Erkek Kısırlığının Nedenleri ve Tedavisi

Erkek kısırlığı son dönemde artış mı gösteriyor? Erkeklerde görülen varikosel ya da kabakulak enfeksiyonu gibi hastalıklar kısırlık riskini arttırır mı? Erkekten kaynaklanan bir kısırlık probleminde ne tür tedavi yöntemleri vardır? Aşılama ile tüp bebek arasındaki fark nedir? Tüp bebek tedavisinde erkekten kaynaklanan kısırlık vakalarında ne gibi gelişmeler var? Az sayıda ya da hiç spermi olmayan erkekler babalık sevincini yaşayabiliyorlar mı? Erkekte sperm dondurma yönteminin uygulanması gereken durumlar nelerdir? Hiç spermi olmayan bir erkekte de bazı durumlarda sperm elde edip spermi dondurmak gerekir mi?

Erkek kısırlığı tedavisi ile ilgili tüm soruları İstanbul Tüp Bebek ve Kadın Sağlığı Merkezi Direktörü Kadın Doğum ve Tüp Bebek Uzmanı Op. Dr. Aret Kamar Sağlığım için Herşey’de yanıtladı.

. Erkek kısırlığı son dönemde artış mı gösteriyor?
“Erkek kısırlığı sadece Türkiye’de değil, bütün dünyada artış göstermektedir. Erkeklerin sperm sayılarının geçmiş yıllara göre daha az, sperm hareketliliğinin daha düşük ve spermlerin daha sık şekil bozukluklarına uğradığı gözlemlenmektedir. Bunun nedeni tüm dünyada oluşan çevre kirliliği, yapay beslenme, katkı maddeleri ve stres ortamıdır. Aynı zamanda dünya nüfusu daha az hareket etmeye dolayısıyla da daha kilolu olmaya başlamıştır. Bilgisayar başında iş yapar hale gelinmesi; beden gücünün azalıp daha çok beyin gücünün kullanılması kilolarda artışa ve sperm sayılarında belirgin bir azalmaya neden olmuştur.”

KABAKULAK ENFEKSİYONU KISIRLIK RİSKİNİ ARTTIRIR MI?

. Erkeklerde görülen varikosel ya da kabakulak enfeksiyonu gibi hastalıklar kısırlık riskini arttırır mı?
“Her kabakulak geçiren kişi kısır olacak, testisindeki sperm azalacak ya da hiç spermi olmayacak diye bir durum yoktur. Kabakulak enfeksiyonu geçirenlerin çok az bir kısmında oluşan viral enfeksiyon, yumurtalıkları tuttuğunda yumurtalıkları çalışamaz hale getirir. Bu nedenle yumurtalıktan çok, az sperm çıkmasına veya hiç sperm çıkmamasına neden olabilir. Ama bu oran çok düşüktür. Spermi düşük olan kişiler daha çok varikosel hastalığı olanlardır. Testisler vücudun dışında yaratılmıştır. Hava sıcak olduğunda vücuttan daha uzaklaşırken, hava soğuduğunda vücuda daha çok yaklaşırlar. İçeride belli bir ısıyı koruma mekanizması vardır. Dolayısıyla çok sıcak ortam sperm yapımını bozar. Kilolu olan insanlar için de bu geçerlidir. Kilo aldıkça bacaklar kalınlaşır, vücut yağlanır. Bununla beraber testislerin etrafında ısı artışı görülür. Bu da sperm yapımını azaltır. Varikosel de aynı mekanizmayla karşımıza çıkar.

Varikosel, testislerin etrafındaki damarların varisidir. Bir varis türüdür. Varisin çok ileri dönemlerinde içinde kan dolu olan damarlar çok genişleyip testisler etrafında ısınma yaratabilir. Bu ısınma da sperm yapımını azaltır. Her varikosel olanın ameliyat edilmesi ya da her varikosel ameliyatı yapılan kişinin sperminin düzelmesi anlayışı doğru değildir. Varikoselin dereceleri vardır. 1. seviye, çok düşük derecede damar genişlemesi olanlardır. Sadece ultrasonla damar genişlemesi olduğu saptanan ve hiçbir şikayeti olmayan kişilerde ameliyatın bir faydası yoktur. Bu kişiler ameliyat olsa bile sperm sayılarında belirgin bir değişiklik olmaz. Varikosel ameliyatı olması gereken erkek grubu ileri derecede damar genişlemesi olanlardır. Aynı zamanda ayakta durduğu zaman kasık ağrısı ortaya çıkan, damarlarının el muayenesi ile dahil ele geldiği gruptur.”

Op. Dr. Aret Kamar

KISIRLIK TANISI NASIL KONUYOR?

. Bir süredir bebeği olmayan bir çift size başvurduğunda ilk önce kadından mı yoksa erkekten mi incelemelere başlıyorsunuz?
“Kısırlığın erkekten mi kadından mı kaynaklandığını bilmek ve sonuca göre yapılacakları çifte anlatmak gerekir. Dolayısıyla genellikle ilk gelindiğinde, yapılacak bir işlem varsa önce kadın sorgulanır. Ardından ultrasonla ilk muayene yapılır. Rahimde doğuştan ya da sonradan kazanılan bir problem var mı, rahmin kalınlığı bebek tutmaya elverişli mi, yumurtalıklardaki yumurta rezervi nasıl, bunlara bakılır. Kadına bir tedavi yapılacağı zaman kaç tane yumurta alınabileceği belirlenir. Ne kadar ilaç kullanılacağı, tedavinin kolay mı yoksa zor mu olacağı sorularına yanıtlarlar aranır.

İkinci muayene ise sperm sayımıdır. Bunun için erkeğin 3-4 gün ilişkiye girmemiş olması gerekir. Hasta gelir, spermini verir. Sperm sayımı yapıldığında sperm sayısına, hareketine ve şekil bozukluğu olup olmadığına bakılır. Buna göre rapora notlar girilir. Üçüncü muayene ise rahim filmidir. Yapılan testlerin hiçbirisinde kadının tüplerinin açık olup olmadığı değerlendirilemez. Tüplerinin açıklığı sadece rahim filmi ile anlaşılabilir. Bu testler yapıldıktan sonra kısırlığın erkekten mi yoksa kadından mı kaynaklandığı ortaya çıkar. Buna bağlı olarak da hangi tedavinin uygulanacağına karar verilir.”

. Erkekten kaynaklanan bir kısırlık probleminde ne tür tedavi yöntemleri vardır?
“Erkeğin hareketli sperm miktarı 15 milyonun üstündeyse bu erkek eşini ilişkiyle dahi hamile bırakabilir. 15 milyonun altındaysa ilişki ile hamile kalınma şansı düşmüş olur. O durumda, eğer çiftin ilişki ve evlilik zamanları yeteri kadar uzunsa aşılama tedavisi ile başlanır. Ama erkeğin hareketli sperm miktarı beş milyonun altındaysa tüp bebek tedavisine doğru kayılır. Çünkü sperm sayısı düştükçe ilişkiye girerken ya da aşılama yaparken o spermin yumurtayı bulabileceğine güven azalır. Özellikle sayısı normal olsa dahi hareket bozukluğu olanlarda ibre her zaman tüp bebeğe doğrudur.”

TÜP BEBEK İLE AŞILAMA ARASINDAKİ FARK

. Aşılama ile tüp bebek arasında nasıl bir fark var?
“Aşılama tedavisine, kadının iğne tedavisi yapılarak yumurtalarının çoğaltılması, yumurtaların ve hormon seviyelerinin istenilen boyuta gelmesi ile başlanır. Erkeğin spermi belli yıkama işlemlerine tabii tutulur. Hareketli olanlar hareketsiz olanlardan ayrılır. Hareketli olan sperm kısmı alınır ve kadının rahminin içerisine enjekte edilir. Kadınlar normal koşullarda her ay bir yumurta atarlar. İğne tedavisi ile kadınların yumurta rezervleri de müsaitse yumurta sayısı arttırılır. Prensip olarak daha çok yumurta ile içeri sokulan sperm karşı karşıya getirilmiş olunur. Bu da buluşma şanslarını olumlu yönde etkiler. Yumurta ile spermin birleşmesi böylece doğal ortamda olur. Bunu yapabilmek için kadının tüpleri açık olmalıdır. Eğer sperm sayısı çok düşükse ya da tüplerde bir tıkanıklık varsa o zaman tüp bebek tedavisi yapılır. Tüp bebekte kadının yumurtası genel anestezide toplanır; erkeğin spermi ile laboratuar şartlarında birleştirilir. Bebeklerin oluşumu laboratuarda takip edilir ve bebekler belli bir süre sonra rahmin içerisine konulur. Aşılamada, yumurtayı bulsun diye erkeğin spermi konulurken; tüp bebekte, konulan yumurtanın ve spermin birleşimi olan bebektir.”

ERKEKTEKİ GENETİK PROBLEMLER

. Tüp bebek tedavisinde erkekten kaynaklanan kısırlık vakalarında ne gibi gelişmeler var? Az sayıda ya da hiç spermi olmayan erkekler babalık sevincini yaşayabiliyorlar mı?
“Sperm arama teknikleri seneler içerisinde çok gelişti. Bugün, yumurtalığın içerisinden sperm arayarak çocuk sahibi olmak imkansız, denilen vakalarda bile sperm bulunup aileleri çocuk sahibi yapılıyor. Erkekteki bir genetik problemden kaynaklanan durumlar da vardır. Klinefelter sendromlu erkekler daha tüysüz ve daha uzun boyludur. Dışarıya hiç spermleri gelmez. Bu durumda 10-15 sene önce test bile yapılmazdı. ‘Bu erkeklerden sperm çıkmaz o nedenle uğraşmaya gerek yok’ diye düşünülürdü. Ancak şimdi teknolojinin ilerlemesi ile klinefelter sendromlu erkeklerin yüzde 20-30’unda sperm bulunabiliyor. Eskiden dışarıya spermi hiç gelmeyenlerin yumurtalığında sperm ararken; yumurtalık açılır ve içerisindeki birkaç yerden büyük parçalar koparılırdı. O parçaların içinde laboratuarda sperm aranırdı. Şimdi ise mikroskop eşliğinde bu işlem yapılıyor. Mikroskopla sperm çıkma şansı yüksek olan çok küçük kanalcıklar alınıyor. Böylece testise çok daha az zarar veriliyor. Aynı zamanda, mikroskopla sperm çıkma ihtimali daha yüksek olan kanalcıklar alındığı için testisin içerisinde sperm bulma şansı çok daha artıyor. Bugün ‘Benim spermim dışarıya hiç gelmiyor. Sıfır spermim var’ diyen erkeklerin bu ameliyat ile yüzde 70’e yakınında sperm bulunuyor. Laboratuar ortamında gerçekleştiği için spermin bulunması çocuk sahibi olmada yüz güldürücü sonuç doğuruyor. Kadının yumurtası da müsaitse spermi bulunan erkeklerin çoğunluğu baba olabiliyor.

” HANGİ DURUMLARDA SPERM DONDURULUR?

. Erkekte sperm dondurma yönteminin uygulanması gereken durumlar nelerdir? Hiç spermi olmayan bir erkekte de bazı durumlarda sperm elde edip spermi dondurmak gerekir mi?
“Spermi dondurulan çok hasta grubu vardır. Bunlardan biri dışarıya spermi sayıyla gelenlerdir. Erkek bazen sperm verir hiçbir şey gelmez, bazen de 50-100 tane sperm gelir. Bir sonraki gelişinde ise tekrar gelmeyebilir. Yani bazen sperm çıkışı gözlenirken bazen hiç gözlenmez. Bu grupta tedaviye başlamadan önce, belki yumurtanın toplandığı gün sperm gelmez diye spermler toplanıp biriktirilir ve dondurulur. Tesa ameliyatı olanlarda tercih, yumurta toplandığı gün ameliyatı yapmaktır. Tesa ameliyatında bir tane bile sperm bulunsa yumurta hazır olduğu için değerlendirilebilir. Bazı yerlerde ise önce tesa ameliyatı yapılır; sperm çıkarsa dondurulup saklanır. Sonra kadının tedavisine başlanır. Bu çok önerilmez ama kullanıldığı zaman sperm dondurma gereklidir. Mikro-tesa ameliyatı yapılanlarda bazen o kadar çok sperm bulunur ki kadın hamile kalmasa bile erkek bir daha tesa ameliyatı olmasın diye o spermler de dondurulur. Kemoterapi görecek olanlarda da mutlaka sperm alınıp dondurulmalıdır. İnsanlar kanser olduğu haberini aldıklarında genelde bunları düşünmez. Ama bugün kanser olanların çoğunun tedavisi artık mümkündür. Dolayısıyla kanser teşhisi konulanların da ‘Benim çocuğum ya olmazsa…’ diye düşünüp ona göre spermlerini dondurmaları gerekir.”

“TEK YUMURTA İLE DE GEBE KALINABİLİR”

. Kadınlarda yumurtanın az ve problemli olduğu durumlarda ne tür tedaviler var?
“Kadın evliyse paniğe gerek yoktur. Çünkü yumurtanın azalması hemen menopoza girileceği mesajını vermez. Genellikle testler kötü çıktığında, bir de ultrasonda yumurta az gözüküyorsa kadın hemen ‘Eyvah ben menopoza giriyorum’ demeye başlar. Yumurta az olsa bile insanlar kendi kendine evlerinde bir yumurta ile gebe kalabilirler. İyi bir yumurtaya denk gelinince çocuk olabilir. Dolayısıyla kadın bir denemede çok fazla yumurta veremeyecek durumdaysa, tek yumurta tek yumurta uğraşarak çocuk sahibi olabilir