Dudak-Damak Yarıkları Ne Zaman Tedavi Edilmeli?

Halk arasında tavşan dudak olarak bilinen dudak ve damak yarıkları nedir? Ne sıklıkla rastlanır? Dudak-damak yarıklarının oluşmasındaki nedenler nelerdir? Aile için tavşan dudaklı bir çocuk estetik bir problem gibi görülmesine rağmen çocuğun sağlığı ile ilgili de birçok problem gelişebilir mi? Tedavi için en uygun zaman hangisidir? Damak ameliyatları ne zaman yapılır?

Toplumda binde bir oranında görülen dudak ve damak yarıkları konusunda merak edilenleri Acıbadem Bodrum Hastanesi Estetik-Plastik ve Rekonstrüktif Cerrahisi Uzmanı Prof. Dr. Mehmet Mutaf Sağlığım İçin Herşey’e anlattı.

. Halk arasında tavşan dudak olarak bilinen dudak ve damak yarıkları nedir? Ne sıklıkla rastlanır?
“Dudak ve damak yarıkları maalesef oldukça sık görülen bir anomalidir. Bin canlının doğumundan bir tanesi böyle gerçekleşmektedir. Halk tarafından şekline göre tavşan dudak olarak anılmaktadır. Sadece çocuğun ve bireyin değil; çocuk doğar doğmaz ebeveynin de yaşamını etkileyen, hayatın her aşamasında birden fazla zorluğu olan bir anomalidir. Orta yüz bölgesi gebeliğin dördüncü-beşinci ayında şekillenmeye başlar. İlk başta ayrı ayrıdır. Yaklaşık 10. haftaya doğru bu parçaların birleşmesiyle yüz oluşur. Ortadaki üç parçanın birleşmesindeki zafiyet de dudak-damak yarıklarının oluşmasına neden olur.”

AKRABA EVLİLİĞİ VE KALITIM EN ÖNEMLİ SEBEPLER

. Dudak-damak yarıklarının oluşmasındaki nedenler nelerdir?
“Akraba evliliği, kalıtım ve irsiyet en büyük sebeplerindendir. Hamilelik döneminde bilinçsizce kullanılan ilaçlar, gereksiz yere veya yanlış zamanda çektirilen X-raye maruz kalınan filmler, annenin alkol, sigara ve uyuşturucu gibi kötü alışkanlıklarının olması sebepler arasındadır. Ayrıca folik asit gibi beslenme ile ilgili olan eksiklikler ve ilk üç ayda geçirilen kızamıkçık gibi viral enfeksiyonlar da dudak-damak yarıklarının nedenidir. Halk arasında özürlü diye tabir edilse de temelde zihni sağlam ve normal bir birey olma potansiyeli taşıyan çocuklardır. Sadece ana rahmindeki 5. haftadan 10. haftaya olan süreçte ortaya çıkan olumsuzluklardan dolayı topluma, hayata eksiklikle ve problemle katılmaktadırlar.”

TAVŞAN DUDAĞIN NEDEN OLDUĞU SAĞLIK PROBLEMLERİ

. Aile için tavşan dudaklı bir çocuk estetik bir problem gibi görülmesine rağmen çocuğun sağlığı ile ilgili de birçok problem gelişebilir mi?
“Çocuk doğduğunda görüntü itibari ile kimsenin istemediği bir durumdur. Bu noktada anne-baba öncelikle kendini suçlamaktadır. Bunu bir ceza gibi gören yaklaşımlar da vardır. Ancak binde bir canlıda görülen, annenin ve babanın da hiçbir şekilde dahil olmadığı bir durumdur. İkincisi ise ‘Bu çocuk ne olacak? Nasıl büyüyecek?’ sorusunun sorulmasıdır. Doğru ve zamanında yapılan tedavilerle çocuklar tamamen normal bireylere dönüşür. Hasta yakınlarının yaşadıkları birinci zorluk, bebeğin tam beslenemiyor olmasıdır. Özellikle de tam dudak ve damak yarıklarında durum daha zordur. Emmek için ağız ve burun boşluğu birbirinden ayrı olmalıdır. Ağızdan hava kaçağı olmamalıdır. Bu durumdaki bir çocuk ememez. Ememeyen çocuk beslenme zincirindeki en kıymetli şey olan anne sütünü kaçırmaktadır. Aynı zamanda ememediği için huzursuz ve açtır.

Tedaviye ilk günden aile eğitilerek başlanır. Çocuk dik olarak, neredeyse oturtularak beslenir. Özel biberonlar da vardır ama küçük bir çay kaşığı da yeterlidir. Emzirmek normalde 3-5 dakika sürüyorsa, dudak-damak yarıklarına sahip çocuklarda bu süre yarım saat olabilmektedir. Sabırlı olunması gerekir. Yavaş yavaş verilmelidir. Böylece besin akciğere kaçmaz. Yoksa çocuk zatürreeden başını alamaz. Diğer zorluk ise bu çocukların geniz boşluğu doğrudan açık olduğu için ve hava ile temas ettiği için orta kulaklarının iltihaba ya da sıvı birikimine çok yatkın olmasıdır. Erken dönemde fark edilmezse işitme kaybına kadar gider. Bu nedenle kulak, burun, boğaz doktorları ya dudak ya da damak ameliyatı sırasında kulağa o sıvıyı alacak bir tüp koyarlar. Beslenme ve görüntü sorunu, anne ve babaya ciddi stres kaynağıdır. Çocuk büyüdükten sonra da çocuğun kendisi için bir psikolojik travmadır. Okulda bununla ilgili şakalara maruz kalır. Hatta doğru tedavi edilmezse okula bile gidemez.

Bir sonraki sorun ise diş ve çene gelişimidir. Bu çocuklarda birleşim hattındaki dişler gelişim geriliği gösterir. Yarık olan üst dudak da alta göre gelişmede geri kalır. Çocukların kendine özel bir yüz şekilleri vardır. Bunun da takip edilmesi gerekir. Dudak-damak yarıkları tedavi edilmemiş çocukların bir diğer sorunu da konuşma problemidir. Pek çoğu eğitim açısından geride kalır. Hatta okula gitmek istemez. Çünkü telaffuz edemiyordur. Tedavileri bu açıdan çok önemlidir. İlk başta infialle yaklaşan anne ve baba daha sonra çare aramaktadır. Bu hastalıkta çare vardır. Doğru zaman, doğru eller, deneyim, birikim ve doğru yapılan tedavilerle bu mümkündür.”

Prof. Dr. Mehmet Mutaf

TEDAVİ İÇİN UYGUN ZAMAN

. Tedavi için en uygun zaman hangisidir?
“Geç kalmak çok büyük kayıplara yol açtığı için doğru zaman çok önemlidir. En geç üçüncü ayında tedavi yapılmalıdır. 10’lar kuralı dediğimiz bir kuralda dudak ve burun tamiri olacak çocuk 4,5 kilodan (10 pound) aşağı olmamalıdır. Kan değeri 10’dan aşağı ve 10 haftalıktan da küçük olmamalıdır. Bu da üçüncü aya denk gelmektedir. Üçüncü ayda dudak ve damağın onarılması ile anne ve babanın da stresi bitmektedir.”

“DAMAK ONARIMI 9 – 12. AY ARASINDA YAPILMALI”

. Damak ameliyatları ne zaman yapılır?
“Damak ameliyatlarında konuşma için geç kalmak çok büyük bir sorundur. İki yılı geçmiş damak yarıkları ameliyatı yapılmamış çocukların bir daha normal konuşması mümkün değildir. Konuşma terapistlerinin çalışmalarına rağmen çok zordur. Onun için 9-12.ay arası damak onarımı yapılmaktadır. Böylelikle çocuk ilkokula kadar hazır olur. Kalıcı dişlerin çıktığı sekiz yaşa kadar başka tedavi olmaz. İki ameliyatla çocuk akranlarına benzer. Gerek konuşma, gerek görsellik, gerek burun-dudak onarılmış olur. Ama kalıcı dişler çıkarken küçük bir cerrahi gerekebilir. Ortodontik tedavi öncesinde yarık hatlarını sağlamlaştırmak için kemik destekler konulur. Ortodontistler de diş dizilimi mükemmel olsun diye tedavi yapar.

Bugün dudak ve burun üç aylıkken bir defada onarılmaktadır. Eskiden burun bırakılıyordu. Erişkinliğe geçerken, 17-18. yaşlarında estetik olunuyordu. Şuanda iyi yapılmış dudak-burun ameliyatlarında buna ihtiyaç kalmamaktadır. Gerek görüntü, gerek konuşma, gerek işitme, gerek beslenme sorunlarının hepsi bu iki ameliyatla onarılır. Bu ameliyatlar aynı zamanda bir ekip işidir. Plastik cerrahlarla birlikte çocuk hekimleri, aileye genetik danışmanlık vermek ve sebeplerine inmek noktasında genetik uzmanları, anestezistler, konuşma terapistleri, kulaktaki problemler için kulak-burun-boğaz uzmanları, ortodontistler gibi birçok alandan uzman koordinasyon ve el birliği içinde çalışmaktadır.”

“AİLEDE DOĞUMSAL ANOMALİ VARSA AİLE İÇİ EVLİLİKLERDEN KAÇINILMALI”

. Dudak-damak yarıklarıyla doğan çocukları olan aileler bundan sonraki çocuklarında da böyle bir problem olur mu diye endişe ediyorlar. Kız ya da erkek çocuğu olan ailelerde başka kişilerde bu sorunun olması riski ne ölçüde değiştiriyor?
“Dudak-damak yarıklarının toplumda görülme sıklığı binde birdir. Dudak-damak yarıklı bir birey, dudak-damak yarıklığı olmayan bir bireyle evlenirse çocuklarında olma olasılığı yüzde 4’tür. Ama yüzde 4-5’ler genetik açısından çok düşük bir orandır. Bu nedenle korkulacak bir şey yoktur. ‘Birinci çocuğumda oldu. Anne-babada veya ailede dudak-damak yarığı yok. İkinci çocuğumda olma şansı nedir?’ denirse yine yüzde 4’tür. Ama anne ya da babadan birisinde ve bir de birinci çocukta varsa ikincide olma olasılığı yüzde 17’ye çıkar. Birinci çocukta ve babada varsa o zaman oran yüzde 17’dir. İki ebeveynde de varsa yine yüzde 17’dir. Bu tür bütün doğumsal anomalilerin ailede olması mümkünse aile içi evliliklerden kaçınmayı gerektirir. Böylece bu tür genetik hastalıklar toplumdan yavaş yavaş kaybolur ve daha sağlıklı nesiller olur.”