Endometriozis ve Üreme Sağlığına Etkileri

Endometriozisin üreme sağlığına etkilerini ve tüp bebek tedavisi konusunda İstanbul Kadın Sağlığı ve Tüp Bebek Merkezi’nden Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Op. Dr. Sertan Aksu bilgi verdi.

Endometriozis nedir?

Endometriozis, rahim iç dokusunda bulunması gereken hücrelerin vücudun herhangi bir yerinde bulunması durumudur. Bu çok ilginç bir hastalıktır. Genellikle adın genital sistemini tutan ve kadın genital sisteminde farklı bölgelere yerleşen bir hastalık. Üreme çağındaki kadınlarda görülür ve kimi zaman üreme fonksiyonunu da etkiler. Periton dediğimiz karnın iç yapısını döşeyen zarda oluşabileceği gibi yumurtalıklarda ya da vücudun herhangi bir yerinde de oluşabilir. Endometriozisin yumurtalıkta yerleşmiş ve kist yapmış haline halk arasında çikolata kisti denir. Buna endometriyoma denilir.

Ne tür belirtilere yol açıyor?

Genellikle adet ağrılarından ya da adetten bağımsız olarak kasık ağrılarından şikayet ederler. Adet ağrıları nedeniyle başvuran hastalarda basit bir ultrason muayenesiyle eğer yumurtalıkta bir çikolata kisti varsa tespit edilir. Bunun görüntüsü çok tipiktir. Ancak tanıyı yine de güçlendirmek için bazı kan testleri de istenir. Bunlar bazı tümör marker testleridir. Tümör markerı sadece tümörlerde ya da kötü huylu kadın doğum hastalıklarında değil endometrioziste de artabilir. Ama bu artış tümörlerde olduğu gibi çok yüksek seviyelerde genellikle olmamaktadır.  Bu tümör marker ile desteklediğimiz tanıdan sonra hastanın şikayetine ve bundan sonraki hayatını etkileyebilecek hadiselere göre tedavi basamaklarımızı oluşturulur.

ENDOMETRIOZİSTE AĞRI

Ağrının bir özelliği var mıdır? Çikolata kistlerine bağlı ağrının diğer adet ağrılarından ya da batın bölgesinde yaşanan başka problemlerin yol açtığı ağrılardan?

Normalde rahim iç dokusunda bulunması gereken hücreler, her ay adetin başından itibaren büyüyüp daha sonra adet sonuna doğru yumurtlamayla beraber kanama şeklinde dökülüyorlar. Bu durum normal bir hadise olduğu için rahim iç dokusunda sadece adet görme ve vajinal kanama şeklinde bir belirti olur. Bu hücrelerin vücudumuzun diğer bölgelerinde olması durumunda aynı rahim içindeki gibi hücreler önce çoğalırlar sonra kanama şeklinde ve kan pıhtısı şeklinde oluşumlar meydana getirirler. Yumurtalıkta böyle bir hadisenin oluşması çok yoğun bir ağrıyı da beraberinde getirir. Hastalar adet döneminde özellikle yumurtalıkların olduğu bölgelerde, karnın orta kısmında da yoğun bir ağrı hissederler.

Kısırlığa yol açma riski her çikolata kisti bulunan kadın için geçerli midir? Yoksa kistin bulunduğu bölge büyüklükleri gibi faktörlerde bunu belirleyen bir faktör müdür?

Çikolata kisti olan her kadında kısırlık oluşacak diye bir genel kural yoktur. Her ay yumurtalıkta hasar ve kanama oluşturan endometriozis o yumurtalıkta bir fibrozis dediğimiz sert bağ dokusu gibi bir yapıya dönüşebiliyor. Ve oradaki yumurta hücrelerini maalesef etkiliyor ve azaltıyor. Tüp yumurtalıktan doğal bir şekilde yumurtayı alıp rahim içine doğru göndermekle görevli bir organdır.  Tüpte yerleşmesi durumunda tüpte de birtakım yapışıklıklara, tüpün fonksiyonunu yerine getirememesine sebep olabilir. Tüpte oluşan bir hasar ile tüpün fonksiyonları bozup, kısırlığa sebep olabilir.

Op. Dr. Sertan Aksu

ÇİKOLATA KİSTLERİ VE TÜP BEBEK TEDAVİSİ

Çikolata kistleri tedavi edilmeden direkt tüp bebek tedavisine başvurmak ne ölçüde doğrudur? Öncelikle çikolata kistlerinin tedavi edilmesi mi gerekir?

Hala endometriozisin bazı kadınlarda olup bazı kadınlarda olmadığını tam olarak bilmiyoruz. Dolayısıyla endometriozis eğer ortaya çıktıysa yani bir kadında endometriozis varsa bu kadında nasıl kısırlık yapar onu bilmiyoruz. Kısırlık nedeniyle gelen hastalarda eğer endometriozis varsa buna yaklaşım tarzımız biraz farklı oluyor. Bazı kadınlara cerrahi önerilirken bazı kadınlara sadece takip yapılır. Bu çikolata kistinin boyutuyla, kadının yumurtalık kapasitesiyle yani tıbbi olarak söylemek gerekirse yumurtalık rezerviyle alakalı bir konudur. Eğer yumurtalık rezervi çok düşük olan bir kadın geldiyse ve endometriozis, endometriyoma varsa özellikle yumurtalıklarının korunması için cerrahi müdahaleden kaçınıyoruz. Ancak endometriyoması yani çikolata kisti çıkarılmadan gebelik oluşmayacağını düşündüğümüz ve yumurtalık kapasitesi de çok iyi olan bir hasta ise bu kişiye de ameliyat yolunu açabiliyoruz.

ÇİKOLATA KİSTLERİNDE CERRAHİ

Çikolata kistlerinin tedavisi laparoskopik cerrahi olarak bilinen kapalı ameliyatlar ile yapılabiliyor. Nasıl gerçekleştiriliyor bu ameliyatlar?

Her hastaya kendi başına bir olgu olarak değerlendirilmeli ve açık ameliyat mı kapalı ameliyat mı olduğuna hasta orijinli karar verilmelidir. Son 10-15 yılda gelişen teknolojiler ve insan faktörü ile genellikle endometriozis ve endometriyoma ameliyatları kapalı yöntemle yapılmaktadır. Açık ameliyatta halk arasında da bilinen şekilde sezaryen kesisi gibi bir kesi olur. Ancak bu yöntem hastanede kalma süresini ve ameliyattan sonra ağrı olgusunu artıran bir yöntem. Laparoskopik yöntemde ise göbek deliğinden bir kamera vasıtası ile girilerek cerrahi gerçekleşir. Tüm genital organlar rahim ve yumurtalıklar gelişmiş bir kamera ile görüntülenir. Çok ince aletlerle batın içine girilir ve endometriozisi ya da endometriyoma bulunduğu yerden uzaklaştırılır. Bu operasyon sonrası hastalar genellikle aynı gün bile taburcu edilebilmektedir.

Ameliyattan sonra doğal yolla hamile kalma ihtimali ne ölçüde artıyor? Ya da tüp bebek yapmanız gereken bir vaka olursa onun başarı şansı ne ölçüde yükseliyor?

Endometriyoma nedeni ile bir ameliyat kararı verilmişse bu hastalarda özellikle ilk 6 ay içinde kendi kendine gebe kalma şansları artmaktadır. Tabi ki bu durumda eşinin ya da endometriozis dışında başka bir kısırlık sebebinin olmaması gerekiyor. Eğer konu sadece endometriozis ve endometriyoma ise bunların uzaklaştırılması ile hastanın özellikle ilk 6 ay içinde gebe kalma şansını artar. Ancak bazılarında da gebe kalma şansı artmamaktadır. Bunlar ileri evre endometriozis olan kişilerdir; yani bağırsak, rahim duvarı tutulumu gibi sadece yumurtalıklarda değil diğer bölgelerde yoğun tutulumu olan hastalardır. Ameliyat gebe kalma şanslarının artması için değil ağrı şikayetlerini azaltması için yapılır. Daha sonra da tüp bebek tedavisi uygulanır.

Üreme sağlığı çok önemli. Bu konuda kadınlarımıza ve genç kızlarımıza neler önerirsiniz?

Kadınlarımız genelde tıbben başına herhangi bir problem gelmedikçe doktora gitmiyor. Ancak kadınlar mutlaka yılda bir kere hiçbir şikayetleri olmasa bile bir kadın doğum muayenesinden geçmelidir. Mümkünse ultrason yapılmalıdır. Ultrason muayenesi karından da yapılabilir.

Tüp bebek tedavisinde günümüzde ne gibi gelişmeler var?

Erkek faktörü olan olgularda, özellikle spermin yumurtayı dölleyemediği durumlarda X yöntemiyle sperm yumurtanın içine konulur ve daha döllenebilir hale getirilir. Embriyoların zamana göre kamera ile takibi için embriyoskopi yöntemi kullanılır. Bu sistem sayesinde embriyoların gelişimi an ve an takip edilir. Ardından iyi olan embriyolar seçilir. Embriyoların dışarıda bekletilebilme süresi de arttı; çünkü embriyoları bekletebildiğimiz sıvılar çok gelişti. Embriyoların önde giden 3’üncü, 4’üncü, 5’inci gün embriyosunu da seçip, çok ince kateterlerle hastaya transfer edilebilir. Bu da tüp bebek başarısı artıran bir durumdur.