Gebeliğe Engel Olan Faktörler Nelerdir? Op. Dr. Hande Akbaş Anlattı

Endometriozis (çikolata kisti) nedir? Hangi şikayetlere yol açar? Polikistik over sendromu nedir?
Belirtileri nelerdir? Çikolata kistleri ve polikistik over sendromu tekrarlar mı? Laparoskopik
cerrahinin tanıdaki önemi nedir? Tüp bebek tedavisinde hangi teknikler uygulanır?

İstanbul Tüp Bebek ve Kadın Sağlığı Merkezi’nden Kadın Hastalıkları Doğum ve Tüp Bebek Uzmanı Op. Dr. Hande Akbaş, kadın üreme sağlığını olumsuz etkileyen çikolata kistleri, polikistik over sendromu ve kısırlık hakkında bilgi verdi.

ÇİKOLATA KİSTİNİN BELİRTİLERİ

. Endometriozis (çikolata kisti) nedir? Hangi şikayetlere yol açar?

‘‘Endometriozis çoğunlukla genetik alt yapısı olan ama çevresel faktörlerle de ortaya çıkabilen bir durumdur. Her endometriozis hastası kısır olmaz. Kadınlarda kapsülün içinden her ay adetle birlikte sökülüp atılan bir tabaka vardır. Kapsül içinde beklemiş o kan çikolata kıvamını aldığı için halk arasında çikolata kisti olarak adlandırılır. Endometriozis vücudun herhangi bir yerinde de görülebilir ama en sık yumurtalıkları tutar. Çikolata kistleri genellikle 4-5 santim oluncaya kadar müdahale edilmez. Çünkü iyi ellerde müdahale edilmezse kısırlık sebebi olabilir. Endometriumun (rahimin iç tabakasının) takibi için rutin jinekolojik muayene çok önemlidir. Kadının hiçbir şikayeti olmadan saptanabileceği gibi adetle birlikte yoğun sancı şikayeti önemli bir belirtidir. Nadiren cinsellik sırasında ciddi ağrı ya da çok atipik ara kanamalar yapabilir. Bütün bu şikayetler sonrasında çikolata kisti varsa ultrasonda bu çok net görülür. Kanda bakılan bazı parametrelerle de bu tanı doğrulanmaya çalışılır. Eğer kadın çocuk sahibi olmak istiyorsa ne kadar süre içinde bir aksiyon alınacağı değerlendirilir. Çocuk düşünmüyor ama ağrıları günlük konforunu çok bozuyorsa birtakım tedavilerle çikolata kistinin büyümesi kontrol altına alınır.’’

. Polikistik over sendromu nedir? Belirtileri nelerdir?

‘‘Polikistik over hem genetik hem de çevresel faktörlerle ortaya çıkar. Genelde kadınlar adet
düzensizliği şikayetiyle başvururlar. Vücutta erkek tipi kıllanma, ciltte yağlanma ve sivilcelenme ile kiloda obeziteye gidiş diğer belirtileridir.’’

KISIRLIĞA YOL AÇAR MI?

. Çikolata kisti ile polikistik over sendromunun aynı anda bulunması kısırlığa yol açar mı? Bunlar tekrarlayan hastalıklar mıdır?

‘‘Genelde polikistik over veya endometrioma her zaman kısırlığa yol açmaz. Kadının adetleri
düzgünse ve çikolata kisti çok büyük değilse sadece takip edilir. Ancak böyle bir tanı alan kadın nasıl olsa çocuğum olurmuş dememeli, altı ayda bir kontrolden geçmelidir. Ama bazen hasta
polikistik over sendromunda adet göremez. Polikistik over hastalarının yüzde 85’i genelde kendi
kendine gebe kalabilir. Yüzde 15’i, özellikle obezite ve adet düzensizliğinin eşlik ettiği durumlarda tüp bebek uzmanlarına ihtiyaç duyar. Bir kadında herhangi bir şikayet olmadığı halde her iki hastalık aynı anda görülebilir.

Özellikle endometriomalar küçükken bulgu vermeyebilir. Ama küçükken ameliyatsız kontrol altına alınabilir. Dolayısıyla yılda bir kere rutin kadın doğum muayenesi çok önemlidir. Özellikle de anne ve ablalarında böyle öyküsü olanlar düzenli olarak kontrollerini yaptırmalıdır. Çikolata kistleri ile polikistik over sendromu, kadının ilk adetten menopoza kadarki süre içerisinde görülen hastalıklardır. Sadece bazı kadınlarda daha hızlı belirti verir.’’

. Kısırlık söz konusuysa nasıl bir yol izlenir?

‘‘Endometriomada genellikle beş santimin üstünde değilse dokunulmaz. Çünkü cerrahi müdahale sırasında yumurtalığın normal rezervi de bozulabilir. Eğer kısırlık söz konusuysa kadının yaşına da bağlı olarak en uygun tedavi protokolü seçilir. Bunun öncelikle aşılama mı yoksa tüp bebek mi olacağına karar verilir. Amaç kısa sürede hastayı gebe bırakmaktır. Çünkü çikolata kistleri gebelikle birlikte baskılanıp küçülebildiği için hastanın gebe kalması da bir tedavi yöntemidir. Polikistik over sendromunda ise eğer kadının adetleri düzensizse bu hastalarda bir santimden küçük çok fazla yumurta taslakları vardır. Bunlar ufak bir tedavi dozu ile kontrolsüz çoğalabileceği için uzman ellerde yönetilmelidir. Polikistik over sendromunda hasta fazla sayıda yumurta verdiği için gebelik şansı çok yüksektir.’’

LAPAROSKOPİK CERRAHİNİN TANIDAKİ YERİ

. Laparoskopik cerrahinin tanıdaki yeri nedir?

‘Laparoskopi polikistik overde çok kullanılmaz. Ama çikolata kistlerinde ultrasonda bazen atipik
bir görüntü olur. Tümör belirteçleri dediğimiz kandaki birtakım parametrelerin yükselmesi kanseri düşündürür. Arada kalınan bu gibi vakalarda kapalı yöntemle (laparoskopik) göbekten girilir. Keza beş santimin üzerinde yumurtalık kistleri varsa tanı ve tedavi için laparoskopi kullanılır. Cerrahi öncesinde durumu anlamak için rutin tahliller istenir. Şüphede kalındığı durumlarda ameliyata patolog da girer ve eşlik eden bir kanser var mı ona bakılır.

Ayrıca çikolata kistlerinde genellikle karın boşluğunda ciddi yapışıklıklar oluşur. Hastanın ağrısı da bu sebepledir. Göbek altından girilerek varsa kist ve yapışıklıklar tedavi edilir. Laparoskopik cerrahide video kamerasına benzer şekilde rahim, yumurtalıklar ve tüpler görülür. Üreme sağlığı açısından öncelikle yumurtalıkların görünümü, çevre dokuları, yapışık olup olmaması önemlidir. Varsa eğer çevre dokulara zarar verilmeden sadece kist alınır. Mavi boya verilerek yumurta ile spermin birleştiği tüplerde yeterli açıklık var mı diye bakılır. Bazen de rahimde eş zamanlı olarak miyomlar olur; onlar var mı diye bakılır.’’

KAPALI AMELİYATIN AVANTAJLARI

. Çikolata kistlerinin tedavisinde kapalı ameliyatın avantajları nedir? Tedavi sonrasında hasta nelere dikkat etmelidir?

‘‘Kapalı cerrahide cerrahın yeteneği ve donanımı çok önemlidir. Çünkü kistler alınırken
bağırsakların, idrar torbasının ve birçok çevre organın zedelenmemesi gerekir. Laparoskopik
yöntemde hasta birkaç saat sonra ayağa kalkar. İyileşme ve taburculuk süresi çok daha kısadır. Açık cerrahide ise çevre organlara yapışıklıklar olabilir ve bu ilerde hastanın konforunu bozabilir. Ameliyatla bütün odaklar temizlenmiş olsa bile bu östrojenle beslenen bir hastalıktır. Dolayısıyla kadın menopoza girip östrojeni bitene kadar endometriyozisin nüksetme riski vardır. Hasta, ameliyat oldum kurtuldum demek yerine nüks açısından düzenli olarak takibe gitmelidir.’’

TÜP BEBEK TEDAVİSİNİN AŞAMALARI

. Tüp bebek tedavisinde aşama aşama hangi teknikler uygulanır?

‘‘Çiftle yapılan ilk görüşmede tüp bebek tedavisine neden ihtiyaç olduğu netleştirildikten sonra
kadının adetinin ikinci-üçüncü günü gelmeleri istenir. Erkek infertilitesi olsa bile daima kadınla
başlanır. Çünkü öncelikle yumurta hazırlanmalıdır. Yumurta hazırlama sürecinde birtakım
hormonlar kullanılır. Hormonların çoğu enjeksiyon şeklinde ve göbek bölgesi daha yağlı olduğu
için göbek deliğinin üç parmak sağına ya da soluna uygulanarak yapılır. Tedavi dozları çift yaklaşık 3-4 günde bir kliniğe çağrılarak gözlemlenir ve geldiklerinde ultrason yapılır. Gerekli görülürse kan değerleri istenir. Bu süreç toplamda 10-12 gündür. Yumurtalar hazır olduktan sonra çatlatma iğnesi yapılır. Bu, genellikle 35-36 saat sonra toplama yumurtaları toplamaya hazır hale gelecek demektir. Yumurtalar iğne ile tek tek kadının vajininden ultrason eşliğinde toplanır.

Bu işlem sırasında hasta acıyı hissetmesin diye sedasyon anestezisiyle uyutulur. Eşi laboratuvarda sperm örneği verirken tek. tek büyütülüp hazır hale getirilen yumurtalar laboratuvara verilir. Bundan sonrası embriyologların gözleminde olur. Embriyologlar genellikle üçüncü ya da beşinci güne gidecek şekilde tek tek o yumurta ve spermi döllerler. Oluşan embriyonun üçle beşinci günler arasında her gün bölünme aşamaları bize rapor edilir. Sonrasında da kadının yumurta sayısı çok fazlaysa (15-20’nin üzerindeyse) rahmi dinlendirme yöntemine gidilir. Çünkü hormonun çok yüksek olduğu durumlarda embriyoların tutunma ihtimali daha azalır. Bunun en ideal şartlara getirilmesi için 1-2 ay embriyolar laboratuvarda dondurulur. Sonrasında sadece belli birtakım hormonlarla ama bu sefer hap olarak
rahim hazır hale getirilir. Embriyolar çözdürüldükten sonra da tek tek yerine yerleştirilir.’’