El Rehabilitasyonu ve Yöntemleri

El rehabilitasyonu ne demektir? Elin hangi hastalıklarında daha çok rehabilitasyona gereksinimi duyulur? Karpal tünel sendromu (el bileğindeki sinir sıkışması) ve tetik parmak hastalığında elde ağrı, eşyaların tutulamayıp düşürülmesi gibi sorunlar el rehabilitasyonunda tedavi şansına sahip midir? El rehabilitasyonu yöntemleri nelerdir? El rehabilitasyonu sadece birtakım egzersizler mi; yoksa birtakım cihazlarla da zaman zaman yapılan terapiler midir? Hastaya evde yapması için ne tür ödevler verilir? Rehabilitasyondan olumlu sonuç alabilmesi için kişinin bu ödevleri ne süreyle ve ne sıklıkla yapması gerekir? Ülkemizde hastalar evde verilen el rehabilitasyon programlarına ne ölçüde uyuyorlar? El rehabilitasyonu ile kişi elini kullanabilir; ağrısından kurtulabilir mi? Hastaların ne kadar sıklıkla fizyoterapiste gitmeleri gerekir? Her bir seans ne kadar sürer?

Romatem Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Hastanesi Fizyoterapist Yonca Köksal merak edilen soruları Sağlığım İçin Herşey’de yanıtladı.

. El rehabilitasyonu ne demektir?
‘‘El rehabilitasyonu ev ve iş kazaları, trafik kazası, ateşli silah yaralanmaları, hayvan ısırıkları, doğumsal sorunlar, elin kendi hastalıkları gibi geniş yelpazede pek çok sebeplerle elden omuza kadar olan bölgedeki her türlü incinmeyi kapsar.’’

REHABİLİTASYON HANGİ DURUMLARDA YAPILIR?

. Elin hangi hastalıklarında daha çok rehabilitasyona gereksinimi duyulur?       
‘‘Karpal tünel sendromu denilen özellikle ev kadınlarının veya elini zorlayıcı kullanan insanların daha sık rastladığı bir sinir sıkışması durumunda rehabilitasyon gerekebilir. Ayrıca tetik parmak denilen takılmalarda ve yumuşak dokuların kalınlaşmasıyla görülen sıkışma sorunlarında da rehabilitasyona ihtiyaç olur. Bunların birazcık ödemi indirilip biraz ağrı rahatlatılarak elin fonksiyonel kullanım kalitesinin arttırılması hedeflenir.’’

. Karpal tünel sendromu (el bileğindeki sinir sıkışması) ve tetik parmak hastalığında elde ağrı, eşyaların tutulamayıp düşürülmesi gibi sorunlar el rehabilitasyonunda tedavi şansına sahip midir?
‘‘Eğer hasta geceleri uyanıyor, elindeki cisimleri düşürüyor ve bu bölgede bir adale zayıflığı başlamışsa mutlaka bir EMG tetkiki istenir. Doktor bir ameliyat endikasyonu koymuyorsa o zaman en azından elin doğru kullanımıyla bile incitici kullanımlardan kaçınılabilir. Kuvvetli bez sıkmak, el işi, örgü gibi devamlı yapılan tekrarlayıcı, zorlayıcı faaliyetler veya oturup uzun uzun bir şeyler doğramak, oradaki basıncı arttıran sebeplerdir. Bu nedenle en önemlisi koruyucu olmak, elin ideal kullanım pozisyonunu bilmektir. Elin 30 derece havada durduğu pozisyon elin yapılarının en rahat olduğu duruştur. Dolayısıyla bir çorba karıştırırken bileğimizi bükerek değil, 30 derece havada karıştırırsak bu bile koruyucu olur.’’

HANGİ YÖNTEMLER UYGULANIYOR?

. El rehabilitasyonu yöntemleri nelerdir? El rehabilitasyonu sadece birtakım egzersizler mi; yoksa birtakım cihazlarla da zaman zaman yapılan terapiler midir?
‘‘Hasta geldiği zaman önce bir analizi yapılır. Hastanın yaralanmasına, yerine, seviyesine, ilk müdahalesinin bir el cerrahı tarafından mı yapıldığına, yaşına psiko-sosyal durumuna bakılır. Ona göre uygun fizik tedavi ajanları seçilir. Bu ajanlardan en yaygın kullanılanı ultrasondur. Derin yapıların ısıtılması, doku yenilenmesinin uyarılması, gergin yapıların rahatlaması için kullanılır. Bir çeşit derinde mikro masaj etkisi olan bir cihazdır. Ağrı için lazer kullanılır. Elektrik simülasyonları, kas gücünün ve eklem hareketliliklerinin arttırılması ve yumuşak dokuların birbirlerinde rahat kaymasını sağlaması açısından faydalıdır.’’

HASTANIN EVDE YAPABİLECEĞİ EGZERSİZLER

. Hastaya evde yapması için ne tür ödevler verilir? Rehabilitasyondan olumlu sonuç alabilmesi için kişinin bu ödevleri ne süreyle ve ne sıklıkla yapması gerekir?
‘‘Tedavinin sonunda yapılan tedavi edici (terapötik) egzersizlere, hasta da mutlaka evde örneğin 2 saatte bir 10’ar tekrarla devam etmelidir. Çünkü hasta koopere olmazsa (işbirliği yapmazsa, hasta kazanılmazsa) bir yol alınamaz. Zorlayıcı, sert, agresif yaklaşımlar yerine daha aktif hareketlerle incitmeden dokuya saygıyla tedavi yapılmalıdır. Hasta bir ah! dememelidir. Egzersiz programı, manuel terapi, mobilizasyonlar ve traksiyonlardır. Eklem sorunlarında traksiyon çok rahatlatıcıdır. Kimi zaman deformatileri bayağı değiştirir. Hastaya bunun en basit hali gösterilir; parmakları ile bunu yapması çok rahatlatıcı olur. Çalışma aralarına mutlaka biraz stretching (germe) hareketleri de ekletilir. Hastanın evde yaptığı bu egzersizler mutlaka takip edilip kayıt altına alınarak değerlendirmeler düzenli olarak yapılır.’’

. Ülkemizde hastalar evde verilen el rehabilitasyon programlarına ne ölçüde uyuyorlar?
‘‘Genellikle ilk birkaç gün hasta ‘bu nasıl oldu, neden benim başıma geldi’ gibi psikolojik bir tepki veriyor. Öncelikle hastayı kazanmak gerekiyor. Yumuşak yumuşak o iyileşmeleri görüp biraz fonksiyon arttıkça, kendisi bir şeyler yapabildikçe hasta bu sefer katılmaya başlıyor. Koopere olduğumuz anda zaten çok daha hızlı bir ivmeyle iyileşme sağlanıyor.’’

‘‘ATEL, DÜŞÜK ELİN DESTEĞİ İÇİN GEREKLİ’’

. El rehabilitasyonu ile nelerden kurtulmak mümkündür? Kişi elini kullanabilir; ağrısından kurtulabilir mi?
‘‘Mutlaka atel kullanımı düşük elin desteği için gereklidir. Bu, termoplastik malzemelerle yapılan veya hazırları da bulunan eli destekler ve bir an önce fonksiyonel kullanımın başlaması çok önemlidir. Omuza kadar olan bölgeyi kapsar; zaten el kullanımı olmayınca kol da fazla kullanılmaz. Nöroloji hastalarında eğer hastanın elinde hiçbir hareket yoksa kol da öyle durur. Hastanın küçücük bir hareketi bile varsa, ona uygun bir atel yapılırsa ekmeği tutup yiyebilir. Kol elin kaldıracıdır; el nereye isterse kol onu oraya götürür.’’

. Hastaların ne kadar sıklıkla fizyoterapiste gitmeleri gerekir? Her bir seans ne kadar sürer?
‘‘Elin durumuna göre, örneğin şişlik, ağrı, ödem, eklem kısıtlılığı ve adale zayıflığı varsa süre uzar. Çünkü her birine uygun başka bir mobilite uygulanır. 1-1 buçuk saat kadar sürer. Hastanın 10-15 seans gelmesi gerekebilir. Elin ihtiyacına göre daha da uzayabilir.’’

‘‘HASTANIN İYİLEŞECEĞİNE İNANMASI ÖNEMLİ BİR FAKTÖR’’

. Hastanın iyileşeceğine inanması, stresli olmaması ve tedaviye uygun olması iyileşmeyi ne oranda etkiler?
‘‘Hasta iyileşeceğine inanırsa zaten ilk adımı atmış olur. Tedaviye katılması, verilen ödevleri yapması, beslenmesi, yapacağı ılık su banyosu iyileşmeyi olumlu yönde etkiler. Hasta ellerini kullanmaya çabalamazsa bir iyileşme beklenemez. Hareket etmek zorundadır; vücut hareket için programlanmıştır. Sağlam el, kol ya da bacak bile hiçbir şey yapılmadan bir hafta öyle durursa zaten zayıflar, daha uzun sürelerde kemiği bile zayıflar. Onun için bir an önce doğru desteklenmiş atellerle eklemleri zorlamadan fonksiyonel hareket etmesi istenir hastadan.’’

. Uzaktan gelen bir hastada el rehabilitasyonu yapmak mümkün müdür?
‘‘Burada kalış süresi kısıtlıysa hastanın 3-5 seans bile olsa rehabilitasyonu yapması tabloyu değiştirir. Hasta koopere ise ve kendisi de orada düzenli devam ettirip atelini takarsa tedavi olur. Ancak ameliyat olmamış bir hastanın bez sıkma gibi lüzumsuz tekrarlayıcı hareketler yapıp arada küçük dinlenmeler, egzersizler yapmaması durumunda tedavinin bir anlamı kalmaz.’’