Endometriozis (Çikolata Kisti) Kısırlık Yapar Mı?

Çikolata kisti de denilen endometriozis, iki probleme yol açıyor. Bir tanesi şiddetli ağrı, bir diğeri ise çocuk sahibi olma konusunda güçlük yaşama yani kısırlık. Endometriozis, rahimin içine yerleşmesi gereken endometrium tabakasının; yumurtalıkların üzerine, karın zarı üzerine ya da başka bir bölgeye yerleşmesiyle ortaya çıkıyor. Endometriozisin dört evreye ayrıldığını söyleyen Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Prof. Dr. Bülent Tıraş, “İlk iki evrede cerrahi tedaviyle kısırlık önlenebiliyor ancak son iki evrenin her ikisinde de tüp bebek tedavisi gerekiyor” diyor. Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Prof. Dr. Bülent Tıraş, çikolata kistiyle ilgili soruları yanıtladı. . Halk arasında çikolata kisti diye bilinen endometriozis nedir, nasıl bir hastalıktır? Endometriozis, uğraştırıcı bir hastalıktır ve bunu modern çağın hastalığı diye tanımlayabiliriz. Her ne kadar tanımlandığı zaman 1900’lerin başına kadar gidiyorsa da modern çağla ve sanayinin gelişmesiyle beraber artış göstermiş bir hastalıktır ve iki ana probleme neden olur. Bir tanesi ağrılı adetler ve şiddetli kasık ağrısı, bel ağrısı. Diğeri de çocuk sahibi olmakta güçlüktür. Endometriozis; rahimin iç zarı endometrium tabakasının gidip rahimin içinden başka bir yerde; yumurtalıkların üzerinde, karın zarı üzerinde ya da başka bir bölgede yerleşmesi ve burada gelişmesine devam etmesiyle ortaya çıkan bir sorun. Bu durumdaki bir kadın, her ay adet görür gibi kanama yaşar. Bu kanamaya bağlı olarak da bir dizi problem meydana gelir. . Endometriozis yani çikolata kisti, karın zarında ya da yumurtalıkta olursa ne gibi problemlere yol açabilir? Karın zarındaysa; şiddetli karın ağrıları, bunun haricinde şiddetli adet ağrıları ki neredeyse hastanelik olacak kadar yoğun ağrılardır bunlar. Kist, eğer yumurtalıklara yayılmışsa ki en sık yayıldığı yerlerden biri yumurtalıklardır. Yumurtalıklarda içi kanla dolu çikolata kistleri, periton zarı dediğimiz zar üzerinde yapışıklıklar, bu yapışıklıkların; tüpleri, yumurtalıkları hatta karın içindeki diğer organları, bağırsakları, idrar kanallarını etkilemesi, bunların normal gidiş yollarını değiştirmesi, bozması, tıkaması gibi pek çok soruna yol açabilir. “ENDOMETRİOZİSİN KALITIMLA ALAKALI OLDUĞU DÜŞÜNÜLÜYOR” . Endometriozisin kalıtımla ilgisi var mıdır? Kalıtımsal olduğu düşünülüyor çünkü bazı ailelerde daha sık görülüyor. Yüzde 100 kalıtsal diyemiyoruz buna neden olan bir gen tespit edilmiş değil ama belli ailelerde daha sık görülmesi örneğin annede varsa kızlarında da olması genetik bir özelliği olduğunu düşündürüyor. . Görülme sıklığı nedir ve daha çok hangi yaşlarda ortaya çıkar? Toplumda yüzde 1-2 civarında görülüyor ama belli gruplarda örneğin adet ağrıları olan kadınlarda yüzde 20-30 civarında görülüyor. Çocuk sahibi olmada güçlük çeken kadınlarda daha da fazla; yüzde 40-50’ye yakın oranlarda endometriozis görülüyor. “ENDOMETRİOZİS CİNSEL İLİŞKİDE AĞRIYA SEBEP OLUYOR” . Endometriozise bağlı karın ağrısından, sancılı adetten bahsettiniz. Peki, endometriozis cinsel ilişki sırasında da ağrıya yol açabilir mi? Yol açıyor çünkü özellikle bunun adenomiyozis denen bir türü var. Eğer endometriozis odakları gidip de rahim duvarının içine yerleşirse ya da özellikle bağırsakla vajina arasındaki bölmeye yerleşirse, bulunduğu yerde adenomiyotik nodül dediğimiz bir kabarıklık meydana getiriyor. Bunun bulunduğu durumlarda cinsel ilişki sırasında şiddetli bir şekilde ağrı oluyor. Ayrıca yine karın zarı boşluğunun en alt noktası yani rahimin arkasındaki bölgede de şiddetli yapışıklıklar yapıyor. Bunlar da cinsel ilişki sırasında ciddi ağrılar meydana getiriyor. . Endometriozis kısırlığa neden oluyor mu, tedavisi var mı? Endometriozis kısırlığa neden olsa da bugünkü tekniklerle tedavi edilebiliyor. Biz endometriozisi dört evreye ayırıyoruz. Bu dört evreden ilk ikisinde başka bir problem yoksa laparoskopi gibi yöntemlerle girilip bu odaklar yakılabiliyor ya da çıkarılabiliyor. Dolayısıyla bu da kişinin doğurganlığını önemli ölçüde arttırabiliyor. Eğer endometriozis üçüncü ve dördüncü evreye gelmişse yani yumurtalıklarda çikolata kisti oluşturmuşsa; karın zarının arka bölümünde ciddi yapışıklıklar yapmışsa, tüpleri etkilemişse o zaman bunlarda tüp bebek yapmak gerekiyor. Bu kişiler cerrahiden çok fazla fayda görmüyorlar. . Endometriozise, çikolata kisti denilmesinin nedeni nedir? Endometriozis kistlerini açtığınız zaman içerisinden sanki erimiş çikolata boşalır. Bu, eski kandır; aslında her ay olan adet kanaması orada aylarca hatta yıllarca bekliyor ve rengi siyahımsı akışkan bir sıvı oluyor. Dolayısıyla bu ilk görünüşte çikolataya benzetildiği için çikolata kisti denmiş. . Sık idrara çıkma olgusunun ardında bazen bir endometriozis de yatabilir mi? Kişi şuna dikkat etmeli, böyle bir hastalık varsa özellikle eğer endometriozis mesaneye yerleşirse bu tip bir şikayete yol açabilir. Kişi kanamalı idrarla da doktorun karşısına gelebilir, eğer başka nedenler de araştırıldıysa örneğin bir böbrekte taş hastalığının varlığı ekarte edilebiliyorsa, sistoskopi yapıldığında bu odaklar mesanede görülebilir. . Endometriozis olgularının ne kadarına tanı konabiliyor? Belki de çoğu kadın sadece çocuk sahibi olmak istediğinde hastalığını öğreniyor… Doğru, iki nedenle hastalar doktora gider. Ya cinsel ilişki sırasında ağrı nedeniyle giderler ya da kısırlık nedeniyle giderler. Bu kadınların toplumda önemli bir bölümüne tanı konamıyor hatta Amerika’da bile bu hastalığın ancak yüzde 20-25’ine tanı konulabildiği belirtiliyor. Bu nedenle de hastalığın neler yaptığını anlatmak ve sağlık kuruluşlarına müracaatı artırmak üzerine çalışan hasta dernekleri var. Türkiye’de de bu tip bir örgütlenme olmasında fayda var çünkü gerçekten kişiler adet ağrılarını her ay çekiyorlar ama bunun altında yatan bir şey var mı diye düşünmüyorlar. Hatta daha kötüsü ergenlik döneminde genç kızlarımızın birçoğunda adet ağrıları oluyor. Büyük bölümü endometriozise bağlı değil ama bunların içinde ciddi endometriozisi olan; 20-30 santim çikolata kistleriyle karşımıza gelen kızlar var. . Tüm kısırlık olgularına bakacak olursak endometriozisin yol açtığı kısırlıkların yeri nedir? Biz bunu kadın kısırlığı ve erkek kısırlığı olarak ayırıyoruz ama kadın kısırlığı içinde endometriozis yaklaşık yüzde 10-15 civarında bir yer tutuyor. Aslında endometriozisi hem cerrahi yolla hem tüp bebekle tedavi edebilmek mümkün. . Hangi yöntemlerle tanı konuyor? Eğer yumurtalıklarda endometrioma dediğimiz çikolata kisti varsa, ultrason, tanı koymamıza yardımcı olabilir. Ancak yumurtalığın içinde bir yapı yoksa biz o zaman endometriozis tanısını ultrasonla koyamayız. Eğer bir çikolata kisti tespit edersek tamam ama tespit edemedik ve şiddetli bir şekilde de endometriozisten şüpheleniyoruz burada esas olan görerek tanı koymak, endometriozis odaklarını görmek. Bunun da iki yolu var, ya laparoskopiyle endometriozis odaklarını göreceksiniz hatta bunlardan biyopsi alınması ve biyopsiyle tanı konulması gerekir. Gerçek anlamda endometriozis tanısı biyopsiyle konuyor ama görerek de tanı koyabilmek mümkün. . Endometriozis menopozda kendiliğinden geçer mi? Endometriozis esasında östrojen bağımlı bir tümör olarak kabul ediliyor, östrojen olmadığı zaman endometriozis odakları baskılanıyor o yüzden tedavisinde geçici menopoz yapan bazı iğneler ve ilaçlar kullanılıyor. Ama geçici menopozun da genç bir kadında 6 ayı aşmaması lazım. O zaman karşımıza kemik erimesi, sıcak basmaları gibi menopoza ait birtakım problemler çıkıyor o yüzden menopozda endometriozis baskılanıyor ve geriliyor. “ÜÇ VE DÖRDÜNCÜ EVREDE TÜP BEBEK ÖNERİLİYOR” . Endometriozisin ileri evrerinde, kısırlık tedavisinde cerrahinin yetersiz olduğunu, tüp bebek yapmak gerektiğini söylediniz. Bu konuyu biraz açar mısınız? Endometriozis dört evreye ayrılır, bu dört evrenin son ikisinde ciddi şekilde tüpler hasar görüyor. Çikolata kistleri neredeyse yumurtalıkların tamamını kaplayacak hale geliyor ve karın içerisinde ciddi yapışıklıklar oluyor. Böyle bir durumda cerrahinin çok fazla faydası yok. Onun için bu olgularda tüp bebek yapılıyor ama tüp bebek için de endometriozisli kişinin çok geç kalmaması lazım çünkü endometriozisin çikolata sıvısı gibi olan sıvı aynı zamanda yumurta ve sprem için de toksik etkidir. Biz tüp bebek yaptığımızda bu sıvıyla mümkün olduğu kadar yumurtanın ve sıvının temas etmemesine özen gösteriyoruz. . Endometriozisten kaynaklanan kısırlıklarda uygulanan tüp bebeklerin başarı şansı nedir? Başarı şansı eğer üçüncü ve dördüncü evredeyse, endometriozisli ise bu tüm olgularda, diğer faktörlere göre bir miktar düşüyor. Yüzde 10 civarında azalıyor, örneğin bizim bugün başarı oranımız iyi bir tüp bebek merkezlerinde yüzde 50-55 civarındaysa endometriozisli olgularda bunun yüzde 5 ila 10 arasında azalacağını bilmemiz lazım ve evre üç dörtte şans biraz daha azalıyor. Bu konuda metaanaliz dediğimiz geniş kapsamlı çalışmalar var. Evre üç ve dörtte; bir ve ikiye göre biraz daha azalıyor ama şunu söylememiz gerekir ki endometriozisli hastalar için tüp bebek gebeliği uygulanabilecek en yüksek tedavi. . İki tüp bebek denemesi arasında ne kadarlık bir süre olması gerekli? En az üç ay gerekli. “TEKRARLAYAN TÜP BEBEK BAŞARISIZLIĞI DEMEK İÇİN 6 KEZ DENEMEK GEREKİYOR” . Tekrarlayan tüp bebek başarısızlığında kaç kez denemek gerekiyor? Tekrarlayan tüp bebek başarısızlığı demek için kişinin 6 kez tüp bebek yaptırması gerekiyor. Başarılı olunamazsa buna tekrarlayan tüp bebek başarısızlığı diyoruz ve altta yatan faktörleri araştırıyoruz. . Altta ne gibi faktörler yatabiliyor? Hastanın yaşı önemli midir? Örneğin endometriozis yatabilir. Hastanın yaşı çok önemlidir özellikle 37’den sonra yaş ciddi önemli ama tekrarlayan bir tüp bebek başarısızlığı dediğimiz zaman tüplerin özellikle uç kısımlarının kapalı olduğu, tüpün içerisinde sıvı biriken durumlardır. Bunların mutlaka alınması lazım, gelip rahim içine endometriuma zarar vermemesi lazım. İkincisi rahimin içerisinde polip ya da miyom olabilir. Rahimin içine baskı yapan miyomlarla ilgili bir tartışma yok; bunların alınması lazım. Polipler ise tartışmalı; onları alalım mı, almayalım mı tartışması var… Altta yatan bir diğer neden de rahmin içerisinde doğuştan gelen anormallikler olabilir. Örneğin rahim içinde perde olabilir, çift rahim olabilir Bunların düzeltilmesi gerekir. . Tüp bebek tedavisindeki son gelişmeler neler? Bütün gelişmeler acaba daha fazla başarı nasıl elde edebiliriz ve doğru embriyoyu nasıl seçebiliriz üzerinde yoğunlaşıyor çünkü ülkemizde de tek embriyo transferi gündeme geldiğinden beri doğru embriyonun seçilmesi önemli. Dünyadaki en son teknoloji, doğru spermin seçilmesine yönelik tedaviler. Yeni bir yöntem daha var, bu yönteme Bay Fringes deniyor; ışık kırılmasıyla spermin seçimine dayanıyor. Yine embriyoların devamlı gözlenmesi, bulundukları ortamda gözlenip en iyi durumlarının tespit edilmesine yönelik çalışmalar var. Cgh dediğimiz embriyoların tüm kromozomlarının taranabilmesi ve tüm kromozomların tarandıktan sonra en doğru embriyonun seçilip onun yerleştirilmesine yönelik yöntemler var.