Embriyo Transferi Sonrasında Nelere Dikkat Etmek Gerekir?

Tüp bebek tedavisinde başarıyı etkileyen faktörleri İstanbul Tüp Bebek ve Kadın Sağlığı Merkezi’nden Kadın Hastalıkları Doğum ve Tüp Bebek Uzmanı Op. Dr. Hande Akbaş Sağlığım İçin Her Şey'e anlattı.

. Tüp bebek tedavisinin adımları nelerdir?

‘‘İlk kez başvuran çiftlerin karı koca olarak gelmeleri tercih edilir. İlk başvuruda herhangi bir tetkik olmayacağı için öncelikle hastalardan iyi bir öykü almak çok önemlidir. Her ikisi de tek tek dinlenerek; belli birtakım hastalıkları var mı, cerrahi işlemler geçirmişler mi, bunlar detaylarıyla analiz edilir. Sonrasında tanıyı koymaya yardımcı olacak bazı kan tetkikleri ve görüntüleme yöntemlerine başvurulur. Erkeklerde buna bir de semen analizi eklenir. Bütün sonuçlar çıktıktan sonra çift tekrar davet edilir. Çiftin neden çocuk sahibi olamadığı anlaşıldıktan sonra onlara en uygun tedavi yönteminin ne olacağına karar verilir.’’

YUMURTA TOPLAMA NASIL BİR İŞLEM?

. Yumurta toplama nasıl bir işlemdir?

‘‘Yaklaşık 10-12 günlük süreçte birtakım hormonlarla kadının yumurtaları laboratuvar şartlarında büyütülür. Belli bir olgunluğa getirildikten sonra çatlatma iğnesi verilerek büyütülen yumurtalar tek tek alınmaya çalışılır. Hasta anestezi alamayacak durumda değilse hafif sedasyon tarzında ağrıyı minimalize edecek anestezi altında yapmayı tercih ettiğimiz bir yöntemdir. 10-15 dakikalık bir işlemdir. Toplanan yumurtalar laboratuvardaki embriyologlara verilir. Hasta en geç 2 saat içinde evine gitmiş olur.’’

HANGİ ENDOSKOPİK YÖNTEMLER UYGULANIYOR?

. Tüp bebek tedavisinde kullanılan endoskopik yöntemler nelerdir? Endoskopik yöntemlerin avantajları nedir?

‘‘Cerrahi, tüp bebekte çok başvurulan bir yöntemdir. Çünkü bazen kadının rahminde miyom ve polip gibi yer kaplayıcı lezyonlar ya da tüplerinde daha önce geçirdiği enfeksiyonlara ya da cerrahilere bağlı birtakım problemler olabilir. Cerrahi olarak bunlar giderilmezse tüp bebek başarısı düşer. Üreme sağlığıyla uğraşan hekimler genelde kapalı cerrahi yöntemlerini (endoskopik yöntemleri) tercih ederler. Çünkü karnı açılmadığı için hem hastanın iyileşme süresi çok kısalır hem de sonrasında birtakım aldığımız cevaplar daha hızlı olacağı için bir an önce tüp bebek tedavisine geçilir. Tüplerdeki sorunun çıkarılması ya da bağlanması genelde laparoskopi yöntemi ile olur. Miyom ya da polip varsa kapalı yöntemle ya da histeroskopi yöntemiyle (kamera ile rahmin içine girilerek) karından değil vajina yoluyla girilerek çıkarılır. Tabii bir cerrahi işlem olduğu için  endoskopik yöntemlerin de komplikasyonları olabilir. Burada cerrahın deneyimli olması çok önemlidir. Mesela karın içinde birtakım yapışıklıklar olduğu için 2-3 tane ameliyat geçirmiş hastalar yüksek riskli endoskopik vakalar olarak kabul edilir. Dolayısıyla gerekli bir başka genel cerrahın da hazır bulunduğu şartlarda operasyon yapmak gerekir.’’

EMBRİYO NASIL SEÇİLİYOR?

. Embriyo nasıl seçilir? Kaliteli embriyo nedir?

‘‘Gebeliği getiren faktör esasında embriyo kalitesidir. Sayıdan çok, kalite önemlidir. Dolayısıyla tüp bebekte başarının en önemli faktörlerden biri kadının yumurta rezervidir. Kadının yumurta rezervi fazlaysa genelde 5. gün dediğimiz blastokist boyutundaki embriyolara gidilerek en iyisi laboratuvardaki embriyologlarla seçilir. 5. güne gidemeyecek kadar az sayıda yumurtası olan kadınlarda ise kişinin öyküsüne bağlı olarak üçüncü gün transferi de yapılabilir. Embriyolar, mikroskop altında embriyologlarla birlikte değerlendirilir. Görüntülerine, bölünmeye, hücre sayısına bakarak hangi embriyoyu vereceğimize transfer öncesi birlikte karar veriyoruz ve bu yolda ilerliyoruz.’’

EMBRİYO ANNEYE NASIL TRANSFER EDİLİYOR?

. Embriyo anneye nasıl transfer edilir?

‘‘Embriyo transferi yumurta toplama gibi olmadığı için anestezi bile önerilmez. Çok özel bir durumu yoksa hastanın idrarı sıkışık gelmesi tercih edilir. Çünkü transfer ultrason eşliğinde yapıldığı için idrar torbası dolu olduğunda rahim çok daha güzel görüntülenir. Kateter milimetrik boyutta olduğu için hasta onu hissetmez. Embriyologların getirdikleri embriyolar ağrısız bir yöntemle direkt rahmin içine yerleştirilir. Hatta ultrason eşliğinde hastaya da gösterilir. Hasta  herhangi bir anestezi almayacağı için kahvaltısını ya da öğle yemeğini yiyip gelebilir. Transfer sonrası evinde yatması da gerekmez. Normal rutin hayatları neyse bir an önce onlara dönmeleri önerilir. Çünkü 7 gün 24 saat tavana bakıp yatmalarının daha çok strese neden olacağını ve bir şeylerin daha çok bozulacağını düşünüyorum. O yüzden de doğal hayatın akışlarına dönmelerini, 12 gün sonra da güzel haberi bize vermelerini rica ediyorum.’’

TRANSFER SONRASI GEBELİK TESTİ NE ZAMAN YAPILIYOR?

. Embriyo transferinden sonra gebelik testi ne zaman yapılır?

‘‘Transferden genelde 12 gün sonra kandaki gebelik hormonuna (HCG) bakıldığında eğer 5’in üzerindeyse hasta gebe diyebiliyoruz. Sonrasında kullandığı ilaçlarda ne gibi değişiklikler yapması konusunda yardımcı oluyoruz. Tabii bazen gebe kalmamış hastalar da oluyor. Bu sefer onların neden gebe kalamadıklarını araştırıyor ve en önemlisi ilaçlara bundan sonra ne şekilde devam edeceğimize tekrar yüz yüze görüşmeye çağırıp birlikte karar veriyoruz.’’

KADININ YAŞI BAŞARIYI NE KADAR ETKİLİYOR?

. Tüp bebek tedavisinde kadın yaşı başarıyı ne kadar etkiler?

‘‘Kadının yaşı en önemli faktörlerden biridir. Çünkü kadınların 40’lı yaşlardan sona yumurta rezervi  düşer. Özellikle 44 yaşından sonra da gebelik ihtimali yüzde 1’in altına iner. Dolayısıyla kadınlar evli olsalar da olmasalar da düzenli jinekolojik muayenelerle yumurta rezervlerine baktırmalıdırlar. En büyük hatalardan biri de adet gördükleri için yumurtladıklarını düşünmeleridir. Halbuki her adet görme yumurtlama demek değildir. Yumurta rezervini anlayabileceğimiz birtakım yöntemlerimiz olduğu için mutlaka üreme alanında deneyimli bir hekime giderek bu konuda nasıl ilerlemeleriyle ilgili bir fikir almalarını öneriyorum. Onun dışında bazen kişi 20 yaşında oluyor ama altta yatan birtakım genetik (ailevi) menopoza yatkınlığı bulunuyor. Bu hastalarda yumurtalar daha hızlı tüketildiği için yumurta rezervi belirgin oranda düşmüş oluyor. Bazen yine genetik birtakım bozukluklar nedeniyle yumurtanın kalitesi çok kötü olabiliyor. Bunların hepsini yumurta dışarı alındığında görülebilir ve hastalarla paylaşılır. İkinci önemli faktör spermin de kalitesidir. Spermde de belli birtakım görüntüsel bozukluklar, sayısı ve özellikle menide spermin olup olmaması tüp bebekte başarıyı mutlak etkileyen faktörlerdir.’’

YUMURTA DONDURMA YÖNTEMİ NEDİR?

. Yumurta dondurma yöntemi nedir?

‘‘Yumurta dondurma yasa ile düzenlenmiştir. Bir kadının yumurtalarını dondurabilmesi için bekar olması ve yumurta rezervini gösteren hormonun (AMH) 1,2’nin altında olması gerekir. Kadının yumurtalıklarının artık yumurta üretmesinin azalmaya başladığı ispat edildiğinde, devletin bize  verdiği yetkiyle rapor çıkararak hastanın birtakım hormonlarla yumurtalarını büyüterek tek tek toplayıp dondurabiliyoruz. Böylelikle kadın ileride menopoza girecekse ve henüz evli değilse onun stresini yaşamamış oluyor. Erkeklerde ise özellikle kanser öncesi kemoterapi ve radyoterapiye maruz kalacaklarsa (bu kadınlar için de geçerli) kanserle ilgili olduğunu deklare ederek spermle yumurtayı dondurabiliyoruz. Kadının veya erkeğin evli olması durumunda yasal olarak embriyolar dondurulabiliyor. Kemoterapi veya radyoterapi alınacaksa onkologlar hastayı öncelikle tüp bebeğe gönderirler. Biz o süreçte embriyoları hazırlayıp donduruyoruz. Hasta sağlığına döndükten sonra da rahime transfer ediyoruz. Embriyolar genelde iki şekilde donduruluyor. Bunlardan biri rahmin o ay transfere hazır olmamasıdır. Endometrium (rahim) ince olabilir ve bu durumda endoskopik yönteme başvurulur. Bu işlemler gerçekleşip uygun bir rahme ulaşıldıktan sonra da embriyolar çözdürülüp yerine yerleştirilir. Bu süre birkaç ay ya da yıl olabilir. Bazen de kadının o kadar çok yumurtası olur ki aşırı uyarılma sendromu olmasın diye rahim dinlendirilir. Çünkü o sırada bir de embriyolar transfer edilirse ve hasta gebe kalırsa riskin daha da artacağı, kadının yoğun bakımlık bile olabileceği ağır bir tablo olur. Toplanan embriyoların transferi o ay kesinlikle yapılmaz. Kadının hormonları tekrar istenilen seviyeye zaten 2-3 ay içinde iner. Ondan sonra rahim hazırlanarak transfere gidilir.’’

TRANSFER SONRASI DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER

. Embriyo transferi sonrasında nelere dikkat etmek gerekir?

‘‘Sağlıklı beslenmek transfer sonrasında da çok önemlidir. Bunda da karbonhidratlı besinlerden uzak kalmak birinci sıradadır. Çünkü enflamasyon arttıran her şey vücudumuza zararlıdır. Un ve şekeri hayatlarından çıkarmalı; sigara ve alkol tüketmemelidirler. Bunun dışında özellikle çay ve kafeinli içecekler çok tüketilmemelidir. Sebze ve protein ağırlıklı her türlü diyetin mutfaklarında olması önerilir. Yine ufak tefek yürüyüşler, yüzme, pilates gibi çok ağır efor gerektirmeyen sporları yapabilirler. Bunun dışında özellikle stresten uzak kalmaları ve bunun için de kendi kendilerine bir uğraşı bulmaları, kitap okumaları çok daha sağlıklı olacaktır.’’