Embriyoloji Laboratuvarında Embriyo Gelişim Süreci

Embriyo nedir? Tüp bebeğin başarısında embriyo kalitesinin önemi nedir? Sağlıklı bir embriyo nasıl olmalıdır? Üçüncü gün embriyosunun özellikleri nelerdir? Blastosist transferi nedir, hangi hastalarda tercih edilir? 5’inci gün embriyosunun özellikleri, avantajları nelerdir? Embriyoskopun tüp bebekte başarıya etkisi nedir? Embriyoloji uzmanı kimdir? Neler yapar? Embriyoloji laboratuarı ne işe yarar? Embriyoloji laboratuvarında embriyo gelişim süreci ve transfer için doğru embriyo seçimini İstanbul Kadın Sağlığı ve Tüp Bebek Merkezi Embriyoloji Uzmanı Embriyolog Sevil Ünal ile konuştuk.  

. Embriyo nedir?

‘‘Embriyo, anne ve babadan alınan sperm ve yumurta hücresinin döllenmesinden sonra gelişim gösteren, iki üç gün kadar embriyoloji laboratuvarında takip edilen hücredir. Embriyodan gelişen yapı, bebeği oluşturacaktır. Aynı zamanda bebeği destekleyen plasenta ve gebelik kesesini de oluşturur.’’

EMBRİYONUN KALİTESİ ÇOK ÖNEMLİ

. Tüp bebeğin başarısında embriyo seçiminin önemi nedir?

‘‘Embriyo seçimi hastanın özelliklerine, yaşına ve daha önceki tedavi denemelerine göre yapılır. Türkiye’de bir embriyo transferi için yaş sınırı 35 yaş altıdır. 35 yaş üzerine ise iki embriyo transferi gerçekleştirilir. Bu, gebelik şansını etkileyen önemli bir kriterdir. Ama bunun yanında embriyonun kalitesi de önemlidir. Birinci kalite, ikinci kalite gibi dünya standardında belirlenmiş bir kalite sistemi vardır. Embriyolar dört ayrı kaliteye gelişim göstermek üzere sınıflandırılır. Amaç, gelişimi her gün farklı gelişim aşamalarına uygun olarak takip edilen embriyoların içerisinden en iyisini seçip anne rahmine transferini gerçekleştirmektir. Çünkü en yüksek gebelik oranını o çift için birinci kalitedeki o embriyo verecektir.’’

SAĞLIKLI BİR EMBRİYO NASIL OLMALIDIR?

. Sağlıklı bir embriyo nasıl olmalıdır? Embriyoloji laboratuvarında hangi kritere göre ve nasıl seçilir?

‘‘Sağlıklı embriyo günüyle uyumlu gelişim gösteren embriyo demektir. Bunun için bazı kriterler vardır. Her vakaya, aynı gün içerisinde bilgileri verirken mutlaka hastalarımıza da bunun gelişim basamaklarına uyumlu olup olmadıklarının bilgisi verilir. Mesela üçüncü güne kadar gelişim göstermiş bir embriyoda üçüncü gün baktığımız birkaç kriter vardır. Bunların birisi hücre sayısıdır. Hücre sayısının günüyle uyumlu olması, 6 ila 8 hücreli bir embriyo gelişimi göstermesi demektir. Üçüncü gün gelişiminde fragman dediğimiz artık hücreleri görmek istemeyiz. Varsa eğer bunların yüzdesi değerlendirilerek bir kalitelendirme yapılır. Mesela yüzde5-10 civarındaysa bu bizim için hafif bir orandır. Bundan sonraki bir diğer basamak da hücrelerin birbirine boyut olarak gelişimsel farklılıklarının olup olmadığıdır. 8 hücreli fragmantasyonu olmayan bir embriyo aynı zamanda da blastomer dediğimiz hücrelerinin yapıları da birbirine eşit boyuttaysa bizim için birinci kalitede ve transfere uygun bir embriyo demektir. Üçüncü gün embriyo seçerken bu kriterlere bakılır.’’

BLASTOSİST TRANSFERİ NEDİR?

. Blastosist transferi nedir? Hangi hastalarda tercih edilir?

‘‘Blastosist aşaması beşinci gün görülen bir aşamadır. Üçüncü günde gelişim gösteren her embriyo transfer edilmeyebilir. Çünkü hücre sayısı fazla, gelişen embriyo sayısı fazla ve hastanın da yaşı gençse eğer ileri güne gidip yani embriyoyu beşinci gün aşamasına kadar takip edip blastosist aşamasına gelen embriyolardan seçim yapmak transfer şansını arttıracaktır. Gebelik şansını da arttıracaktır. Blastosist aşamasındaki formasyon hücre, formasyonu açısından farklılıklar gösterir. Bir bebeği oluşturan iç hücre kitlesi dediğimiz kitle belirginleşir. Aynı zamanda da gebelik kesesi ve plasentayı oluşturan dış hücre kitlesi dediğimiz kısım da belirginleşip blastosiste daha bariz bir şekilde gebelik şansının yükselmesine ve bizim de daha iyi embriyoyu seçmemize olanak verir.’’

GENETİK TARAMA NEDİR?

. Genetik tarama nedir? Kimlere ne amaçla önerilir? Nasıl yapılır?

‘‘Genetik tarama hem üçüncü günde hem beşinci günde embriyoları için seçim yöntemi olarak kullanılır. Ama endikasyonu olan, ailesinde genetik bir hastalık bulunduran veya kromozomlarında genetik bir hastalık taşıdığı tespit edilen hastalarda genetik inceleme yapılmalıdır. Embriyo üzerinde yapılan genetik incelemelerde de üçüncü gün veya beşinci gün şeklinde farklı iki yöntemle genetik inceleme işlemi uygulanır. Aldığımız bir hücre veya birkaç hücreyi genetik laboratuvarına onların analizini daha sonra gelen sonucun üstünden de normal genetik yapıya sahip olan embriyoların seçimi gerçekleştirilir ve anneye sağlıklı olan embriyonun transferi yapılır. Böylece hem gebelik şansı yükselir hem de kucağa alabilecekleri bir doğum gerçekleştirmeleri de oran olarak arttırılmış olur.’’

Embriyolog Sevil Ünal

HASTA ÇOCUKLARI OLAN ÇİFTLERE UYGULANAN TEDAVİLER

. Hasta çocukları olan çiftlere, genetik tedavide uygulanabilecek bir yöntem var mı dır?

‘‘Genetik inceleme yöntemleri embriyoda yapılan yöntemlerdir. Fakat bunların endikasyonlarından en önemlisi de hasta çocukları olan çiftlerdir. Bazı aileler, aileden geçiş gösteren hastalıklara sahip olabiliyorlar ve genelde bu hastalıkları taşıdıklarını biliyorlar. Bazen de bilmeksizin bir hasta çocuk dünyaya geldiği zaman ve bu durumu araştırma ve incelemeler sonucunda öğreniyorlar. Bu durumdaki çiftler için birinci amaç, sağlıklı bir çocuk sahibi olabilmeleri için embriyoları üzerinden genetik inceleme yapılmasıdır. Genelde talasemi ya da kas hastalıklarına ait olan tek gen hastalıklarının taranması gerçekleştirilir. Genlerindeki bu hastalığın hangi bölgeyi tuttuğu belirlenir. Sonra yeniden çocuk sahibi olmak istediklerinde bu hastalığı taşımayan embriyoların seçimi için genetik inceleme yöntemlerine gidilir. Sağlıklı çocuğu bulup bu çifte sağlıklı bir çocuğa sahip olmaları için yardımcı olmak birinci görevimizdir. İkinci olarak, hasta olan kardeşi için doku uyumlu embriyonun tespitini de başarabilirsek, daha sonra doğacak olan kardeşinden kemik iliğinden veya plasentadan doğum esnasında kan alarak hasta olan kardeşe tedavi sağlanması söz konusu olur. Dolayısıyla hem sağlıklı bir çocuğa sahip olan bu çiftimiz aynı zamanda da hasta olan çocuklarına kür ve tedavi şansı yakalamış olur. Bazen çiftler iki çocuğu birden hastalıklı olarak başvuruyor. Bazen biz de iki sağlıklı embriyo bulduğumuz takdirde her iki çocuk için de tedavi olanağı sağlamak üzere genetik inceleme yöntemlerini kullanabiliyoruz. Halen dünyada uygulanabilen son teknoloji olarak bugün hem genetik incelemeyle tek gen hastalıklarını ekarte edebiliyoruz hem de hasta olan ağabey veya kardeşe tedavi sağlayan bir kardeş dünyaya getirerek iki sağlıklı yavruları olmasını çiftimizin sağlamış oluyoruz.’’

İLERİ YAŞ GEBELİKLERİNDE EMBRİYO SEÇİMİNİN ÖNEMİ

. İleri yaş gebeliklerinde embriyo seçiminin önemi nedir?

‘‘Özellikle kadınlarda yaşın ilerlemesi yumurta kalitesini etkilediği gibi yumurtanın genetik yapısında da bozulmalara sebep olabilir. Genetik olarak problemler embriyoya da yansıdığı için, gelişen embriyolarda bu genetik sorunları görme ihtimalimiz artar. Dolayısıyla genetik inceleme yaparak ileri yaş hastalarda normal embriyoyu bulmak gebelik şansını oldukça arttırır. Ayrıca, gebelik başladıktan sonra özellikle ilk üç ayda görülen düşüklerin de önünde geçilmiş olur.’’

EMBRİYOSKOPUN TÜP BEBEK TEDAVİSİNE ETKİSİ

. Embriyoskop nedir? Embriyoların sürekli gözlemlenmesi tüp bebek tedavisinde başarıyı nasıl etkiler?

‘‘Normal koşullarda embriyo takibi inkübatör denilen cihazlarda gerçekleştirilir. Cihazın içinde karbondioksit, azot ve oksijen karışımından oluşan bir ortam vardır. Aslında anne rahmini taklit eden cihazlardır. Bu cihazların içerisinde 3 ila 5 güne kadar embriyo geliştirmeyi başarıyoruz. Ama günlük kontrollerde mecburen embriyoları inkübatörlerden çıkarıp kontrol etmemiz ve tekrar kendi ortamlarına geri koymamız gerekir. Embriyoskopta ise her 20 dakikada bir eş zamanlı olarak kayıt alan kamera sistemleri mevcuttur. Dolayısıyla embriyoskopta embriyoyu dış koşullara çıkarmadan ve bu kontrolleri yaparken de dış koşullara maruz bırakmadan gelişimini destekleyen sistemler mevcuttur. Embriyoskop, hem embriyo dış koşullardan zarar görmediği için hem de çok daha yakın takip etmemize izin verdiği için, daha iyi embriyo gelişimi ve bu embriyoların içinden de daha iyi seçim yapma yöntemi sunan teknolojik bir cihazdır.’

EMBRİYOSKOP HANGİ HASTA GRUBUNA ÖNERİLİYOR?

. Embriyoskop hangi hasta grubuna önerilir?

‘‘Embriyoskop, aynı genetik incelemeler gibi bir endikasyonu olan hasta grubunda önerilen bir cihazdır. Daha önce denemeleri olduğu halde başarılı sonuç alamayan hastalarda, yaşı ileri olan hastalarda, aynı zamanda embriyo kalitesinde daha önce sorun yaşanmış olan hastalarda, embriyo gelişimini daha yakından takip edip bu sorunu çözmek için embriyoskop cihazının kullanımı önerilir. Embriyoskop cihazıyla seçilen embriyo genetik olarak tam normal bir embriyo olmasa da yüzdesi ve gebelik şansı daha yüksek bir sonuç elde etmemizi sağlar.’’

. Embriyoloji uzmanı kimdir?

‘‘Embriyoloji uzmanları bugün biyoloji mezunu veya tıp fakültesi mezunu olup histoloji embriyoloji alanında uzmanlaşmış veya klinik embriyoloji alanında yüksek lisansını yapmış olan kişilerdir. Embriyoloji laboratuvarında daha çok görünmeyen bu ekip çalışır. Bizim görevimiz anne ve babadan gelen yumurta ve sperm hücresini geçici bir sürede olsa beş gün kadar laboratuvar koşullarında gelişimlerini sağlamak daha sonra en iyi olan embriyoyu seçip anne rahmine transferini gerçekleştirmektir. Tabii ki olan kucaklarına alabilecekleri sağlıklı çocuğa onları ulaştırabilmektir.’’ 

TÜP BEBEK TEDAVİSİNDE EMBRİYOLOJİ UZMANLARININ YERİ

. Tüp bebek tedavisinde embriyoloji uzmanlarının yeri nedir?

‘‘Aslında geçici süre de olsa embriyo hücrelerini konuk olarak ağırlıyoruz  laboratuvarlarımızda. Tabii tüp bebek tedavisine multidisipliner bir yaklaşım sözkonusudur. Bir sekreterden başlar; hemşirelerin ve doktorların çok büyük payı vardır. Tabii bu süreçte anne ve babanın da çok ciddi bir gayret göstermesi gerekiyor. Fakat embriyoloji laboratuvarı çok göze gözükmese de oldukça önemli bir aşamada görev alıyor. Embriyoloji laboratuvarının sürece, hücre boyutunda embriyonun takip edilmesi, mikroskopla hatta mikro manipülasyonlarla yapılan tekniklerle müdahil olması gerekiyor. O yüzden embriyoloji laboratuvarında çalışan arkadaşlarımızın hem güven hem de teknik donanım açısından çok yüksek bir yeteneğe sahip olması gerekiyor.’’

EMBRİYOLOJİ UZMANLARI NELER YAPIYOR?

. Embriyoloji uzmanları neler yapar?

‘‘Embriyoloji uzmanlarınun yaptıkları en büyük iş, spermin ve yumurtanın döllenmesidir. Bugün mikro enjeksiyon denilen, yaklaşık son 20 yıldır dünyada ağırlıklı olarak kullanılan tüp bebek tedavilerindeki yöntemi uygulamaktır. Mikro pipetler yardımıyla spermin yumurtanın içerisine enjeksiyonunu gerçekleştiriyoruz. Ertesi gün iki çekirdek yapı görüyoruz. Bu çekirdek yapıların birisi babadan yani spermden diğeri de anneden yani yumurtadan gelen çekirdek yapılardır. Bunu görmemiz artık zigot dediğimiz yapıyı görmemiz demektir. Ondan sonraki günlerde de ikinci gün üçüncü gün dördüncü gün şeklinde embriyo gelişimini takip ederken her gün hücre aşamalarını ve gelişimlerinin normal olup olmadığını takip ederiz. Amacımız daha sonra bu gelişen embriyoların içerisinden en iyisinin seçimini yapıp, en iyi embriyonun anne rahmine transferini gerçekleştirmektir. Hala kalan embriyoların mevcut olduğu, bazen de transfer gerçekleştirilememesi gereken durumlarda dondurup embriyoların saklanmasını ve sıvı azot içerisinde muhafazasını hatta  gerekirse yıllarca muhafazasını gerçekleştirmektir.’’