Doğum ve Süt İzni Konusunda Merak Edilen 14 Soru!

Çalışan kadınların doğum yaptıktan sonra hangi hakları vardır? Doğum izni ve süt izni süreleri ne kadardır? Doğum ve süt izni ne şekilde kullanılabilinir? Çalışan annelerin yarı zamanlı çalışma hakkı ve kısmi sureli çalışma hakkı nedir? Doğum ve emzirme yardımı nasıl alınır? Çalışan kadınların merak ettiği tüm bu soruları Avukat Melike Bocan Atçeken yanıtlıyor: 

Doğum öncesi ve doğum sonrası kullandırılan zorunlu doğum izninin bitiminden sonra kadın çalışanların kanunen kullanabilecekleri başka izin hakları var mıdır?
“Kadın çalışanlar, doğum öncesi ve doğum sonrası (toplam 16 hafta, çoğul gebeliklerde 18 hafta) kullandıkları zorunlu doğum izinlerinin tamamlanmasının ardından ya kendilerine tanınan 6 aylık ücretsiz izin hakkından yararlanırlar ya da işyerlerinde yarı zamanlı çalışma hakkını kullanırlar.”

Kadın çalışan 6 aylık ücretsiz izin hakkını kullandıktan sonra işyerinde yarı zamanlı çalışma hakkını da kullanabilir mi?
“Kadın çalışan, zorunlu doğum iznini kullandıktan sonra hem 6 aylık ücretsiz iznini hem de daha sonrasında işyerinde yarı zamanlı çalışma hakkını kullanamaz. Zorunlu doğum izninin bitiminden sonra işverenine ya 6 aylık ücretsiz iznini kullanacağını ya da işyerinde yarı zamanlı çalışma hakkını kullanacağını bildirebilir. Kadın çalışan kanunen doğum sebebiyle kendisine tanınan bu iki izin hakkından sadece birini kullanabilir.”

YARI ZAMANLI ÇALIŞMA HAKKI NEDİR?

Yarı zamanlı çalışma hakkı kanunda nasıl düzenlenmiştir?
“Zorunlu doğum izni süresinin bitiminden sonra çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla kadın çalışana isteği halinde; ilk doğumunda 60 gün, ikinci doğumunda 120 gün ve sonraki doğumlarında ise 180 gün süre ile haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir. Çoğul doğumlarda bu sürelere 30 gün eklenir. Çocuğun engelli doğması halinde, kadın çalışanın yarı zamanlı çalışabileceği gün sayısı 360 gündür. 3 yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek çalışanlar da istekleri halinde yarı zamanlı çalışma hakkına sahiptirler.

Kadın çalışanın yarım çalışmayı tercih ettiği süre zarfında süt izni hakkı yoktur. Yarım çalışma sonrası tam zamanlı çalışmaya dönen kadın çalışana çocuğu bir yaşına gelene kadar süt izni hakkı tanınır.

Yarı zamanlı çalışma hakkının kullanıldığı sürelerde işveren, çalışanına yarım maaşını ödemekle yükümlüdür. Zira işverenin çalışılmayan süreler için ücret ödeme yükümlülüğü yoktur.

Ancak, yarı zamanlı çalışma hakkını kullanan kadın çalışanlara (son 3 yılda kadın çalışan adına en az 600 gün prim bildirimi yapılmış olması ve zorunlu doğum izninin bitiminden itibaren 30 gün içinde İŞKUR’a yazılı başvuruda bulunma koşulu ile)  İşsizlik Fonu’ndan brüt asgari ücretin yarısı tutarında ödeme yapılmaktadır.”

SÜT İZNİ  NASIL KULLANILABİLİR?

Süt izni hakkı kullanımı İş Kanunu’nda nasıl düzenlenmektedir?
“4857 sayılı İş Kanunu’nun 74’üncü maddesi uyarınca; kadın çalışanlara bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam 1,5 saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını kadın çalışan kendisi belirler ve bu süre günlük çalışma süresinden sayılır.

Süt izninin günlük olarak kullanılması şarttır. Ancak uygulama da görüleceği üzere süt izinleri amacına uygun olarak kullanılmamaktadır. Genelde kadın çalışanlar bu izinleri haftalık veya aylık olarak kullanmaktadırlar.”

Doğumdan itibaren bir yıl içerisinde işverence süt izni kullandırılmayan veya kadın çalışan tarafından kullanılmayan süt izni işverenden süt izni parası olarak talep edilebilir mi? İşveren talep edilen parayı ödemez ise kadın çalışan haklı nedenle iş sözleşmesini sona erdirebilir mi?  
“İş Kanunu’nda kullanılmayan veya kullandırılmayan süt izinlerinin karşılığının kadın çalışana işveren tarafından ilave bir ücret olarak ödeneceğine ilişkin bir düzenleme yoktur. Bu sebeple çalışanın, kendisine ayrıca süt izni ücreti ödenmesini talep etme hakkı yoktur. İşveren tarafından ödenmeyen süt izni ücreti kadın çalışana haklı nedenle iş sözleşmesini sona erdirme hakkı vermez.”

Doğumdan itibaren bir yıl içerisinde kullanılmayan süt izinleri devam eden yıllarda kullanılabilir mi?
“Süt izni, doğumdan sonraki bir yıl boyunca kullanılır. Ancak, işçinin her hangi bir sebeple süt iznini kullanmaması halinde, süt izni kullanımı için yasal süre olan doğumdan sonraki bir yıl geçtikten sonra artık kullanılmayan süt izinleri bir daha kullanılamaz.”

Kadın çalışan süt izni hakkının işverence kullandırılmaması yada kanunda düzenlendiği şekilde kullandırılmaması nedenine dayanarak iş sözleşmesini haklı sebeple tek taraflı olarak sona erdirebilir mi?
“Kadın çalışana süt izni hakkı kullandırılmaz yada yasal düzenleme çerçevesinde kadın çalışanın istediği şekilde kullandırılmaz ise; bu durumda kadın çalışanlar İş Kanunu’nun 24’üncü maddesine göre iş sözleşmesini tek taraflı haklı sebeple sonlandırabilirler ve işverenlerinden kıdem tazminatı dahil olmak üzere ücret ve benzeri haklarını da talep edebilirler.”

DOĞUM VE EMZİRME YARDIMI NEDİR?

Doğum yardımı nedir?
“T.C.vatandaşı olan, çalışan, çalışmayan doğum yapan tüm kadınlara Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından bir defaya mahsus olmak üzere ilk çocuk için 300 TL, ikinci çocuk için 400 TL, üçüncü ve diğer çocuklar için 600 TL doğum yardımı yapılır.”

Emzirme yardımı nedir?
“Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından (son 15 ay içinde en az 120 gün prim bildirilen) doğum yapan sigortalı kadın çalışanlara emzirme ödeneği adı altında emzirme yardımı yapılmaktadır.
2019 yılı için SGK tarafından yapılan emzirme yardımı 180 TL’dir. İşten ayrılsanız bile işten ayrılma tarihinden 300 gün içinde bebeğiniz doğmuşsa ve işten ayrılmadan önce son 15 ay içinde en az 120 gün adınıza işverence prim  bildirilmişse emzirme ödeneğinden yararlanabilirsiniz. Bağ-Kur kapsamındaki kadınların emzirme ödeneğinden yararlanabilmeleri için 120 gün prim şartının yanında, ödeme vadesi geçmiş prim borçlarının olmaması da gerekmektedir. Ayrıca, emekli sandığı kapsamındaki memurlar emzirme yardımından faydalanamazlar.”

Emziren kadın çalışanlar gece vardiyalarında çalıştırılabilir mi?
“Emziren kadın çalışanlar, doğum tarihinden itibaren 6 ay süre ile gece vardiyalarında çalıştırılamazlar. Bu süre, anne ve çocuğun sağlığı açısından gerekli olduğunun işyeri hekimi, işyeri hekimi, işçi sağlığı dispanserleri, bunlar yok ise en yakın sosyal sigortalar kurumu, sağlık ocağı, hükümet ve belediye doktor raporu ile belgelenmesi halinde bir yıla kadar uzatılabilir.”

Avukat Melike Bocan Atçeken

KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMA HAKKI NEDİR?

Kısmi süreli çalışma hakkı nedir?
“Zorunlu doğum izni ve ücretsiz izin yada yarı zamanlı çalışma izinlerinin bitiminden sonra mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden aybaşına kadar anne yada baba çalışan, işverenine kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilir. Kanunen çalışana tanınan bu haktan çalışanın yararlanabilmesi için bir ay önceden işverenine yazılı talepte bulunması zorunludur. Çalışanın talep yazısında kısmi süreli çalışmaya hangi tarihte başlayacağını, hangi günlerde yada gün içerisinde hangi saatler arasında çalışacağını belirtmesi gerekmektedir. Ayrıca, çalışan talep yazısına eşinin çalıştığının gösterir geçerli belgeyi de eklemelidir.

Ebeveynden birinin çalışmaması halinde çalışan eş kısmi süreli çalışma hakkından yararlanamamaktadır. Ancak, çalışmayan eşin sürekli bakım ve tedavi gerektiren hastalığı bulunması halinde çalışan eş kısmi çalışma hakkını kullanabilir. Çalışmayan eşin ilgili bu durumunun da hastaneden alınan rapor ile ispatlanması gerekmektedir.”

Kısmi süreli çalışma hakkının kullanıldığı dönemde çalışana ücreti nasıl ödenir?
“Kısmi süreli çalıştığı dönemde, çalışana, ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri çalıştığı süreye orantılı olarak ödenir. Zira işverenlerin çalışılmayan günler ve saatler için ücret ödeme yükümlülüğü yoktur.”

Çalışan, kısmi süreli çalışma hakkının kullandırılmaması sebebiyle iş sözleşmesini tek taraflı olarak haklı nedenle sona erdirebilir mi?
“İşveren, çalışanın kısmi süreli çalışma talebini bir ay içinde karşılamak ile yükümlüdür. İşveren bir ay içinde yazılı olarak talebi karşıladığını bildirmese dahi, çalışan, dilekçede belirttiği tarihten itibaren kısmi zamanlı çalışmaya başlayabilir.

İşverenin çalışanı kısmi süreli çalışma hakkını kullanması sebebiyle işten çıkartması halinde, çalışan; ihbar, kıdem ve diğer tüm alacaklarını işverenden talep edebileceği gibi işe iadesini de isteyebilir yada kötü niyet tazminatı talep edebilir.”

Kısmi süreli çalışma hakkının işveren tarafından kullandırılmasının zorunlu olmadığı sektörler nelerdir?
“Kanunen kural olarak işverenin, çalışanına, doğumdan sonra çocuğu mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden aybaşına kadar kısmi süreli çalışma hakkından yararlandırması zorunludur. Ancak, kanunda istisnai olarak belli sektörlerde çalışan kişilere doğumdan sonra kısmi süreli çalışma hakkından yararlanabilmeleri için işverenlerinin de onayının gerektiği belirtilmektedir.

Özel sağlık kuruluşlarında ilgili mevzuat uyarınca mesul müdür, sorumlu hekim, laboratuvar sorumlusu ve sağlık hizmetinden sayılan işlerde tam zamanlı çalışması öngörülenler tarafından yerine getirilen işlerde, nitelikleri dolayısıyla sürekli çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına postalar hâlinde işçi çalıştırılarak yürütülen sanayiden sayılan işlerde, nitelikleri dolayısıyla bir yıldan az süren mevsimlik, kampanya veya taahhüt işlerinde, iş süresinin haftanın çalışma günlerine bölünmesi suretiyle yürütülmesine nitelikleri bakımından uygun olmayan işlerde, kısmi süreli çalışma hakkı, işverenin uygun bulması halinde, çalışan tarafından kullanılabilmektedir.”