Dudak Damak Yarıkları, Nedenleri ve Tedavisi

Acıbadem Bodrum Hastanesi Estetik, Plastik ve Rekonstruktif Cerrahi Uzmanı Prof. Dr. Mehmet Mutaf, yarık dudak ve damak deformiteleri konusunda merak edilen soruları yanıtlıyor:

. Yarık dudak ve damak deformitesi nedir?
“İnsan yüzünün orta bölümü hamileliğin yedinci haftası civarında birbirlerinden ayrık yapılar olarak ortaya çıkıp 12’inci haftaya doğru, süreç içinde birbirleriyle birleşip bütünselleşen üç ana parçadan oluşur. Halk arasında “tavşan dudak” ve “kurt ağzı” gibi isimlerle ifade edilen ‘yarık dudak-damak deformitesi’ işte bu yapıların birbirleriyle birleşip kaynaşmaması ile sonucu ortaya çıkan bir doğumsal anomalidir.

. Dudak damak yarıklarının sebepleri nelerdir?
“Yarık dudak-damak oluşumunda rol alan birden çok etken söz konusudur. Bu etkenlerin başında kalıtsal özellikler ve annenin hamileliliğin erken döneminde doktor kontrolü dışında kullandığı ilaçlar gelmektedir. Ayrıca annenin hamilelik döneminde yetersiz beslenmesi, radyasyona maruz kalması, uyuşturucu kullanımı, anneye ait hastalıklar, çevresel faktörler, annenin sigara ve alkol alışkanlığı bu duruma yol açabilir. Yarık dudak-damak nedenleri arasında ülkemizde özellikle ön plana çıkan bir diğer durum ise yakın akraba evlilikleridir. Ailesel geçiş ihtimalini artırmaktadır.”

“BEBEK ANNE KARNINDA İKEN TEŞHİS EDİLEBİLİR”

. Gebelikte fark edilebiliyor mu?
“Bilindiği gibi ultrason yardımı ile bebeğin anne rahmindeki gelişimini takip etmemiz mümkün. Bu yüzden dudak-damak yarıkları da doğumdan önce, yani bebeğin anne karnındaki gelişimi sırasında rahatlıkla görülebilecek bir anomalidir. Ancak görülmesi durumunda maalesef bebek doğana kadar yapılacak herhangi bir şey yoktur. Tedavi için çocuğun doğmasını beklenmektedir.”

. Dudak damak yarıklarının toplumda görülme oranı nedir?
“Ülkemizde dünyaya gelen her bin bebekten biri dudak ve damak yarığı ile doğmaktadır. İzole damak yarığı ise 2 bin 500’de bir oranında görülür. Dudak-damak yarığı erkeklerde iki kat fazla görülürken, izole damak yarığı kız çocuklarda iki kat fazla görülmektedir.”

DUDAK DAMAK YARIKLARININ TİPLERİ

. Dudak damak yarıklarının belirgin özellikleri nelerdir?
“Yüzümüz gözle görülen bir bölge olduğu için bu anomalini teşhisini koymak doğal olarak çok kolaydır. Her bakan insanın görebildiği bir deformitedir ama biz hekimlerin gözüyle her dudak-damak yarığı aynı değildir. Bu anomalinin birbirinden farklı tedavi yaklaşımları gerektiren değişik tipleri vardır..

Yarık dudak anomalisi üst dudakta görülür ancak

• Tek taraflı tam olmayan dudak yarığı
• Tek taraflı tam dudak yarığı
• İki taraflı tam olmayan dudak yarığı
• Bir taraflı tam bir taraflı tam olmayan dudak yarığı
• İki taraflı tam dudak yarığı
• Orta hat dudak yarıkları (nadiren) şeklinde olabilirler.

Yarık damak ise yumuşak damak yarıkları, sert damak yarıkları, submukoz yarıklar dediğimiz gizli yarıklar veya sadece küçük dilin ikiye ayrılması (bifid uvula) şeklinde ortaya çıkabilir.

Yarık dudak ve damaklı doğan bebeklerin bir kısmında ise yarık dudak ve damak dışında vücutlarında başka bir takım doğumsal anomaliler de görülebilir. Bu nedenle yarık dudak ve damak kusuru ile doğan bebekleri, doğduktan sonra ayrıntılı bir genel muayeneden geçirmek gerekiyor.”

DUDAK DAMAK YARIKLARININ ÖNEMİ

. Dudak damak yarıklarının önemi nedir, ne tür sorunlara yol açabilir?
“Dudak-damak yarıklı çocukların durumu görünüm itibarıyla anne babaya büyük stress yaşatan bir durumdur. Bu anomali ile dünyaya gelen bebeklerde, erken dönemdeki en büyük sorun ise beslenme güçlüğü ve buna bağlı olarak da gelişimlerinin yavaş olmasıdır. İlerleyen ay ve yıllarda ise orta kulak iltihabı ve işitme güçlükleri, konuşma bozuklukları ortaya çıkar.

Dudak damak yarıklı bebekler normal bebekler kadar rahat beslenemezler. Özel biberonlarla veya kaşıkla mama vererek beslenmeleri gerekir. Ayrıca beslerken mamanın genze kaçmaması için çocuğun dik tutulması gerekir. Diğer bebeklere göre daha fazla hava yuttuklarından daha sık gazları çıkartılmalıdır. Bu çocuklar çok sık üst solunum yolu enfeksiyonu ve orta kulak iltihabı olabilirler. Bu nedenle ebeveynlerinin çocuğu soğuktan korumaları ve beslenmelerine dikkat etmeleri gerekir.”

DUDAK DAMAK YARIKLARININ TEDAVİSİ

. Bu anomaliyle dünyaya gelen bebeklerin tedavisi mümkün müdür? Nasıl yapılıyor?
Yarık dudak-damak tedavisi mümkün bir durumdur. Ailelerin bu konuda telaşlanmasına gerek yoktur, zira doğru yapılan bir tedavi sonrası, bu anomali ile doğan çocuklar tamamen normal bir hayat sürerler.

Dudak-damak yarıklarının temel tedavisi cerrahidir. Ancak cerrahiden önce ve sonra yapılması gereken ve başarımızda son derece önemli rol oynayan diğer hususlar da söz konusudur. Dolayısıyla dudak-damak yarıklarının tedavisi multidisipliner yaklaşım gerektirir, kısacası bir ekip işidir.”

“DUDAK DAMAR YARIKLARININ TEDAVİSİ BİR EKİP İŞİDİR”

. Tedaviyi gerçekleştirecek ekip kimlerden oluşuyor?
“Bu ekip başta plastik ve rekonstrüktif cerrahi uzmanı olmak üzere ortodontist, konuşma terapistleri, genetik, kbb, pediatri ve anestezi uzmanları yanı sıra odyolog, uzman psikolog ve hemşirelerden oluşur.

Plastik, rekonstüktif ve estetik cerrahi uzmanları dudak-damak yarıklı hastaların bebeklikten ergenliğe kadar kemik ve yumuşak dokulardaki eksiklik ve deformitelerinin düzeltilmesinde uzmanlaşmışlardır. Takımla birlikte optimize fonksiyon kadar uygun yüz, damak ve gülüş görünümü ve konuşma-işitme için dikkatlice cerrahi plan konusunda çalışırlar.

Ortodontistler  cerrahlar ve diğer uzmanlarla birlikte operasyon öncesi ve sonrası uygun diş ve çene yapısının sağlanması için koordinasyon sağlarlar.  Ekibimizin ortodontistleri her alanda bizimle mükemmel bir uyum içinde çalışmaktadır. ‘Nasoalveolar kalıplama’ adı verilen bir teknik ile ortodontistler hastamızı ameliyata hazırlamaktadır. Bu işlem aynı zamanda hastanın ameliyata hazır hale gelene kadar ki dönemde yarıktan doğan mağduriyetini de minimale indirmektedir.  Ortodontistler aynı zamanda ameliyat sonrasındaki izlemde de önemli rol oynamaktadır.

Dudak-damak yarıklı çocuklarda sık görülen tıkayıcı hava  yolu problemleri, işitme kaybı, kulak enfeksiyonları, sinüs ve burun hastalıkları gibi durumların tedavisini KBB uzmanları gerçekleştirir. Ayrıca dudak-damak yarığı takımının diğer elemanlarıyla hastaların uyku, işitme, konuşma ve çiğneme sorunlarıyla da ilgili olarak yakın çalışırlar.

Genetik danışmanlar aile hikayesini alırlar. Klinik genetik uzmanları medikal hikayeyi tekrar değerlendirir, hastayı muayene eder ve tanıda yardımcı olur. Aynı zamanda hastalığın ileriki kuşaklarda tekrarlama ve ailesel geçiş riski konusunda aileye  bilgi verirler.

Konuşma terapistleri ise damak yarıklı çocukların cerrahi sonrası konuşma kabiliyetlerinin geliştirilmesi ve rehabilitasyonunda görev alırlar.”

DUDAK DAMAK YARIKLARINDA CERRAHİ TEDAVİNİN ZAMANI

. Dudak ve damak yarıklarının cerrahi tedavisi ne zaman ve nasıl yapılmalıdır?
“Bu bebekler doğumun hemen ardından bir çocuk doktoru tarafından muayene edilerek ek bir anomali olup olmadığı araştırılmalıdır. Bu arada ebeveynlere de (özellikle doğum öncesi yarık damak dudak teşhisi koyulmamışsa) psikolojik destek sağlanmalıdır. Bu bebeklerde emme fonksiyonu yeterli olmadığı için anneye bebeğin beslenme şekli (kucakta ve kaşık ya da özel biberonla ve yarık damaklı bebeklerde ağız içi obturator kullanarak) anlatılır.

Diğer yandan deformite ne düzeyde olursa olsun bebek, doğumun hemen sonrasında bir ortodontist tarafından değerlendirilmeli ve deformitenin tipine göre çeşitli ağız içi veya dışı cihazlar ile anatomik yapıların düzenli bir şekilde gelişmesi ve ameliyata hazırlanması sağlanmalıdır.

Dudak yarıklı bebeklerde ameliyat zamanını belirlemekte bizim ‘10’lar Kuralı’ dediğimiz kriterler söz konusudur. Öyle ki bebeğin kilosu 10 pound (4.5 kg), kan değeri 10 ve yaşı 10 haftanın altında olmamalıdır. Dolayısıyla biz yarık dudaklı bebekleri genellikle 3 aylıkken ameliyat etmekteyiz. Bu ameliyatta dudak bütünlüğü sağlanmakta, yanı sıra burundaki şekil bozukluğuna da müdahale edilmektedir.”

Damak onarımı ise dokuzuncu aydan başlamak üzere en geç bir yaşında gerçekleştirilmektedir. Geç kalınması durumunda kalıcı konuşma bozukluğu riski yüksektir.

Dudak ve damak yarığı onarımları genel anestezi ile yapılan ve bebeklerin ameliyata son derece dikkatle hazırlanması gereken ciddi operasyonlar olup; yüz güldürücü sonuçların alınabilmesi için bu alanda deneyimli bir plastik ve rekonstrüktif cerrahi uzmanınca gerçekleştirilmesi gerekir.”

AMELİYAT SONRASINDA NELERE DİKKAT EDİLMELİ?

. Yapılan cerrahi sonrası nelere dikkat edilmesi gerekiyor?
“Dudak yarığı onarımlarından sonra hastalar genellikle ertesi sabah evlerine gönderilir. Meme emmeye veya biberon kullanımına ikinci gün izin vermekteyiz. Bebek emmiyor ise beslenme, ameliyat gününden itibaren olmak üzere kaşıkla oturur pozisyonda yapılabilir. Dikiş hatlarının burun akıntıları ve mamalarla kirlenmesi önlenmelidir. Bu amaçla kesiye hergün antibiyotikli pomatlarla pansuman yapılır. Yara hatlarının temiz tutulması enfeksiyonlardan kaçınmak açısından çok önemlidir. Ameliyat sonrası 5-7. günlerde tüm dikişler alınır.

Damak yarıklarında ise ameliyat sonrası yatış süresi üç gündür. Ameliyattan sonraki bir aylık süre için özel bir beslenme protokolü uygulanmaktadır. Ebeveynin bu konuda eğitilmesi son derece önemlidir. Sonrasında ise konuşma egzersizleri uygulamaktayız.

Dudak -damak yarığı onarımlarından sonra konuşma yanı sıra diş ve çene gelişimleri de yakından izlenmelidir.”

KALITIMIN ETKİSİ NEDİR?

. Bu deformitenin anne-babanın her çocuğunda görülme ihtimali nedir?
“Yarık dudak/damaklı bir çocuğu olan aile planladıkları diğer çocuk veya çocuklarda aynı şekilde dudak/damak yarığı görülme riskini bilmek isterler. Bu konuda belli bir geçiş paterni söz konusu olmamakla birlikte, başka birinci veya ikinci derece akrabada yarık yoksa, doğacak ikinci bebekte de dudak-damak yarığı görülme riski yüzde 3-5 tir. Eğer, aynı ailede iki tane dudak/damak yarıklı birey varsa, yeni doğacak olan kardeşte veya yarıklı bireylerin çocuklarında yarık dudak/damak görülme riski yüzde 10-20′dir.

Tekrarlama riski değerlendirilirken kişin cinsiyeti ve mevcut yarığın ciddiyeti önemlidir. Yarık dudakta en düşük riski (yüzde 3) tek taraflı yarık dudağı olan bir erkeğin doğacak olan kızkardeşi ve kızı taşır. En yüksek riski (yüzde 15-17) ise çift taraflı dudak-damağı  yarık olan bir kızın doğacak olan erkek kardeşi ve oğlu taşır. Yarık damaklı bir erkeğin kardeşlerinde tekrar görülme riski yüzde 1.69, çocuklarında görülme riski yüzde 5.8 dir. Yarık damaklı bir kızın kardeşlerinde tekrar görülme riski yüzde 2.48, çocuklarında görülme riski yüzde 1.73’ tür.

YAKIN AKRABA EVLİLİKLERİNDEN KAÇINILMALI

Dış görünümleri nedeniyle toplum tarafından dışlanan yarık dudak damaklı çocuklar aslında son derece zeki ve duyarlıdır.  Bu anomali ile dünyaya gelen çocuklar doğru ellerde yapılan  tedavilerle tamamen düzeltilebilir ve herkes gibi normal bir hayat sürerler. Bu nedenle ailelerin çocuklarıyla ümitsizliğe ilgili kapılmamaları gerekiyor. Son olarak, özellikle vurgulamak isterim ki,  bu hastalığın ailesel geçiş riskini artıran yakın akraba evliliklerinden kaçınılması gerekiyor. Kısacası daha sağlıklı nesiller için aile kurgusuna dikkat edilmesi gerekiyor.”