Erkekler Cinsel Sağlıklarını Korumak İçin Neler Yapmalıdır?

Erkek cinsel sağlığına dair merak edilenleri İstanbul Tüp Bebek ve Kadın Sağlığı Merkezi’nden Üroloji Uzmanı Dr. Osman Ceylan Sağlığım İçin Herşey'e anlattı.

Erkek kısırlığının oranı nedir? Erkek kısırlığının bir şiddeti var mıdır?

‘‘Erkek kısırlığının oranı yüzde 30-40 civarındadır. Kadınlarda bu oran yaklaşık yüzde 40-50’dir. Erkek kısırlığının şiddetini sperm oranına göre değerlendirirsek bu 5 milyon üzeridir. Bazen de kripto spermler dediğimiz arada sperm çıkar; bazen hiç çıkmaz. Derecelendirme bunlar da göz önüne alınarak yapılır. Ama tüp bebekte çok az spermi olan ya da hiç spermi olmayan hastalarla uğraştığımız için vakalar genelde zor ve ağır vakalar olarak değerlendirilebilir.’’

ÜREMEYİ ENGELLEYEN SORUNLAR 

. Spermi az ya da hiç olmayan erkeklerin baba olma şansı nedir? Erkeklerde üreme sağlığını olumsuz etkileyen başka hangi sorunlar olabilir?

‘‘Yapılan tetkiklerde hiç sperm bulunmazsa baba olma şansı sıfıra inebilir. Ama verdiği örneklerde sperm olmayıp da daha sonradan yumurtalarında mikro TESE ya da diğer yöntemlerle sperm bulunduğunda baba olma şansları diğer kişilerle aynı orandadır. Erkeklerde üreme sağlığını olumsuz etkileyen faktörlerin başında hormonal sebepler gelir. Diğer faktörler arasında ise geçirilmiş ameliyatlar ve enfeksiyonlar, metabolik hastalıklar, çok fazla kilo, alkol ve sigara kullanımı, toksik maddelere maruz kalma sayılabilir. Hastaların yaklaşık yüzde 4’ünde de genetik kusurlar bulunur. Örneğin kromozomlarda sayı anomalileri olabilir. Bazen de erkekte bulunan Y kromozomu üzerinde bazı kayıp bölgeler vardır. Bunlar sperm varsa giderek azalmasına ya da hiç olmamasına yol açabilir.’’

CİNSEL SAĞLIĞINI KORUMAK İÇİN NE YAPILMALI?

. Erkekler cinsel sağlıklarını korumak için neler yapmalıdır?

‘‘Düzgün beslenmeleri gerekir. Aşırı kilo yağlı dokuda daha fazla östrojene çevrildiği için vücutta  testosteron oranı eksikliği olabilir. Aşırı alkol, sigara ve kafein tüketmek ya da ağır metallere maruz kalmak testislerde toksik etkiye sebep olarak spermatogenezi bozar. Sigara içen hastaların spermlerinin kalitesi bozuk olduğu gibi sigara anestezi için de bir risktir. Bunların yanı sıra testislerin aşırı sıcağa maruz kalması da spermatogenezde bozulmalara yola açabilir. Toksik maddelerin fazla olması ve yaşam şartlarının değişmesi günümüzde sperm kalitesinde düşüşe yol  açmıştır. Dünya Sağlık Örgütü de 39-40 milyon olması gereken sperm sayısını 20-25 milyona doğru çekmeye başlamıştır.’’

HANGİ TEDAVİLER UYGULANIYOR?

. Altta yatan sebeplere göre hangi tedaviler uygulanır?

‘‘Hipofizde bir hormonal sebep varsa yani FSH ve LH hormonları salgılanmıyorsa bunlar dışarıdan hastaya verilerek yaklaşık 3-6 ayda spermatogenez başlatılabilir. Buradan elde edilen spermlerle de hastalar çok rahat çocuk sahibi olabilirler. Eğer tıkanıklık varsa TESE ya da aspirasyon yapılarak sperm elde edilir. Enfeksiyon varsa enfeksiyon düzeltilir. Hastanın ileri düzey varikoseli varsa tedavi edilerek spermatogenezi daha düzgün kontrol altına alınır ve daha iyi spermler ya da spermlerin başının daha iyi olması sağlanır.’’

. Mikro TESE nasıl bir yöntemdir?

‘‘Mikro TESE hastaya genel ya da lokal anestezi verilerek mikroskop altında yapılan cerrahi bir işlemdir. İşlemde hastanın testisleri açılarak sadece dolgun dokular alınır ve laboratuvara gönderilir. Eğer fazla doku alınırsa ileride lazım olacak testosteron hormonu üretecek doku kalmayabilir.’’ 

VARİKOSEL TEDAVİ EDİLEBİLİR Mİ?

. Varikosel nasıl bir hastalıktır?

‘‘Varikosel, testislerdeki toplardamarların genişlemesidir. Toplardamarlardaki genişleme testislerde dolaşım bozukluğu yapar ya da oradaki kanın göllenmesini sağlar. Göllenen kanın içerisinde daha fazla toksik maddenin biriktiği ya da böbreklerden gelen reflüye bağlı toksik maddelerin testisler üzerindeki spermatogenezi bozduğu teorileri vardır. Tedavisi mikro cerrahi yöntemiyle yapılır; toplardamarlar bağlanır ve belli bir süre sonra testisin fonksiyonu düzelir. İleri derecede varikoseli olan hastalarda çok güzel sonuçlar alınabilmektedir. Varikosel önlenemez. Çünkü oradaki damar çeperlerinin bozukluğuna bağlı gelişen bir durumdur. Ancak ortaya çıkarsa ve multipl denemelere rağmen kişi bebek sahibi olamamışsa cerrahi tedavi yöntemiyle önlenir. Yüzde 30-60 arasında başarı sağlanarak çiftler bebek sahibi olabilmektedir.’’

SPERM DONDURMA YÖNTEMİ 

. Sperm dondurma yöntemi nedir? Ne amaçla yapılır? Ne kadar süre muhafaza edilebilir?

‘‘Sperm dondurmanın sebeplerinden biri medikaldir. Örneğin hastanın testis tümörü nedeniyle bir testisi alınacaktır ve sadece o testis sperm yapıyordur. Ya da ameliyattan sonra hastanın diğer testisi çalışmıyorsa ya da tıkanıklık varsa eldeki spermler dondurularak ileriki dönemde kullanılır. Ayrıca kemoterapi ya da radyoterapi alacak hastalar için gerekebilir. Çünkü en fazla çoğalan hücreler kan ve sperm hücreleri olduğu için kemoterapi ya da radyoterapi bunları etkiler. Mikro TESE yapılsa bile bazı hastalarda sperm elde edilemez. Bazen de hastada çok az sperm ya da genetik bir problem vardır. Bu gibi sorunlar da bir süre sonra sperm azalmasına yol açacağı için dondurma işlemi yapılarak lazım olduğu dönemlerde tüp bebek tedavisinde kullanılır. Dondurulan sperm yasal olarak beş yıl muhafaza edilebilir. Daha sonrası için Sağlık Bakanlığı’ndan izin almak gerekir.’’

. Kısırlık araştırmasına erkekten mi kadından mı başlanır?

‘‘Erkeğin araştırmasının yapılması hem ekonomik hem de çok basittir. Çünkü bir sperm testinde yeteri kadar sperm hücresi çıkarsa tedavi yöntemi eşe çevrilebilir. Ama hastanın az miktarda spermi varsa önce onun sebepleri bulunup tedavi edildikten sonra çiftleri beraber görmek gerekir. Ayrıca kadınlar başlangıç aşamasında daha fazla zorluk çekebilmektedirler.’’

BABA OLMAK İSTEYENLERE HANGİ TESTLER YAPILIYOR? 

. Ailesinde azospermi ya da kromozomal sorun öyküsü olan bir erkek baba olmak isterse hangi testlerden geçmelidir? 

‘‘Birinci olarak spermiogram yapılmalıdır. Eğer bu sperm testinde sorun varsa ya da azospermiyse hormonlarına bakılır. Arkasından genetik tahlillerine bakılır. Genetik problemler tedavi edilemez ama hastaya onun için uygun olan yol hakkında bilgi verilir. Eğer Y kromozom delesyonu (anomali) varsa, mesela C bölgesinde delesyon varsa bu hastaların spermi normal çıkarabilir ama bir süre sonra giderek sperm oranı düşecektir. Bu durumdaki hastaya ileride tedavide kullanabilmek için spermlerinin mutlaka dondurulması önerilir.’’