Diyabetliler Nasıl Beslenmeli Ne Yemeli?

Diyabetliler nasıl beslenmeli? Hastanın Tip 1 ya da Tip 2 diyabet oluşuna, insülin kullanmasına, kilosuna ya da diyabete eşlik eden başka sağlık sorunlarına göre beslenme tedavisi değişir mi? Karbonhidrat nedir; hangi besinlerde bulunur? Hastaların kendi diyabetlerini yönetmenlerinde karbonhidrat sayımının nasıl bir yeri vardır? Besinlerin glisemik indeksini etkileyen pişirme ve saklama teknikleri nelerdir? Şeker hastaları glisemik indeksi yüksek gıdalardan uzak mı durmalıdır? Diyabetlilere tatlı yasak mıdır? Alkol kan şekerini nasıl etkiler? Diyabetik ürün nadir; bu tür besinler şeker hastaları için gerçekten zararsız mıdır? Şeker hastalarının beslenme tedavisinde diyabet diyetisyenleri nasıl bir yere sahiptir? Diyabet Diyetisyenliği Derneği Başkanı ve Yakındoğu Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Emel Özer, merak edilen bu soruların yanıtlarını veriyor.

Sağlık Adası Yayınları’ndan çıkan, gazeteci Esra Kazancıbaşı Öztekin’in şeker hastalığı konusunda uzman Türkiye’nin önde gelen 41 uzmanıyla yaptığı söyleşilerden oluşan “Sorular ve Yanıtlarla Diyabet Kitabı’nda yer alan röportajın işte bazı bölümleri:

. Diyabette beslenme tedavisinden söz etmek mümkün müdür? Diyabetli bir bireyin sağlıklı beslenmesi kan şekerini ve genel vücut sağlığını nasıl etkiler?
“Beslenme tedavisi, diyabette temel tedavidir. Ağızdan alınan ilaçlar veya insülin tedavisi beslenme tedavisi ile birlikte kan şekeri kontrolünün sağlanmasında etkili olur. Kan şekerinin yükselmesinin temel nedeni, vücuttaki insülin hormonunun yokluğu, eksikliği veya var olan insülinin etkisizliğidir. Sağlıklı bireylerde kan şekeri, insülin hormonu tarafından dengelenir. Ancak diyabetlilerde vücut yeterli insülin hormonu salgılayamadığı veya salgılanan insülin hormonu kandaki şekerin vücut tarafından kullanılmasında yeterli etkiyi gösteremediği için kan şekeri yükselir. Kan şekerini oluşturan ana kaynak, yediğimiz besinler; özellikle de karbonhidrat içeren besinlerdir. Kan şekeri vücudun en önemli enerji kaynağıdır. Ancak enerji olarak kullanılması için kandan insülin aracılığı ile hücrelere geçmesi gerekir. Böylece hem kan şekeri kontrolü sağlanır hem de vücudun enerji ihtiyacı karşılanır.

Şeker hastalarında karbonhidrat içeren besinlerin sindirilmesi sonucunda kana şeker geçer ama kandaki şeker hücreler tarafından kullanılamadığı için kan şekeri yükselir. Bir diyabetli ekmek, makarna, pilav, börek, meyve, şeker, bal gibi karbonhidrat içeren besin tüketimini gereğinden fazla arttırırsa kandaki şeker düzeyini dengelemekte güçlük çeker. Bu nedenle diyabetli bir birey, gereksinimi olan karbonhidrat miktarını ve bu miktarı hangi besinlerden sağlayabileceğini çok iyi bilmelidir. Ancak ilave etmek gerekir ki, kan şekeri kontrolünde karbonhidrat tüketimi dışında yağ ve protein içeren besin tüketimine ve öğün saatlerine de dikkat edilmesi önemlidir. Sağlıklı beslenerek kan şekeri kontrolünü sağlayan diyabetli, kan şekeri kontrolsüzlüğü nedeni ile oluşabilecek diğer hastalıklardan yani diyabetin komplikasyonlarından korunmuş olur, yaşam kalitesi artar.”

DİYABETTE KİŞİYE ÖZEL BESLENME TEDAVİSİ

. Diyabetli bireyler nasıl beslenmeli? Beslenme biçimi, hastanın Tip 1 ya da Tip 2 diyabet oluşuna, insülin kullanmasına, kilosuna ve diyabete eşlik eden hastalıklara göre değişir mi?
“Diyabeti olsun veya olmasın, bireylerin sağlıklı yaşaması için verilen beslenme önerileri aynıdır.  Dolayısı ile her diyabetli bireyin beslenmesinde çerçeve genel hatlarıyla aynı olsa da, alınan medikal tedaviye ve bireye özgü birçok faktöre bağlı olarak değişiklik gösterir. Diyabetli bireyin uygulayabileceği bir beslenme tedavisinin planlanması ve ulaşabileceği hedeflerin belirlenmesi tedavinin başarılı olmasını sağlar.

Tip1 diyabetli bireylerde beslenme tedavisinde öğün saati ve öğün sayısı kullanılan insüline ve bireyin beslenme alışkanlıklarına göre ayarlanır. Örneğin, kısa etkili insülinler uygulandıktan yarım saat sonra etki göstermeye başlar. Bu nedenle insülin uygulamasından yarım saat sonra öğüne başlanması önerilir. Hızlı etkili insülin kullanan diyabetlilere ise insülin uygulamasından sonra beklemeden öğüne başlanması önerilir. İnsülin tedavisi alan diyabetli bireyler öğünlerde yeterli karbonhidrat alımını sağlayamazsa kan şekeri düşer yani hipoglisemi gelişir. Gereksinimlerinden fazla karbonhidrat alımı ise kan şekerlerinin yükselmesine neden olur. Hipoglisemiden ve hiperglisemiden korunmak için insülin uygulama saati, öğün saati ve öğünde tüketilen karbonhidrat miktarına dikkat edilmesi gerekir. Dolayısıyla bir diyetisyen, Tip 1 diyabetli bireyin beslenmesini programlarken öncelikle medikal tedavisiyle ilgili bilgi alır. Hastanın kullandığı insülinin vücuttaki etki mekanizmasına, besin gereksinimine ve yaşam alışkanlıklarına göre öğün saatlerini ve öğün içeriğini belirler.

İnsülin tedavisi alan Tip 2 diyabetli bireyler için de aynı yaklaşım geçerlidir. İnsülin tedavisi alsın veya almasın Tip 2 diyabetli bireylerin büyük bir çoğunluğu fazla kilolu veya obez oldukları için tedavide öncelikli hedef, yağ dokusunun azaltılmasıdır. Obez diyabetliklerde beslenme tedavisinden olumlu sonuç alabilmek amacıyla hastada aşırı kilonun nedenlerinin araştırılması ve buna göre çözümler üretilmesi çok önemlidir.
Diyabete eşlik eden hastalıkların bulunması da beslenme tedavisini etkiler. Mesela kan şekerinin kontrol altına alınamaması sonucu gelişmiş olan bir böbrek yetmezliği varsa protein alımı sınırlandırılır. Aynı şekilde kan kolesterol düzeyi yüksek ise yağ özellikle doymuş yağ ve kolesterol alımında sınırlama yapmak gerekmektedir. Diyabet varlığı kardiyovasküler hastalık varlığı ile eşdeğer alındığı için zaten diyabetli bireylerde kan kolesterolü düzeyi yüksek olmasa bile, besinlerle kolesterol alımı gün içinde 200 mg’ı aşmayacak şekilde beslenme önerileri verilir.

Sonuçta her diyabetlinin bireysel özellikleri, beslenme alışkanlıkları ve diyabetle ilişkili aldığı medikal tedavi farklıdır. Hastaların kan şekerini kontrol altına alamamasının veya kilo verememesinin nedenleri de ayrıdır. Bu nedenle tıbbi beslenme tedavisi bireye özgü olarak düzenlenir. Ancak, insülin kullansın kullanmasın tüm diyabetlilere temel olarak, karbonhidrat tüketimini kontrol etmeleri önerilir. Çünkü karbonhidratlar, kan şekeri düzeyinin belirlenmesinde etkili olan temel besin öğesidir.”

HANGİ GIDALAR KARBONHİDRAT İÇERİR?

. Karbonhidrat içeren besinlerin diyabet hastalarında kan şekerini yükselttiğini belirttiniz. Karbonhidrat içeren besinler nelerdir?
‘’Karbonhidratlar, proteinler ve yağlar; yediğimiz besinlerde bulunan üç temel öğedir. Vücuda enerji verirler. Bir de, vitaminler ve mineraller vardır. Vitamin ve mineraller enerji vermezler ama vücudun fonksiyonlarını yerine getirebilmesi için besinlerle alınması gereken besin öğeleridir.
Karbonhidrat, vücudun temel yakıtı, temel enerji kaynağıdır. Karbonhidratların ve proteinlerin 1 gramı 4 kalori, yağların 1 gramı ise 9 kalori değerinde enerji verir. Vücudun enerji kullanımındaki ilk tercihi glikoz yani karbonhidratlardır. Vücut karbonhidratlardan enerjiyi sağlayamaz ise yağlara başvurur.

Karbonhidrat içeren besinlerin sindirilmesi sonucunda açığa çıkan glikoz kana geçer ve kan glikoz düzeyini etkiler. Bu esnada vücut insülin üretir; insülin de besinlerden kana geçen glikozun vücut tarafından kullanılmasını sağlar. Alınan karbonhidrat miktarı kullanılan enerjiden fazla olduğu zaman, karbonhidratın fazlası karaciğerde glikojen olarak depolanır. Kişi, aç kaldığı zaman vücut glikoz ihtiyacını bu depodan karşılar. Dolayısıyla gerek açlıkta gerek ise toklukta karbonhidratlar, kan şekerine etki eden en önemli besin ögesidir. Karbonhidrat içeren başlıcı besinleri şöyle sıralayabiliriz:

. Ekmek, çorba, yufka, makarna, erişte, bisküvi, kurabiye, un ve undan yapılmış besinler
. Esmer ya da beyaz şeker, bal, pekmez, reçel, marmelat, çikolata, sütlü tatlılar, hamur tatlıları
. Pirinç, yarma, buğday gibi tahıllar
. Kuru fasulye, barbunya, kırmızı mercimek, yeşil mercimek, soya fasulyesi gibi baklagiller
. Taze meyveler ve kurutulmuş meyveler
. Süt, yoğurt, ayran, kefir
. Patates, bakla, bezelye gibi nişastalı sebzeler

Peynir de bir süt ürünüdür ama içinde karbonhidrat yoktur. Karbonhidrat içeren besinlerden biri de sebzelerdir. Ancak, sebzelerin ihtiva ettiği yoğun lif, karbonhidratın sindirimini ve emilimini geciktirir. Bu nedenle özellikle yeşil yapraklı sebzeleri karbonhidrat grubunda saymamak gerekir.
Proteinli besinler tüketildiği zaman, sindirim ve emilim sonrası kana şeker geçmez. Kırmızı et, beyaz et, peynir ve yumurta protein grubu besinlerdir. Bunlar proteinin yanı sıra yağ içerirler. Tavuk ve balık etiyle, kırmızı etle, salatayla ya da yemeklerle alınan yağların vücutta kullanımı sonunda kanda trigliserid düzeyi etkilenir. Sağlıklı beslenmek için günlük alınması gereken enerjinin yüzde 50-60’ı karbonhidratlardan, yüzde 15’i proteinlerden, yüzde 30’dan azı yağlardan karşılanmalıdır. Dolayısıyla beslenme tedavisinde öncelikle bireyin gereksinimi olan karbonhidrat, protein ve yağ miktarı belirlenerek kişiye özel öğün planlaması yapılır. Diyabetli bireylere yaşam kalitelerini olumsuz yönde etkilemeden, yediklerinden zevk alarak ama aynı zamanda kan şekerini yükseltmeden sağlıklı beslenmeleri öğretilir.”

KİTAPTA YANITLARI YER ALAN DİĞER SORULAR

. Karbonhidrat sayımı nasıl yapılır? Diyabetli hastaların beslenme tedavisinde karbonhidrat sayımı nasıl bir öneme sahiptir?

. Karbonhidrat sayımı yöntemini her hasta öğrenip uygulayabilir mi?

. Diyabette kan şekerindeki düşmelerin önlenmesinde ara öğünlerin önemi nedir?

. Glisemik indeks nedir? Diyabetli hastalar için glisemik indeksi düşük besinler nasıl bir öneme sahiptir?

. Peki, şeker hastaları glisemik indeksi düşük gıdaları sınırsızca yiyebilir mi? Bir diyabet hastası glisemik indeksi yüksek gıdalardan tamamen uzak mı durmalıdır?

. Yemeklerin pişirilme ya da saklanma şekli besinlerin glisemik indeksini etkileyebilir mi?

. Şeker hastaları her meyveyi rahatlıkla yiyebilirler mi? Meyvelerin içeriğindeki şeker düzeyinin önemli midir?

. Diyabetliler şeker ya da tatlı içeren gıdaları hiç yiyemezler mi?

. Tarçının kan şekerini dengelediği doğru mudur? Diyabet hastaları için tarçın faydalı mıdır?

. Alkolün kan şekeri üzerindeki etkisi nedir? Şeker hastaları alkol tüketebilir mi?

. Öğlen ve akşam yemeklerinde bir diyabet hastasının tabağında neler olmalıdır?

. Meyve yemekten hemen sonra mı yenmelidir? Meyveler nasıl ve ne ile birlikte tüketilmelidir?

. Diyabet hastalarının ara öğünlerde tek başına meyve tüketmeleri doğru mudur? Yoksa meyveyle birlikte ara öğünde yenmesi gereken yoğurt, süt

. Şeker hastalarının alışveriş dünyasında yer eden bir kavram var; diyabetik ürün… Diyabetik ürün nedir? Şeker hastaları bu tür besinleri rahatlıkla yiyebilir mi?

. Yapay tatlandırıcı nedir? Kaç çeşit yapay tatlandırıcı vardır? Diyabet hastaları yapay tatlandırıcıları kullanabilirler mi?

. Fenilketonüri öyküsü olan bir diyabetli her yapay tatlandırıcıyı kullanabilir mi?

. Şeker hastaları hamileyken tatlandırıcı kullanabilir mi? Bunun anne karnındaki bebeğe zararı olur mu?

. Egzersiz yapan bir diyabet hastası egzersiz yoğunluğuna ve sıklığına göre beslenme planını nasıl düzenlemelidir?

. Şeker hastalarının tedavisinde ve kontrolünde diyetisyenin yeri nedir? Ne sıklıkla kontrole gidilmesi gerekir?

DİYABET KİTABINDA YER ALAN DİĞER KONULAR
Sağlık Adası yayınlarından çıkan kitap, zengin içeriğiyle diyabet hastaları ve yakınları için 510 sayfalık bir başucu rehberi niteliği taşıyor. Gazeteci Esra Kazancıbaşı Öztekin’in imza attığı söyleşilerden oluşan kitabın en önemli özelliği sorulu cevaplı formatıyla kolay okunabilmesi ve diyabetin yol açtığı  sertleşme sorunu, ayak yaraları, kalp hastalığı gibi sağlık problemlerinin ve tedavilerinin de ayrıntılı olarak incelenmesi…

5 diyetisyenin şeker hastaları için sağlıklı 25 yemek tarifi verdiği kitapta yer alan bazı konular şöyle:

İnsülin ve hap tedavisi gören diyabetli hastalar günlük yaşamda nelere dikkat etmeli, nasıl beslenmeli? Şeker hastalarının ameliyat olması ya da diş çektirmesi gerektiğinde hangi önlemler alınmalı?  Diyabetli kadınlar hamilelikten nasıl korunmalı? Hipoglisemi, hiperglisemi gibi acil durumlarda yapılması gerekenler… Ayak yaralarının önlenmesi ve bakımı… Şeker hastalığına bağlı erkeklerde sertleşme probleminin; kadınlarda ağrılı ilişkinin, vajinal mantarların tedavi seçenekleri… Diyabetlinin spor çantasında neler olmalı? Şeker hastası kadınlarda hamilelik ve doğum… Gebelikte ortaya çıkan gestasyonel diyabet… Çocuklarda diyabetin tedavisi… Şeker hastalarında ruhsal sorunlar ve depresyon… Diyabet tedavisindeki gelişmeler… Diyabet teşhisinde açlık ve tokluk kan şekerinin önemi…  Şeker yükleme testi kaç saat yapılmalı?

Şeker hastalığına bağlı nöropati, nöropatik ağrı, kabızlık, idrar ya da dışkı kaçırma gibi sorunların tedavisi var mı? Diyabetin kalbe, böbreklere ve gözlere olan olumsuz etkileri önlenebilir mi?

KİTAPTA SÖYLEŞİLERİ YER ALAN DİYABET UZMANLARI
Kitapta röportajları yer alan diyabet uzmanlarının isimleri şöyle sıralanıyor:

Prof. Dr. Sema Akalın , Prof. Dr. Yüksel Altuntaş, Prof. Dr. Koray Acarlı, Prof. Dr. Emre Akkuş, Prof. Dr. Cengiz Aras, Prof. Dr. Faruk Aykan, Prof. Dr. Nazif Bağrıaçık, Prof. Dr.Selçuk Baktıroğlu, Prof. Dr. Mustafa Kemal Balcı, Prof. Dr. Hülya Koçak Berberoğlu, Doç. Dr. Ahu Birol,  Prof. Dr. Taner Damcı, Doç. Dr. Tuncay Delibaşı, Prof. Dr. Nevin Dinççağ, Prof. Dr. Hayati Durmaz, Prof. Dr. İzzet Erdinler, Prof. Dr. Mustafa Ertaş, Prof. Dr. Serdar Güler, Prof. Dr. Şükrü Hatun, Prof. Dr. Hülya Över Hamzaoğlu, Prof. Dr. İsmail Hamzaoğlu, Prof. Dr. Hasan İlkova,  Prof. Dr. Zeki Karagülle,  Prof. Dr. Kubilay Karşıdağ, Prof. Dr. Hızır Kurtel, Prof. Dr. Nermin Olgun, Prof. Dr. Emel Özer, Prof. Dr. Sedat Özkan, Prof. Dr. Kamil Yalçın Polat, Dr. İlhan Satman,  Prof. Dr. Hakan Seyisoğlu, Prof. Dr. Zeynep Oşar Siva, Prof. Dr. Cihat Şen, Prof. Dr. Tufan Tarcan, Prof. Dr. Temel Yılmaz, Doç. Dr. Ülkem Yakupoğlu.

Şeker hastaları için sağlıklı yemek tarifleri veren beslenme ve diyet uzmanlarının isimleri ise şöyle;Yeşim  Çelik, Çağatay Demir, Gizem Keservuran, Yasemin Sancak ve Müge Özyurt Şafak.

www.sagligimicinhersey.com portalıyla aynı adı taşıyan sağlık kitapları serisinin üçüncü kitabı olan “Sorular ve Yanıtlarla Diyabet”e D&R mağazaları başta olmak üzere kitapevlerinden ve Migros gibi zincir marketlerin kitap stantlarından ulaşabilirsiniz.Kitabı ayrıca D&R web sitesi ve İdefix başta olmak üzere online kitapevlerinden de temin etmek mümkün.

Sağlığım İçin Herşey Sağlık Kitapları Serisi’nin “Sorular ve Yanıtlarla Hepatitler” ile “Sorular ve Yanıtlarla Göz Hastalıkları” konulu kitapları da bulunuyor.

www.saglikadasiyayinlari.blogspot.com
www.esrakazancibasiilesaglik.com