Erkek Kısırlığı İle İlgili Merak Edilenler

Kısırlık tedavisi için incelemeye erkekten mi yoksa kadından mı başlanır? Sperm örneği verilirken nelere dikkat edilmelidir? Alkol ve sigara erkeklerde kısırlık nedeni midir? Beslenme şekliyle erkeklerin sperm sayısının ve sperm kalitesinin iyi olması arasında bir paralellik var mıdır? İdeal sperm sayısı nedir? Azospermi nedir? Hiç spermi olmayan bir erkeğin günümüzde baba olma şansı var mıdır? Mikro TESE işlemi nasıl yapılır? Kabakulak geçirmiş erkeklerde kısırlık görülme ihtimali diğer erkeklere göre daha mı yüksektir? Varikosel nedir? Hangi yakınmalara neden olur ve hangi faktörlerin tetiklemesiyle ortaya çıkar? Bazı genetik hastalıklar erkeklerde kısırlığa yol açar mı? Erkek kısırlığı ile ilgili merak edilenleri İstanbul Kadın Sağlığı ve Tüp Bebek Merkezi’nden Üroloji Uzmanı Op. Dr. Osman Ceylan anlattı.

‘‘KISIRLIK TEDAVİSİNE ERKEKTEN BAŞLAMALI’’

. Çocuk sahibi olmak isteyen bir çiftte kısırlık şüphesi olduğunda incelemeye önce erkekten mi yoksa kadından mı başlanır?

‘‘Kısırlık tedavisine erkekten başlamakta çok fayda vardır. Bir defa yapılacak spermiogram testi ile olayın hangi tarafa doğru gideceği çözülebilir. Ayrıca daha ekonomik ve daha hızlı olur. Çünkü kadınlara yapılan tetkikler daha uzun zaman alır ve daha masraflıdır.’’

SPERM ÖRNEĞİ VERİRKEN…

. Sperm örneği verilirken nelere dikkat edilmesi gerekir?

‘‘Sperm örneği verilmeden önce Dünya Sağlık Örgütü’ne göre üç-beş gün ya da yedi güne kadar bir cinsel perhiz süresi gerekir. Cinsel perhiz süresi daha az olursa sperm sayısı az olabilir ya da daha uzun bir süre beklemiş olursa spermlerin hareketlerinde, şekillerinde problem olabilir. Ayrıca sperm örneği mutlaka merkezde laboratuvar şartlarında verilmelidir. Eğer hasta evden ya da dışarıdan bir merkezden getirirse taşıma şartları uygun olmayabilir. Spermlerin hareketlerinde sıkıntılar olabilir ve bizi yanlış yöne sevk edebilir.’’

. Alkol ve sigara erkeklerde kısırlık nedeni midir?

‘‘Sigaranın ve alkolün kısırlığa neden olduğuna dair belirgin bir yayın yok. Ama alkol karaciğer enzimlerini bozarak ya da kilo almasını sağlayarak erkeklerde belki de östrojen hormonunun artmasına yol açıyor. Bu da vücuttaki testosteron seviyesini düşürüyor. Sigaranın içindeki bazı toksik maddelerin de sperm hareketini ve sayısını azalttığı söyleniyor.’’

BESLENME – KISIRLIK İLİŞKİSİ

. Kırmızı et yiyenlerde daha sağlıklı sperm elde edilebilir mi?

‘‘Kırmızı etin içerisinde katkı maddesi varsa ya da koruyucu malzeme çok kullanılıyorsa bunlar spermler üzerinde olumsuz etki edebilir. Ama onun dışında kırmızı et ile beyaz et arasında çok büyük bir fark yoktur.’’

. Beslenme şekliyle erkeklerin sperm sayısının ve sperm kalitesinin iyi olması arasında bir paralellik var mıdır?

‘‘Beslenme şekliyle erkeklerin sperm sayısının ve sperm kalitesinin iyi olmasında bir paralellik vardır. Örneğin diyabetiklerde mutlaka glikoz intoleransı ve karaciğer enzimlerinde problem olur. Ya da aldığı ilaç sayısı farklıdır. Vücut dışından alınan bütün ilaçlar spermiyogeneze mutlaka etki eder. Ama hastaya, şu ilacı ya da şu besini aldınız sperminiz bozulacak, diye bir şey söyleyemeyiz.’’

Op. Dr. Osman Ceylan

İDEAL SPERM SAYISI

. İdeal sperm sayısı nedir?

‘‘Dünya Sağlık Örgütü’ne göre bir mililitrede yirmi milyon civarı sperm olmalıdır. Ya da bir spontan gebelik için yaklaşık kırk milyon civarında sperm olursa spontan gebelik olma şansı yüzde 80 civarındadır. Bunun altındaki sayılar bizim için patolojiktir.’’

. Azospermi nedir?

‘‘Azospermi, kişilerin verdiği örneklerde canlı ya da cansız hiçbir hücreye rastlanmamasıdır. Bazı sperm örneklerinde görülüp bazılarında görülmemesine de kripto yani gizli kalan spermiogram denir.’’

AZOSPERMİNİN NEDENLERİ

. Hiç spermi olmayan bir erkeğin günümüzde baba olma şansı var mıdır?

‘‘Azosperminin birçok sebebi vardır. Bu hastanın hormonlarına, genetiğine bakılabilir. Ama azospermi tıkanıklığa bağlı ise enjektörlerle hastanın yumurtalarından sperm çekerek onları çocuk sahibi yapabiliriz. Eğer çok küçük küçük odaklarda spermiyogenez varsa ameliyathane şartlarında mikro TESE yöntemi ile, mikroskop altında sperm aranıp bulunur. Bunlar IVR tedavilerinde kullanılır.’’

MİKRO TESE İŞLEMİ NASIL YAPILIYOR?

. Mikro TESE işlemi nasıl yapılır? Ağrılı, acılı bir işlem midir? Anestezi nasıldır? Hastanede yatmayı gerektirir mi? İşlem sonrası erkek tekrar işine dönebilir mi?

‘‘Mikro TESE genel anestezi, lokal anestezi ya da spinal anestezi ile yapılabilir. Ama mikroskop kullanılacağı ve ameliyat uzun süreceği (1-2 saat) için lokal anesteziyle teknik anlamda biraz daha zordur. Çünkü hastanın hareket etmesi ihtimali vardır. O yüzden Mikro TESE genel anestezi altında yapılır. Mikro TESE yönteminde çok küçük alanlar yakalandığı için sperm bulma şansı yüzde 60-70’dir. Normal TESE ile bu oran yüzde 50’dir. Ek bir hastalığı yoksa hastanın yatmasına gerek yoktur. 2-4 saat sonra hasta mobilize edilir ve kontrole gelmesi şartıyla taburcu edilir. Hasta taburcu olduktan bir hafta sonra işine dönebilir. Çünkü bir ameliyat geçirmiştir ve mutlaka ağrısı olur. Genelde karın ağrısı ya da bel ağrısı olabilir. Bunlar için de gerekli ağrı kesiciler verilerek hasta evine gönderilir.’’

KABAKULAK GEÇİRME YAŞI ÖNEMLİ

. Kabakulak geçirmiş erkeklerde kısırlık görülme ihtimali diğer erkeklere göre daha mı yüksektir?

‘‘Kabakulak geçirme yaşı çok önemlidir. Eğer kabakulağı ergenlikten sonra yani testisler aktif olarak görev yapmaya başladığı dönemde geçirdiyse ve kabakulak nedeniyle testislerde çift taraflı şişmeler oluşmaya başladıysa mutlaka bu hastalarda immünolojik orşite bağlı azospermi gelişir. Sperm bulma ihtimali çok düşer. Ama tek taraflı gelişirse yani yumurtaları şişerse hastanın öbür testisi sağlam kalacağı için sperm bulma ihtimali daha yüksek olur.’’

VARİKOSEL NEDİR?

. Varikosel nedir? Hangi yakınmalara neden olur ve hangi faktörlerin tetiklemesiyle ortaya çıkar?

‘‘Varikosel, erkeklerin torbalarındaki toplardamarların şişmesi ya da genişlemesidir. Genelde sol tarafta olur. İki taraflı olma ihtimali daha düşüktür. Sol tarafta olma ihtimali yüzde 85 ise iki taraflı olma ihtimali yüzde 10 civarındadır. Oradaki toplardamarların içerisindeki kapakçıkların bozuk olmasına bağlıdır. Bazen de çok ağır işte çalışanlarda ya da karın içi basıncını çok arttıran kişilerde olabildiği söylenir. Erkeklerde infertilitesine yüzde 30-60 etki edebilir. Sperm şekil bozukluğu, akrozom bozukluğu ve sayılarında bir azalma yapabilir.’’

. Varikoselin tedavisi erkeğin tüp bebek tedavisine ihtiyaç duymadan çocuk sahibi olmasını sağlar mı?

‘‘Varikoselin tedavisi erkeğin tüp bebek tedavisine ihtiyaç duymadan çocuk sahibi olmasını kesinlikle sağlar. Hastanın genelde 3 milimin üzerinde bir toplardamar genişlemesi varsa ve reflü akım devam ediyorsa bu hastalara varikosel ameliyatı olması önerilir. Eğer hastanın sperm sayısı iyiyse mutlaka bir düzelme olur ve spontan gebelik şansı yüzde 30-60 arasında artar. Tüp bebeğe gerek kalmayabilir.’’

. Varikosel cerrahisi nasıl yapılır?

‘‘Varikosel cerrahisi, mikro TESE’de olduğu gibi mikroskopla yapılır. Hasta işine daha erken döner. Ama immünal kanalı direkt açılırsa bu süre bir haftadan daha fazla uzayabilir. Mutlaka oradaki toplardamarların hepsinin bağlanması gerekir. Atar damarların ve lenfatik damarların kollanması gerekir.’’

GENETİK HASTALIKLARIN ETKİSİ

. Bazı genetik hastalıklara bağlı olarak erkeklerde çocuk sahibi olamama gibi bir durum yaşanabilir mi?

‘‘Genetik hastalıkların infertilite kliniklerinde görülme oranı yaklaşık yüzde 4’tür. Bunların içerisinde kromozom sayı anomalileri de vardır. En çok rastlanılan klinefelter sendromudur. Bunlarda, kadınlarda bulunan x kromozomu fazladır. Onun için bu hastalarda daha belirgin şekilleri vardır. Genelde azospermidir. Ama bunların mikroskop TESE yöntemiyle ve erken yaşlarda mikro TESE yapılırsa sperm bulma ihtimalleri yüzde 60-70 civarındadır. Dolayısıyla çocuk sahibi olabilirler. Ama yaş ilerledikçe klinefelter sendromunda mikro TESE ile sperm bulma ihtimali giderek düşer.’’

TEDAVİDEKİ GELİŞMELER

. Erkek kısırlığının tedavisinde dünyada ne gibi gelişmeler var?

‘‘Mikro TESE, spermi olmayan hastalarda zaten uzun süredir yapılan bir yöntem. Ama bazı hastalarda spermiyogenezde duraklamalar var. Bunları yurtdışından bazı gruplar spermiyogenezin belli bir safhasından son safhaya doğru götürdüklerini iddia ediyorlar. Ama hala tartışmalı olan bölümler var. Eğer tartışmalı bölümler halledilirse bazı hastalarımıza umut olacak. Onun dışında bazı moleküler çalışmalarla sperm morfolojisini ya da sperm içerisindeki enzimleri düzelterek daha düzgün embriyolar elde etme ihtimalleri giderek artıyor.’’

. Çocuk sahibi olmak isteyen erkeklere ne önerirsiniz?

‘‘Baba olak isteyen erkekler ilk önce sağlıklı beslensinler. Bir sıkıntıları olduğu anda mutlaka erkekten başlayarak tedaviye başlasınlar. Kadınları fazla yormasınlar ama gerekirse kadınlar da erkeklere yardımcı olacaktır.’’