma, lisan öğrenme, hünerli el hareketleri yapabilme hepsi birer zihinsel işlevdir. Alzheimer hastalığında, bu zihinsel işlevlerden bellek unutmayla ilgili olan alanda sorun vardır. Ama diğer demanslarda bellek sağlamken insanların muhakeme yetenekleri, dikkatleri bozulur. Demans çeşitleri şunlardır:

* Frontotemporal Demans: Alzheimerdan sonra en sık görülen bir demans çeşididir. Kişinin hiç unutkanlığı yoktur, birçok şeyi becerebiliyordur ama davranışları değişmiştir. Bu hastalar çoğu kez psikiyatriye giderler. Alzheimer gibi giderek ilerleyen bir hastalıktır.

* Lewy Cisimcikli Demans: Alzheimerdan farklılık gösteren ama gidişatı alzheimer gibi olan bir demanstır. Alzheimere benzer unutkanlıkla başlayabilir. Ama hastalığın başlangıcında, olmayan şeyleri görme şeklinde halüsinasyonlar olur ve gene hastalığın en başında yürüme zorlukları, ellerde kollarda yavaşlama gibi parkinson hastalığı bulguları görülür.

*Damarsal Vasküler Bunamalar: Kişi felç geçirir; bir bakarsınız zihinsel işlevleri de bunama seviyesinde bozulmuştur ya da kişinin tansiyonu, diyabeti vardır bunlara dikkat etmiyordur. Yavaş yavaş zihinsel işlevlerinde bozulma görülür, davranış değişiklikleri olur, yürümesi bozulur, idrar kaçırmaya başlar.”

Doç. Dr. Başar Bilgiç

HAREKETLERDE FARKLILAŞMA

. Hareketlerdeki farklılaşma kendini nasıl gösterir?

“Alzheimerda hareketlerdeki bozulma ve yavaşlama hastalığın son döneminde kendini belli eder. Ama özellikle yürümenin bozulması, yavaşlaması, adımların küçülmesi, dengenin bozulması, yüzün donuklaşması, el-kol hareketlerinin yavaşlaması, biraz robot gibi hareket etme parkinson bulgularıdır ve parkinsonizm adı verilir. Bu hareket bozuklukları bazı bunamaların ilk bulgusu olarak karşımıza çıkabilir. Bunlardan biri vasküler demans (Lewy Cisimcikli Demans)tır. Normal basınçlı hidrosefali denilen demans türü de ilk bulgu olarak yürüme zorluğuyla karşımıza çıkabilir.”

NORMAL BASINÇLI HİDROSEFALİ

. Normal basınçlı hidrosefali nasıl bir hastalıktır?

“Normal basınçlı hidrosefali, demansa yol açabilecek durumlardan biridir. Beynimizde ventrikül denilen beyin omurilik sıvısı içeren yapılar vardır. Normal basınçlı hidrosefalide, hastalarda yaşlanmayla beraber bu su dolu alanlarda artış, şişme olur. Nasıl olduğu henüz tam bilinmeyen bir durumdur. Su artışı olunca beyin dokusu bir şekilde kemiğe doğru yaklaşır, baskı altında kalır. Bunun klinik yansıması, kişilerin yürümesinin yavaşlaması, idrar sorunları yaşaması ve birtakım zihinsel işlevlerde bozulmadır. Özellikle bu hastalar biraz durgunlaşırlar, hafif unutkanlıkları olabilir ve muhakeme yetenekleri bozulabilir. Günümüzde şikayetlerini tam anlamıyla ortadan kaldırmayla sonuçlanabilecek tedavisi vardır. Eğer uygun dönemde hastaya müdahale edilirse cerrahi bir yöntemle mevcut bulgular tamamen geriye döner.”

TANI KOYMADA HASTALIK ÖYKÜSÜ ÖNEMLİ

. Demans tanısı için hangi tetkikler yapılır?

“Demans tanısı için hastalığın hikayesi çok önemlidir. Yürüme zorluğuyla mı, zihinsel işlev bozukluğuyla mı başladığını, sonra hangisinin eklendiğini ve nasıl seyrettiğini bilmek gerekir. Doğru hikaye alınmadan doğru tanı koyulamaz. Muayenede ise özellikle parkinsonizm bulgularına bakılır. Sonrasında birtakım testlerle zihinsel işlevleri değerlendirilir. En önemlisi beyin görüntülemesidir. Bazı durumlarda tomografi de yeterli olur. MR’da, hidrosefalideki beynin su dolu ventriküllerindeki genişlemenin indirekt bulguları görülür. Ama beyin omurilik sıvısının arttığı ve bele kadar ulaştığı bu hastalıkta kesin tanıyı koymak için belden ufacık bir iğneyle girilip fazla su boşaltılır. Su boşaltıldıktan sonra kişinin yürümesinde bir düzelme olup olmadığına bakılır. Eğer düzelme olmuyorsa bu işlem 2 gün daha üst üste yapılır. Bazen bu hastalar beyin cerrahisine gönderilir. Beyin cerrahisi devamlı bir drenaj şeklinde suyu boşaltır. Eğer tanıdan çok eminsek, beyin cerrahından şant denilen bir  operasyonla fazla suyun boşaltılması istenir. Çünkü bazı durumlarda, drenajla boşaltmayla yürümesi düzelmeyen hastaların ameliyattan sonra yürümesi yerine gelir.”

HİDROSEFALİ TEDAVİ EDİLEBİLİR

. Hidrosefaliye tedavi edilebilir demans denmesi doğru mudur?

“Eğer uygun zamanda uygun hastaya bu işlem yapılırsa demans tedavi edilebilir. Ama bunama çok ilerlemiş, zihinsel işlevlerde bozulma meydana gelmişse şant ameliyatından çok iyi sonuç alınmamaktadır. Onun için hastalığın zihinsel işlevlerin ciddi düzeyde bozulmadığı erken dönemde yakalamak önemlidir.”

GENÇ YAŞLARDA DA BUNAMA GÖRÜLEBİLİR!

. Demansa genç ve orta yaşlılarda da görülür mü?

“Demansın 65 yaş sonrası başladığı düşünülür ama hastaların onda birinde yüzde 10 gibi bir oranda 65 yaş öncesinde başlar.’’

. En erken alzheimere bağlı demans kaç yaşlarında başlar?

“Alzheimere bağlı demans en erken benim gördüğüm hasta 31 yaşındaydı.”

UNUTKANLIĞINIZI CİDDİYE ALIN

. Genç ve orta yaşlı kişilerde demans ve alzheimer için hangi ayırıcı belirtilere dikkat edilmelidir?

“Gençlerde unutkanlık giderek artmaktadır. Şehir hayatında yaşayan insanların unutması biraz doğaldır ama bu unutkanlığın giderek artması korkutucudur. İkincisi, eğer kişinin ailesinde genç yaşta başlayan bunama hastalığı varsa bu, riskli bir durum anlamına gelir. Genç insanların birçoğunda depresyon, anksiyete gibi sorunlar ortaya çıkıyor ve bunlar da unutkanlığa yol açıyor. Onun için eğer bir kişide altta yatan bir psikiyatrik neden yoksa ve kişi unutkanlık yaşıyorsa bu da ciddiye alınması gereken bir durumdur. Ama çoğu kez bu genç insanların unutkanlığının altından depresyon, anksiyete gibi sorunlar çıkar.”

. Tiroit, kansızlık gibi hastalıklar da unutkanlık yapabilir mi?

“Hipotiroid bilinen bir unutkanlık nedenidir. Çok ileri durumlarda bunama gibi kendini gösterebilir ve tedaviyle de tamamen normale gelebilir. Onun için hastada hipotiroidin yanı sıra B12 vitaminine ve kansızlığa da bakılır. Ayrıca, uyku apnesi gibi durumlar genç insanlarda gün içinde ciddi dikkat sorunlarına ve unutkanlığa yol açabilir. Dolayısıyla kişilerin kaliteli bir uyku uyuyup uyumadıkları, uykuda solunum durması olup olmadığı  günümüzde çok sık sorgulanmaktadır. Çünkü bunun da artık gerek bazı ufak ameliyatlar gerekse bazı cihazlarla yapılan bir tedavisi var.”

. Demansın erken tanısı için ailelere düşen görevler nelerdir?

“Aileler büyüklerini iyi dinlemeliler ve iyi gözlem yapmalılar. Çünkü bu tür hastalıklarda bazen iç görü kaybı da oluyor. Birçok yaşlı unutkanlığını kabul etmiyor. Onun için aile yakınlarının da mesela 3 yıl önceye kadar kıyas yapıp unutkanlığı var mı ve özellikle de giderek artan bir unutkanlıksa bunu çok ciddiye almaları gerekiyor. Çünkü günümüzde alzheimer hastalığında da erken tanı önemli.”