Diyabetlilerde (Şeker Hastalarında) Ayak Yaraları

Diyabet hastalığı ayak sağlığını nasıl etkiler, hangi sorunlara yol açabilir? Diyabetik ayak nedir, nasıl bir önemi vardır? Şeker hastalarında nasırlar ayak sağlığını nasıl tehdit eder? Diyabetli hastalar ayak bakımında nelere dikkat etmelidir? Eğer, ayakta şeker hastalığına bağlı bir yara varsa bakımı, tedavisi nasıl olmalıdır? Diyabetik ayak problemi için hangi uzmana gitmek gerekir? Charcot ayağı nasıl bir hastalıktır, ne gibi yakınmaları olur? İstanbul Tıp Fakültesi Genel Cerrahi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Selçuk Baktıroğlu diyabetik ayakla ilgili tüm soruları yanıtlıyor.

Sağlık Adası Yayınları’ndan çıkan, gazeteci Esra Kazancıbaşı Öztekin’in şeker hastalığı konusunda uzman Türkiye’nin önde gelen 41 uzmanıyla yaptığı söyleşilerden oluşan “Sorular ve Yanıtlarla Diyabet Kitabı’nda yer alan röportajın işte bazı bölümleri:

. Diyabet, ayak sağlığını nasıl etkiler? Şeker hastalarında ayakla ilgili hangi sorunlar ortaya çıkabilir?
“Diyabet, birçok organda çok ciddi yan etkilere neden olarak çeşitli komplikasyonlara yol açabilir. Bu sorunlardan biri de diyabetik ayaktır. Her 100 diyabetliden yaklaşık 10-15’inin ayağında şeker hastalığına bağlı yara bulunur.

Diyabete bağlı olarak damarlardaki ve sinirlerdeki problemlere en sık olarak ayaklarda; özellikle de parmaklar ve topuklarda rastlanır. Çünkü beslenme en uca doğru zorlaşır. Sinirlerde nöropati olarak nitelendirilen duyu kaybı nedeniyle diyabet hastalarının ayakları çok çabuk travmaya uğrar. Ayaklarda başlıca üç tür sinir bozukluğu vardır:

. Motor (hareket) sinirleri bozukluğu: Hareket sinirleri işlevini yitirince ayaklarda şekil bozuklukları oluşur. Bunlar ‘pençe ayak’ ya da ‘çekiç parmak’ denilen deformitelerdir. Söz konusu şekil bozuklukları yüzünden ayağın belli noktalarına normalden çok daha fazla basınç gelir. Bazı noktalara, örneğin ayak tabanına hiç basınç gelmezken, bazı çok küçük alanlarda ise çok yüksek basınç oluşur. Bu basınç noktalarında önce nasırlar, daha sonra yaralar belirir. Şekil bozuklukları nedeniyle ayakkabılar hastanın ayağını vurur.

. Duyusal sinir bozukluğu: Duyusal sinirler hasara uğrayınca hasta ağrı duymaz. Aslında ağrının iyi bir tarafı da vardır. ‘Korucuyu ağrı duyusu’ kişileri çeşitli travmalardan korur. Örneğin bir kişi eli ya da ayağı sobaya değdiğinde hemen geri çeker; çünkü yanar ve ağrı duyar. Şeker hastaları duyusal sinir bozukluğu nedeniyle ağrı hissetmedikleri için sobadan ayaklarını çekmezler ya da ayakkabılarına giren çivi gibi yabancı cisimleri fark etmezler. Dolayısıyla sıcakla, soğukla ya da yabancı cisimlerle ayaklarını yaralayabilirler.

. Otonom sinir sistemi bozukluğu: Otonom sinir sistemi kendiliğinden çalışan bir sistemdir. Ter ve yağ bezleri bu sinir sisteminin etkisi altındadır. Şeker hastalığının ileri dönemlerinde otonom sinir sisteminin etkisinin azalması veya ortadan kalkmasıyla ter ve yağ bezleri çalışmaz. Ayaklar aşırı kurur, kuruyan yerlerde çatlaklar oluşur, yaralar açılır ve buralardan mikroplar girebilir. Ayaktaki kuruluğu gidermek için her gün nemlendirici krem sürülmesi ayak yarası oluşumunu çok büyük ölçüde engeller.

Sonuç olarak, diyabetik nöropati; ayakta şekil bozukluğuna, duyu kaybına ve ciltte kuruluğa neden olan önemli bir sorundur. Bu üç tür nöropatinin etkilerini ortadan kaldırmaya yönelik önlemler alınması çok önemlidir. Çünkü şu an için nöropatiyi iyileştirme imkanı yoktur. Bu arada şeker hastalarının yüzde 20-25 kadarında ciddi damar tıkanıklığı olduğu da unutulmamalıdır. Nöropati ile damar tıkanıklığının bir arada olduğu vakalar da bulunmaktadır.”

AYAK YARALARI HER İKİ TİP DİYABETTE DE GÖRÜLÜR

. Diyabete bağlı ayak yaralarına Tip 1 diyabetlilerde mi; yoksa Tip 2 diyabetlilerde mi daha fazla rastlanır?
“Ayak yaraları her iki tip diyabette de çok sık görülür. Ancak çok küçük yaşta başlayan yani uzun süren Tip 1 diyabet hastaları bu konuda daha şansız olarak kabul edilebilir.  Yapılan araştırmalara göre bir şeker hastasının yaşam boyunca ayağında yara açılma riski yaklaşık yüzde 25’tir.

Türkiye’de diyabet görülme sıklığı yüzde 13.7’dir. Buna göre ülkemizde yaklaşık 7 milyon diyabetli var demektir. Diyabetli hastalarda ayakta yara görülme oranı yüzde 10’dur. Bu verilere göre yapılan bir hesaplamada Türkiye’de yaklaşık 1 milyona yakın şeker hastasının ayağında yara olduğu ortaya çıkar. İşin kötü tarafı, bir yara iyileşirken diğer ayakta başka bir yara çıkabilir. Hastalar ağrı duymadığı için her türlü travmaya açıktır. Dolayısıyla diyabetli hastaların kan şekeri kontrolü, diyabetin komplikasyonları ve ayak bakımı konusunda çok iyi eğitilmeleri gerekir.”

AYAKTAKİ NASIRLARA, TIRNAKTA BOYNUZSU GÖRÜNTÜYE DİKKAT

. Diyabete bağlı ayak yaralarının habercisi bir takım belirtiler var mıdır?
“Ayaktaki şekil bozuklukları, nasırlar, tırnaklarda boynuzsu görüntü dikkate alınmalıdır. Bunlar şeker hastasında gelişebilecek bir ayak yarasının ipuçlarıdır. Eğer hastada damar sorunu varsa; ayağının rengi soluklaşır, kılları dökülür, parmaklar arasındaki küçük adaleler erir, ayağın tendonları çok belirgin bir hale gelir. Eğitimli bir hasta, kendisi kontrol ederek bu belirtileri görür, yara açılacağını bilerek tedbirini alır ve bir uzmana başvurur.

Düzenli olarak ilaçlarını almasına, beslenmesine dikkat etmesine rağmen birden bire şeker kontrolü bozulan bir diyabet hastasında hemen ayaklara bakılmalıdır. Şeker dengesinin bozulmasının nedeni çoğu zaman ayaktaki bir yaradır. Diyabetlilerdeki ayak yaraları hastaların ağrı hissi duymamaları ya da günlük ayak muayenelerini ihmal etmeleri nedeniyle geç fark edilmektedir. Çoğunlukla şeker hastalığından kaynaklanan ayak yaraları hekim kontrollerinde tespit edilmektedir. Bu nedenle şeker kontrolü için doktora başvuran diyabetlilerin mutlaka çorapları çıkartılarak ayakları kontrol edilmelidir.

Diyabetli hastaların zaman zaman çok ağrılı dönemleri olabileceği gibi, hiç ağrı da duymayabilirler. Hastalar ağrıdan daha çok, üşüme, hissizlik ve karıncalanmadan şikayet ederler. Ağrıdan yakınan bir hastanın bazen operasyonla parmakları kesildiğinde bile, ağrı duymadığı görülür. Buna ‘ağrılı ağrısız bacak’ denir. Bu nedenle hastanın ağrıyla ilgili yakınmaları, hekim açısından bir yere kadar önemlidir. Asıl önemli olan muayenedir. Diyabetik ayak konusunda uzman bir damar cerrahı ya da ortopedist muayene sırasında hastanın damarlarında, sinirlerinde sorun olup olmadığını araştırmalıdır. ‘Tırnakları nasıl; parmak aralarında mantar enfeksiyonu var mı?’ diye de bakmalıdır.”

AYAK YARALARI TEDAVİ EDİLMEZSE AYAK KESİLEBİLİR

. Şeker hastalarındaki ayak yaraları, tedavi edilmediğinde ne tür problemlere dönüşebilir?
“Ayak yaraları eğer tedavi edilmezse, ayağın kesilmesi (amputasyon) gerekebilir. Ayak parmaklarının kesilmesine daha sık rastlanır ama diz altı ya da diz üstü büyük amputasyon yapılması da söz konusu olabilir. Bu, diyabet hastasının yaşam kalitesini son derece bozan bir durumdur. Üç yıl içersinde öbür ayağın da kesilme olasılığı yüzde 50 civarındadır. İki ayağı kesilmiş hastalar arasında üç yıl yaşayanlar neredeyse yok gibidir. Yürüyemeyen, sadece oturup yemek yiyen bir insanın hem psikolojik, hem de maddi sorunları ortaya çıkar. Bu olumsuzlukların yaşanmaması için hastaların, doktorların, hasta yakınlarının çok dikkatli ve eğitimli olmaları gerekir.”

KİTAPTA YANITLARI YER ALAN DİĞER SORULAR

. Bir diyabet hastasında ayak bakımı nasıl yapılmalıdır?

. Günlük ayak muayenesinde yara tespit eden bir şeker hastası ne yapmalı?

. Peki, diyabetik ayak problemi için diyabet uzmanına mı, genel cerrahi uzmanına mı, cilt hastalıklarına mı yoksa estetik ve plastik cerrahı uzmanına mı gidilmeli?

. Diyabetik ayak yaralarının tedavisi nasıl yapılır? Şeker hastalığından kaynaklanan ayak yaralarının tedavisinde antibiyotikli merhemlerin yeri nedir?

. Podiatrist kime denir, ne yapar?

. Diyabetik ayak sorunu olan hangi hastalara ameliyat önerilir; ne tür yöntemler uygulanır?

. Hiperbarik oksijen tedavisi nedir? Hangi diyabet hastalarına önerilir?

. Hiperbarik oksijen tedavisi diyabete bağlı ayak yarası olan hangi hastalara uygun değildir?

. Şeker hastaları ne tür ayakkabıları tercih etmeliler?

. Şeker hastalarının ve yakınlarının diyabetik ayak nedenleri, bakımı ve tedavi seçenekleri konusundaki bilgilerinin artması için neler yapılmalı?

. Charcot ayağı nasıl bir hastalıktır?

. Şeker hastalarında görülen atardamar sorunları nedir, nasıl önlenir?

DİYABET KİTABINDA YER ALAN DİĞER KONULAR

Sağlık Adası yayınlarından çıkan kitap, zengin içeriğiyle diyabet hastaları ve yakınları için 510 sayfalık bir başucu rehberi niteliği taşıyor. Gazeteci Esra Kazancıbaşı Öztekin’in imza attığı söyleşilerden oluşan kitabın en önemli özelliği sorulu cevaplı formatıyla kolay okunabilmesi ve diyabetin yol açtığı  sertleşme sorunu, ayak yaraları, kalp hastalığı gibi sağlık problemlerinin ve tedavilerinin de ayrıntılı olarak incelenmesi…

5 diyetisyenin şeker hastaları için sağlıklı 25 yemek tarifi verdiği kitapta yer alan bazı konular şöyle:

İnsülin ve hap tedavisi gören diyabetli hastalar günlük yaşamda nelere dikkat etmeli, nasıl beslenmeli? Şeker hastalarının ameliyat olması ya da diş çektirmesi gerektiğinde hangi önlemler alınmalı?  Diyabetli kadınlar hamilelikten nasıl korunmalı? Hipoglisemi, hiperglisemi gibi acil durumlarda yapılması gerekenler… Ayak yaralarının önlenmesi ve bakımı… Şeker hastalığına bağlı erkeklerde sertleşme probleminin; kadınlarda ağrılı ilişkinin, vajinal mantarların tedavi seçenekleri… Diyabetlinin spor çantasında neler olmalı? Şeker hastası kadınlarda hamilelik ve doğum… Gebelikte ortaya çıkan gestasyonel diyabet… Çocuklarda diyabetin tedavisi… Şeker hastalarında ruhsal sorunlar ve depresyon… Diyabet tedavisindeki gelişmeler… Diyabet teşhisinde açlık ve tokluk kan şekerinin önemi…  Şeker yükleme testi kaç saat yapılmalı?

Şeker hastalığına bağlı nöropati, nöropatik ağrı, kabızlık, idrar ya da dışkı kaçırma gibi sorunların tedavisi var mı? Diyabetin kalbe, böbreklere ve gözlere olan olumsuz etkileri önlenebilir mi?

İŞTE DİYABET DÜNYASININ ÖNDE GELEN 41 UZMANI
Kitapta röportajları yer alan diyabet uzmanlarının isimleri şöyle sıralanıyor:

Prof. Dr. Sema Akalın , Prof. Dr. Yüksel Altuntaş, Prof. Dr. Koray Acarlı, Prof. Dr. Emre Akkuş, Prof. Dr. Cengiz Aras, Prof. Dr. Faruk Aykan, Prof. Dr. Nazif Bağrıaçık, Prof. Dr.Selçuk Baktıroğlu, Prof. Dr. Mustafa Kemal Balcı, Prof. Dr. Hülya Koçak Berberoğlu, Doç. Dr. Ahu Birol,  Prof. Dr. Taner Damcı, Doç. Dr. Tuncay Delibaşı, Prof. Dr. Nevin Dinççağ, Prof. Dr. Hayati Durmaz, Prof. Dr. İzzet Erdinler, Prof. Dr. Mustafa Ertaş, Prof. Dr. Serdar Güler, Prof. Dr. Şükrü Hatun, Prof. Dr. Hülya Över Hamzaoğlu, Prof. Dr. İsmail Hamzaoğlu, Prof. Dr. Hasan İlkova,  Prof. Dr. Zeki Karagülle,  Prof. Dr. Kubilay Karşıdağ, Prof. Dr. Hızır Kurtel, Prof. Dr. Nermin Olgun, Prof. Dr. Emel Özer, Prof. Dr. Sedat Özkan, Prof. Dr. Kamil Yalçın Polat, Dr. İlhan Satman,  Prof. Dr. Hakan Seyisoğlu, Prof. Dr. Zeynep Oşar Siva, Prof. Dr. Cihat Şen, Prof. Dr. Tufan Tarcan, Prof. Dr. Temel Yılmaz, Doç. Dr. Ülkem Yakupoğlu.

Şeker hastaları için sağlıklı yemek tarifleri veren beslenme ve diyet uzmanlarının isimleri ise şöyle;Yeşim Çelik, Çağatay Demir, Gizem Keservuran, Yasemin Sancak ve Müge Özyurt Şafak.

www.sagligimicinhersey.com portalıyla aynı adı taşıyan sağlık kitapları serisinin üçüncü kitabı olan “Sorular ve Yanıtlarla Diyabet”e D&R mağazaları başta olmak üzere kitapevlerinden ve Migros gibi zincir marketlerin kitap stantlarından ulaşabilirsiniz.Kitabı ayrıca D&R web sitesi ve İdefix başta olmak üzere online kitapevlerinden de temin etmek mümkün.

Sağlığım İçin Herşey Sağlık Kitapları Serisi’nin “Sorular ve Yanıtlarla Hepatitler” ile “Sorular ve Yanıtlarla Göz Hastalıkları” konulu kitapları da bulunuyor.

www.saglikadasiyayinlari.blogspot.com
www.esrakazancibasiilesaglik.com