Erkek Kısırlığının Tedavisi

Tüm yönleriyle erkek kısırlığını ve erkek kısırlığının tedavisindeki gelişmeleri Üroloji ve Androloji Uzmanı Doç. Dr. Emre Bakırcıoğlu anlattı.

Üreme sağlığıyla ilgili bir problem yaşayan çiftlere baktığımızda erkeklerden kaynaklanan kısırlık olgularının oranı nedir?

Çiftlerin 1 yıl boyunca düzenli ilişkiye rağmen doğal yolla çocuk sahibi olamaması infertilite sorunu olarak görülür. Bunun için 1 yıl geçtikten sonra çiftlerin birlikte yani hem erkeğin hem de kadının hekime başvurması gerekir. Bu konuda başı genelde kadınlar çekiyor. Maalesef erkekler biraz daha geri planda kalıyor. Bazı durumlarda ise 1 yıl beklemek gerekli değildir. Eğer çiftlerin 6 ay geçtikten sonra da akıllarında soru işareti varsa hemen doktora müracaat edebilirler. Örneğin erkeklerde en sık görülen inmemiş testis hastalığıdır. Böyle bir durumdan muzdarip, çocuk yaşta böyle bir operasyon geçiren bir erkeğin eğer aklında soru işareti varsa bir üroloğa müracaat edip muayene olmasında, bir spermiyogram yaptırmasında fayda vardır.

1993- 2003 yılları arasında her 5 yılda bir yapılan Türkiye Nüfus İstatistikleri araştırmalarına bakıldığında kadınlara “isteğe rağmen çocuk sahibi olmama durumu nedir?” diye bir soru sorulmuş. 1993 yılında Türkiye’deki oran yüzde 15 iken, 2013 yılında yüzde 8 çıkmış. Tabi sadece bu bilgiye bakarak infertilite oranının arttığını söyleyemeyiz; ama çiftler arasında genel olarak yüzde 15 gibi bir oran var. Son yıllarda tüp bebek uygulamalarına başvuran çift sayısı da oldukça arttı. Yine yapılan bir çalışmaya baktığımızda 2008 yılında başvuru oranı yüzde 2 iken, 2013 yılında bu iki kat artmış ve yüzde 4’e çıkmış görünüyor. Burada devletin imkan sağlaması, maddi olarak desteklemesinin de rolü var. Doğru medya kaynaklarının yönlendirmesi de önemli bir etken.

KABAKULAK ERKEK ÜREME SAĞLIĞINI ETKİLER Mİ?

Kabakulak ve varikoselin de risk olduğu söylenir. Böyle öyküleri bulunan erkeklerin de daha önceden bir üroloğa başvurmalarında fayda var mı?

Erişkin çağda geçirilen kaba kulak, testisleri etkileyebilir. Bunun için kaba kulakla birlikte testislerinde şişme olmuşsa başvurmalılar. Testislerde şişme olabilir ve bu da azospermi yani hiç spermin çıkmaması durumuna kadar gidecek şekilde sperm üretimini etkileyebilir.

Her erkekte üreme sağlığıyla ilgili farklı bir derecede farklı bir problem mi çıkabilir mi?

Erkekteki problemleri incelerken özellikle sperm analizi hep ön plana çıkıyor. Kadın değerlendirildikten sonra doğal olarak bir sperm analizi isteniyor. Ama erkeğin değerlendirilmesi de sadece bir tane sperm analizine bakılarak olmamalıdır. Bir üroloğun muayenesi de çok önemlidir. Spermiyogramda olabilecek bir takım değişiklikleri açıklamak için erkeğin de kadın gibi muayeneden geçmesi gerekir. Muayenelerde erkek dış genital organların gelişimine bakılmalıdır. Sekonder seks karakterlerine bakılmalıdır. Eğer testosteronla ilgili bir düşüklük varsa bu takım bulguların varlığı incelenmelidir. Genel olarak hormonlar değerlendirilmelidir. Muayene bulgularında testis tümörü gibi birtakım infertiliteye yol açabilecek önemli sağlık problemleri araştırılmalıdır. Hipogonadizm gibi genel sağlığını etkileyebilecek birtakım problemlerin veya genetik problemlerin varlığının olup olmadığının anlaşılabilmesi için erkeğin muayenesi de çok önemlidir. Varikosal ve vaz deferans dediğimiz sperm kanallarının varlığı basit bir muayene ile anlaşılabilecek bir şeydir. Azospermik bir erkekte bazen vaz deferans kanalları hiç gelişmemiş olabilir. Azosperminin bir nedeni de bu olabilir.

ERKEKTE AZOSPERMİ PROBLEMİ

Erkekte azospermi, hiç spermin olmaması durumu. Erkek kısırlığının dereceleri nedir?

Öncelikle sperm analizine bakılır ve sperm sayısındaki düşüklüklere göre derecelendirilir. Genelde Dünya Sağlık Teşkilatı’nın verilerine göre yapılmış istatistikler var ve buna göre normal değerler belirlenmiştir.  2010 verilerine göre sperm sayısı 1 mililitrede 15 milyon olarak ifade edilir. Hareketlilik oranının, ileri hareketliliğinin yüzde 30’dan fazla olması ve morfolojik değerlendirmede yüzde 4 ve üzeri olması gerekir. Bu sayılar düştükçe, mesela 10 milyonun altına düştükçe, 5 milyonun altına indikçe gebe kalma ihtimali azalıyor. Bir de morfolojiden ayrı hızlı ileri hareketli sperm sayısına bakılır. Bu sayının 5 milyon ve üzeri olması gerekir. Bu erkeklerin doğal yolla gebe bırakma ihtimalleri daha yükseltiyor.

Doç. Dr. Emre Bakırcıoğlu

Son yıllarda morfolojiyle ilgili de çok tartışmalar var. Sperm analizinde morfolojiyi değerlendiren tecrübeli bir biyoloğun olması gerekir. Buradaki değerlendirme biraz sübjektif olabiliyor. Dolayısıyla bir merkezde yapılan morfolojik değerlendirmeyle bir başka merkezde yapılan morfolojik değerlendirmeler arasında fark olabiliyor. Önemli morfolojik bozukluklar var mı incelenmelidir. Örneğin spermin baş yapısının yuvarlak olmasına  “globozoospermi” adı verilir. Normalde elipsoid olan baş yapısının küre gibi yusyuvarlak olmasıdır. İsterse 100 milyon sperm olsun, eğer tamamı böyleyse doğal yolla gebe bırakma şansı yoktur. Çünkü spermin akozom denilen yumurtanın içerisine girmesini sağlayacak olan kısmı gelişmemiştir. Yapılan çalışmalar bunların genetik bir takım nedenlerinin olduğunu ortaya koyuyor. Bu durumları tüp bebek tedavi yöntemleriyle çözmeye çalışıyoruz. Tüp bebek tedavisinde yumurtanın aktivasyonu gibi özel yöntemler de kullanılmalıdır. Dolayısıyla sperm analizi için deneyimli bir merkez seçilmelidir.

Günümüzde hiç spermi olmayan erkeklerin içinde bir babalık umudu var mı? Erkek kısırlığının günümüzde tedavisinde ne gibi seçenekler var?

Hiç sperm olmaması durumuna azospermi denilir. Yani bu şiddetli bir erkek faktörü olarak da ifade edilebilir. Yani erkek faktörünü en ağır formudur. Dışarı çıkan meni içerisinde hiç sperm olmaması durumudur. Buna neden olan birçok faktör olabilir. Bu sebepleri üç bölüme ayırıyoruz. İlki hormonal sebepler; yani hipofiz bezinden salgılanan sperm yapımını sağlayan hormonların salgılanmama durumudur. Hipogonadizm dediğimiz erkeklerin grubudur. Bunlar da azospermiktir. Hormonların yerine konulmasıyla tedavi edebilir.

Bunun dışında testisin kendisine ait olan sebepler olabilir. İmemiş testisler en önemli sebeplerden bir tanesidir ya da genetiktir. Yine büyük bir kısmını da açıklanamayan sebepler oluşturabilir. Yaklaşık yüzde 50’si testiküler yetmezliğe bağlı olan sebeplerdir. Bir de tıkanıklığa bağlı azospermi vardır. Sperm kanallarının olmaması, geçirilmiş bir enfeksiyon, küçük yaşlarda geçirilmiş cerrahi müdahalelerle o kanalların tıkanmasıdır. Prostat kistleri de kanalların tıkanmasına ve dışarı sperm çıkmamasına sebep olabilir. İşte bütün bunların değerlendirilmesi için erkeğin mutlaka bir ürolog tarafından incelenmesi ve hangi kategoriye ait olduğunun belirlenmesi ve ona göre tedavi edilmesi gerekir.

TÜP BEBEK TEDAVİSİNDE ERKEK FAKTÖRÜ

Özellikle erkekten kaynaklanan kısırlık olgularını dikkate aldığımızda hangi ülkelerden daha çok hasta geliyor? Örneğin şehir dışından ya da yurt dışından mikrotese yöntemi için geliyor olabilirler ne kadar zaman ayırmalılar? Tüp bebek tedavisi de yapılacaksa erkeğin sürekli burada olmasına gerek var mdır?

Türkiye’de testiküler yetmezliğe bağlı azospermi uygulamalarında mikrotese operasyonu uygulanır. Bu cerrahi müdahale Avrupa ülkelerinde çok tercih edilmiyor. Edilse bile birkaç merkez dışında yapılmıyor. Nedenine değinecek olursak operasyon uzun sürüyor, genel anestezi altında yapılıyor ve masraf olarak da çok fazla tutuyor. Tercihleri klasik tese yöntemini uygulamak ve sperm varlığını bu şekilde araştırmak oluyor. Ancak biz daha ileri teknik olan mikrotese operasyonunu yapıyoruz. Yurt dışından özellikle Avrupa, Balkan ve Orta Doğu ülkelerinden, Azerbaycan’dan ve pek çok yerden hastaları müracaat ediyor.

Kişi şehir ya da yurt dışından geliyorsa öncelikle daha önce yaptırdıkları tüm testleri görmek isteriz. Tetkikler incelenir. Operasyondan bir gün önce ayrıntılı muayene sağlanır. Bu operasyon, genel anestezi altında yapıldığı için anestezi görüşmeleri de yapılır ve ertesi gün yapılacak operasyon için planlama sağlanır. Operasyon eğer sabah gerçekleşirse akşam üzeri hasta taburcu edilir. O gün içerisinde spermin bulunup bulunmadığı belirlenir. Kişi, ameliyattan 2 gün sonra tekrar kontrole çağırılır. Yani mikrotese operasyonu için 4-5 gün kalmaları yeterlidir.

Eşine uygulanacak tüp bebek tedavisi için tekrar gelmesi gerekiyor mu yoksa yaptırdığı mikrotese yöntemiyle inceleme yeterli oluyor mu?

Buna çiftlerle konuşarak buna karar veriyoruz. Eğer erkekte azospermi sorunu var ve biz mikrotese cerrahisiyle sperm araştırma işlemi yapacaksak önlerinde iki seçenek olur. Erkekte işlemler yapılır, spermler dondurulur ve daha sonra eşinin tedavisine başlanır veya eşlerin hazırlanma işlemi yapıldıktan sonra mikro cerrahi işlemini, mikrotese yöntemini eşlerinin hazır olduğu gün yapılır ve  taze spermlerle aynı anda yumurtalar döllenir. Bu, süreci uzatır. Dolayısıyla eşlerinin buraya gelip hazırlanma süreçlerini tamamlamaları gerekir. Bu da yaklaşık 12-13-15 günlük süreç olur. O gün işlem yapılacağı için işlemin yapılacağı merkezde olması gerekir. Dolayısıyla bunlar çiftlerle kararlaştırılır. Dondurma işlemi ile de oldukça başarılı sonuçlar alınıyor.