Erkekten Sperm Nasıl Alınır? İşte Erkek Üreme Sağlığı Hakkında Her Şey

İnfertilite (kısırlık) ve tedavisinde uygulanan cerrahi yöntemlerin avantajlarını ve dezavantajlarını İstanbul Tüp Bebek ve Kadın Sağlığı Merkezi’nden Üroloji Uzmanı Op. Dr. Osman Ceylan Sağlığım İçin Herşey'e  anlattı.

. Erkekte doğal yollarla sperm elde edilememesinin sebepleri nelerdir? Üretim olduğu ama spermin dışarı çıkmadığı durumlarda hangi yöntemler izlenir?

‘‘Erkekte doğal yollarla sperm elde edilememesinin sebebi, verdiği örneğin ya dışarıya ya da mesaneye kaçmasıdır. Üretim olduğu testlerle öngörülebilir ama kesin vardır veya yoktur denilemez. Bu nedenle makro ve mikro cerrahi yöntemleri kullanılır. Ancak yaklaşık 15 yıldır makro cerrahi yöntemleri kullanılmamaktadır. Mikro cerrahi yöntemleri epididimden sperm elde etmek, arkasından da testisten sperm elde etmek için mikroskop altında yapılan işlemlerdir. Bu sperm arama teknikleri kısaca TESE, PESA ya da MESA olarak adlandırılır. Hastaya baba olma şansının olmadığını diyebilmek için mutlaka bu mikro cerrahi yöntemlerinden birini kullanmak gerekir.’’

SPERM ELDE ETME YÖNTEMLERİ

. Sperm elde etme yöntemleri nasıl uygulanır?

‘‘Sperm elde etme yöntemleri ameliyathane şartlarında uygulanır. Tıkanıklık varsa TESE yapılır. Genel ya da lokal anestezi altında hastanın testisine enjektörle girilerek dokular aspire edilir (çekilir). Zaten tıkanıklık olduğundan mutlaka oradan bol miktarda sperm hücresi ya da onun bir önceki hücreleri gelir. Onları laboratuvarda embriyologlar ayrıştırarak yumurtaya enjeksiyon yapabilir. Bu en kolay yöntemdir ama hastayı açmadığımız için çok nadir de olsa damara denk gelebilir ve kanama olabilir. Bu hasta için dezavantajdır. Hasta mutlaka buna karşı uyarılır; şişme olduğu durumlarda gelmeleri söylenir. Eğer bir kanama olursa onlar da açılarak tedavi edilir. Diğer bir yöntem epididimden sperm elde etme yöntemidir. Eğer uzun süre spermler epididimde kaldıysa embriyologlar bunları pek kullanmak istemezler. Çünkü spermlerde dejenerasyon başlar. Embriyo gelişimi yani döllenme problemi olabilir. Bu küçük bir cerrahi yöntemdir. Epididimler mikroskop altında açılır. Çok ince enjektörlerle buradan dokular yıkanarak bazen aspire edilerek alınır. Ama esas kullanılan yöntem mikro TESE ile yaklaşık 25 büyütme altında ameliyathane şartlarında anestezi ya da lokal anestezi altında testisin bütün damarlar görülerek açılmasıdır. Mikroskop altında dokuların inceliği ya da kalınlığı tamamen görülür. Farklı özellikte olan dokular alınır. Mikro TESE’nin amacı oradaki dokuları az alıp fazla miktarda sperm elde etmektir. Çünkü hastaya mümkün olduğu kadar az zarar verilmelidir. Hastanın testosteron seviyesi normal sınırlardaysa mikro TESE’den bir zarar görmez. Ama testosteron seviyesi normalin alt sınırında ya da daha aşağıda ise hasta testosteron hormonu bakımından sıkıntıya girebilir; azalabilir ya da bazı fonksiyonlarında gerileme olabilir. Ancak en iyi ve en güvenilir yöntem şu anda mikro TESE yöntemidir.’’

HANGİ YÖNTEMİN UYGULANACAĞI NASIL BELİRLENİYOR?

. Hangi yöntemin hangi hastaya uygulanacağına nasıl karar verilir?

‘‘Hastanın, çocuk istemediği için daha önceden cerrahi olarak sperm kanalları bağlanmış olabilir. Bu hasta sonradan, tekrar ben çocuk istiyorum, diye geldiğinde aspirasyon yapılır. Ancak bu işlem mutlaka hastanın daha önceden çocuğu varsa yapılır. Genelde bu hastalarin yüzde 99’u açılmaz. Örneğin iki taraflı kasık fıtığı cerrahisi geçiren hastalarda bazen sperm kanallarında tıkanıklık ya da yapışıklıklar olabilir. Bu hastalara da eğer hormon ya da genetik değerler normalse yine aspirasyon yapılarak sperm elde edilir. Ama böyle bir durum yoksa mikro TESE yöntemine karar verilir. Çünkü aspirasyonda ya da PESA yapıldığında epididimden sperm elde edilmeye çalışılsa bile başarı şansı çok düşüktür.’’

YÖNTEMLER TEKRARLANABİLİR Mİ?

. Sperm elde etme yöntemlerinin avantajları ya da dezavantajları nedir?

‘‘Eğer spermler epididimde fazla miktarda beklemişse dejenerasyon olabilir. Testisten elde edilen spermler en güvenilir olanlardır. Bazen hareketsiz olurlar ama dejenere spermler değillerdir. Hemen hemen ejakülattaki spermle aynı başarıya ulaşılır.’’

. Sperm elde etme yöntemleri tekrar edilebilir mi?

‘‘Şu anda elimizde dondurma yöntem var. Spermler -192 -196 derecede azot tanklarında donduruluyor. Çünkü ileriki işlemlerde kullanılabilir. Ama eldeki teknoloji yeterli seviyede değilse hastaya tekrar yapılabilir. Ancak eğer mikro TESE yapıldıysa oradaki dokuların iyileşmesi en az 6 ay sürer. Dolayısıyla 6 aydan önce mümkün olduğu kadar yapılmamalıdır. Çünkü doku çok ödemli olur, yapışıklıklar çok fazla olur. Eğer alınabilecek doku varsa onlar karıştırılabilir; kanama ve enfeksiyon riski olabilir. Tabii ilk TESE’de çıkmadıysa ikincide çıkma ihtimali çok düşüktür.’’

. Cerrahi müdahale öncesinde hasta nelere dikkat etmelidir?

‘‘Öncelikle cinsel olarak bir perhiz gerekmez. Belli bir yaşın üzerindeki hastalar mutlaka anestezi konsültasyonu istenerek ameliyat şartlarına hazırlanır. Onun dışında kan sulandırıcılar kullanıyorsa mutlak kesmelidir. Onun yerine idame tedavileri verilir. Bir yerde enfeksiyonu varsa ameliyat sonraya ertelenebilir.’’

TESTOSTERON TEDAVİSİ

. Erkekte testosteron hormonunun düşük olması babalık şansını engeller mi?

‘‘Eğer erkeklik hormonu azsa, testis dokusu yeteri kadar fonksiyon yapmıyor olabilir. Testosteron üretilmemesinin primer testisten mi yoksa hipofiz bezindeki hormonların yetersizliğinden mi kaynaklandığını iyi ayırt etmek gerekir. Eğer hipofiz bezinden kaynaklı testosteron yetersizliği varsa HCG hormonu verilerek testisten testosteron yapılması sağlanır. Çünkü spermatogenez (sperm üretmi) için testisin kendi testosteronu gereklidir. Ancak dışarıdan verilen testosteron hormonları spermatogenezi baskılar; üretim varsa da onları durdurur. Onun için mümkün olduğu kadar dışarıdan hastaya testosteron hormonu yüklememeye çalışılır.’’

. Testosteron tedavisi zorlu ve uzun bir süreç midir?

‘‘Testosteron yetersizliği varsa bu tedavinin ömür boyu dışarıdan alınması gerekir. Ancak bunun ileriki yaşlarda artıları ve eksileri olur. Mesela prostata bağlı bir tümöral hastalık gelişiyorsa devamlı testosteron hormonu kullanırken hastanın 6 ayda, bir senede ürolojik kontrolde olması gerekir. Çünkü bir taraftan tedavi ederken öbür taraftan yan etki olarak prostatında tümör çıkabilir.’’

SİGARA VE ALKOLE DİKKAT!

. Sigara ve alkolün erkek üreme sağlığı üzerindeki etkileri nedir?

‘‘Sigara ve alkol erkek üreme sağlığını olumsuz etkiler. Çok alkol alınması karaciğere de etki ettiği için ve orada da testosteron östrojen hormonuna çeviren yani aynı enzimler kullanıldığı için alkolü kesmek gerekir. Sigaranın da toksik etkileri vardır. İçindeki fazla miktardaki ağır metallerin spermatogenez üzerine negatif etkileri olur.’’

. Erkek üreme sağlığını olumlu ya da olumsuz etkileyen diğer faktörler nelerdir?

‘‘Beslenme ve kilo çok önemli faktörlerdir. Erkeklerdeki östrojen hormonu testosteronun yıkılması sonucu oluşur. Östrojen hormonu fazla olursa spermatogenez bozulur. Dışarıdan verilen testosteron, östrojen ya da androjen hormonları nasıl spermatogenezi baskılıyorsa östrojen hormonunun fazla olması da spermatogenezi bozar, sayılar azabilir. Onun dışında dengeli beslenmekte fayda vardır. Hastalara destek tedavisi olarak vitaminler, karşımlar da verilebilir ama bunların katkısı ancak yüzde 10-20 olabilir. Hastalar sıkça sordukları çörekotunu, E vitamini için fındık fıstıklı yemişleri, keçiboynuzunu tüketebilirler. Tabii çok fazla yiyip dengelerini bozmamalıdırlar. Ayrıca toplumda üreme sağlığına faydası olduğu söylenen mucizevi besinleri çok fazla dikkate almamalıdırlar.’’