Genel Anestezi İle Narkoz Aynı Şey Mi?

Genel anestezi nedir, nasıl uygulanır? Hangi cerrahi gi­rişimlerde daha çok tercih edilen bir yöntemdir? Genel anesteziyle gerçekleştirilen ameliyatlar hastaya ne gibi avantajlar sağlar? Ameliyat kararı alınan hastalarda operasyonun ertelenmesine sebep olan bazı durumlar olabilir mi? Genel anesteziye bağlı gelişebilecek yan etki­ler, komplikasyonlar nelerdir? Genel anestezi alan bazı hastalar ameliyat sonrasında şiddetli ağrı, bulantı ve kusmadan yakınırken, niye bazılarında bu tür şikayetler hiç ortaya çıkmaz? Sigara ya da alkol kullanan hastalarda genel anestezinin riskleri daha mı fazladır? Halk arasında “cesaret iğnesi” de denilen ‘premedikasyon’ ne amaçla, nasıl uygulanır? Bir hasta en fazla ne kadar süre genel anestezi altında kalabilir? Genel anestezi verilen bazı hastaların ameliyat sırasında uyandıkları doğru mudur? Uyanma odası nedir, ne işe yarar? Çocuklarda genel anestezi daha mı risklidir?

Genel anesteziyle ilgili merak edilen bu tür soruları Türk Anesteziyoloji ve Reanimasyon Derneği Genel Sekreteri ve aynı zamanda Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Zekeriyya Alanoğlu yanıtlıyor.

Sağlık Adası Yayınları’ndan çıkan, gazeteci Esra Kazancıbaşı Öztekin ile Nihal Yazan’ın anestezi, yoğun bakım ve ağrı tedavisi konusunda uzman 15 hekimle yaptığı söyleşilerden oluşan ‘‘Sorular ve Yanıtlarla Anestezi’’ kitabında yer alan röportajın işte bazı bölümleri:

. Genel anestezi nedir?
“Genel anestezi, hastaların herhangi bir ağrılı cerrahi işlem için uyutulması, işlemin sonunda da uyandırılmasıdır.”

. Genel anestezi nasıl uygulanır?
“Genel anestezi öncesinde ve sonrasında yapılanlar şöyledir:

. Hasta ameliyattan önce mutlaka anestezi uzmanı tarafından değerlendirilir. Var olan hastalıkları, cerrahi işlemin gerekçesi gözden geçirilerek hastanın nasıl bir işleme tabi tutulacağı planlanır. Yapılan değerlendirme ve alınan kararlar hasta ile mutlaka paylaşılır.

• Hasta ameliyat sabahına yaklaşık 8-10 saatlik açlıkla hazırlanır. Bu sürede bir şey yiyip içmesi istenmez.
• Genellikle ameliyathaneye gelmeden önce hastaya sakinleştirici ilaç verilir. Bu şart değildir ama yapılır.
• Hasta, ameliyat masasına alındığında kalbinin ve diğer hayati fonksiyonlarının değerlendirilmesi amacıyla monitör sistemle­rine bağlanır.  Bu sayede kan basıncı, kandaki oksijen miktarı, kalp atım hızı, diğer başka hayati parametreleri monitörle izlenir; kayıt altına alınır.
• Hasta, damar yolundan çeşitli sıvı anestezik maddeler verilerek hızlıca uyku haline sokulur.
• Hasta uyku haline girdiğinde, artık kendi kendine solunum yapması mümkün değildir. Bu noktada anestezi uzmanı, ci­hazlar aracılığıyla hastanın solunumunu sağlamak zorundadır.
• Kas gevşetici ilaçlarla, hastanın kalp hariç vücudundaki diğer kasları felç (paralize) edilir. Bundaki amaç, cerrahın operasyon yapılacak organlara ulaşmasını kolaylaştırmaktır.
• Kas gevşetici ilaçlar uygulandıktan sonra hastanın soluk bo­rusuna bir tüp yerleştirilir. Bu, anestezi uzmanının en önemli görevlerinden biridir. Anestezi makinesi hastanın yerine solu­numu gerçekleştirir. Solunum havasının içine kontrollü olarak buharlaştırılan anestezik maddeler verilir. Böylece hastanın uyku hali ameliyat sonuna kadar devam ettirilir.
• Uyku haline giren hasta artık kendi kendine solunum yapa­mayacağından anestezi uzmanı bir maske aracılığıyla hastanın solunumunu sağlar.”15

UYKU, NARKOZ VE ANESTEZİ…

. Uyku ile anestezi aynı şey midir?
“Uyku ile anestezi birbirine benzer gözükmekle birlikte aynı şeydeğildir. Çünkü uykudan herhangi sesli ya da ağrılı bir uyarıyla uya­nılırken, anesteziden anestezi hekiminin inisiyatifi haricinde uyanmak çok mümkün değildir. Anestezi ilaçlarının verilmesi devam ettiği sü­rece hastaların büyük çoğunluğu uyku denilen, ağrılı işlemlere yanıt vermeme durumunda kalmaktadır.”

. Hastaya narkoz verilmesi ne demektir? Narkoz ile genel anes­tezi aynı şeyi mi ifade eder?
“Narkoz, Almanca genel anestezi ile eşdeğer bir tabirdir. Narkozun genel anestezi ile eşdeğer görülmesi, özellikle Osmanlı döneminde ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında Alman ekolünün ülkemizde hakim olmasından kaynaklanmaktadır. Narkoz ile genel anestezi terminoloji olarak birbirine benzer. Ancak anestezi kavramı, sadece genel anesteziyi değil; sinir bloklarını ve bazı bölgesel blokları da içine alır. Bu yüzden anestezi, narkozu da kapsayan büyük bir halka gibi düşünülebilir.”

GENEL ANESTEZİ HANGİ AMELİYATLARDA TERCİH EDİLİR?

. Genel anestezi hangi ameliyatlarda daha çok tercih edilen bir yöntemdir? Bunda hastanın yaşının, ameliyatın muhtemel süresi­nin; KOAH, astım, hipertansiyon gibi yandaş başka hastalıkların olup olmaması gibi faktörlerin etkisi var mıdır?
“Bir cerrahi işlem için uygulanacak anestezi yönteminin seçiminde en önemli faktörler arasında ameliyatın yeri ve şekli gelir. Diğer fak­törler ise, hastanın genel sağlık durumu ile yöntemin kişiye getireceği avantajlardır. Ancak bu dört faktör biraraya getirildiğinde karara var­mak mümkün olur. Özellikle karın içi ameliyatları ve baş-boyun cerrahisi gibi operas­yonlar genel anestezi altında yapılır. Her türlü beyin, bağırsak, kara­ciğer ameliyatı bunlar arasında başı çeker. Ayrıca tiroit, ses teli, kulak ve kanser ameliyatlarının da genel anestezi altında yapılmasına gayret edilir. Çocuklar çok hareketli olduklarından ne tür ameliyat olursa olsun operasyonları genel anestezi altında gerçekleştirilir.

Bunun yanında ‘ekstremite cerrahisi’ denilen kol ve bacak bölge­sinin ameliyatları arzu edilirse sinir blokları ya da sadece o bölgenin uyuşturulmasıyla da yapılabilir. Ameliyatın hangi anestezi yöntemiyle yapılacağına karar verilirken hasta, cerrah ve anestezi uzmanı biraraya gelip konuyu tartışmalıdır. Bazen anestezi uzmanı bir yöntem planla­mışken, cerrah farklı bir cerrahi işlem uygulamak ister ya da hastanın tercihi farklı olur. Böyle bir durumda anestezi uzmanı yönteminden vazgeçmek durumunda kalabilir. Bazen de hastanın içinde bulunduğu tıbbi durum, anestezi uzmanını ve cerrahi ekibi yapacakları işlemi farklılaştırmaya doğru yönlendirebilir. Böyle bir durumda en doğru yaklaşım öncelikle hastanın güvenliğini baz alan ortak bir kararın oluşturulması ve bunun hastaya teklif edilmesidir.

HASTANIN YAŞI VE CERRAHİ İŞLEMİN SÜRESİ

Hastanın yaşı ve cerrahi işlemin süresi de anestezi tercihlerini et­kiler. Örneğin çok uzun bir cerrahi işlem, etkisi belli bir süre devam eden sinir bloğu ile gerçekleştirilemeyebilir. Bu takdirde sinirin hemen yanına bir ince borucuk (kateter) yerleştirilerek tekrarlayan ilaç uy­gulamalarıyla süre uzatılabilir. Bunun yanında spinal ya da epidural sinir bloklarıyla hasta uyutulmadan yapılan işlemlerde bazen kişiler ortamdaki sesten, aynı pozisyonda saatlerce durmaktan dolayı ajite olup endişe içine girebilirler. Bu durum onları bulundukları ortama katlanamaz hale getirebilir. Anestezi seçiminde hastanın psikolojik yapısı da dikkate alınır. Tabii diğer tarafta, hastanın tıbbi durumu eğer böyle bir işlemi mecbur kılıyorsa, çeşitli ilaçlarla hastanın sakin­leştirilmesi ve işlem boyunca uyur uyanık halde tutulması yine imkan dahilindedir.

KOAH, astım, hipertansiyon, kalp ve karaciğerle ilgili hastalıklarda anestezi ilaçlarının sistemler üzerindeki negatif etkilerine karşı dik­katli olunmalıdır. Mesela çok ileri düzeyde kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) olan bir hastada sinir bloğu, spinal ya da epidural anesteziyle gerçekleştirilecek bir işlemi tercih etmek, genel anesteziye göre daha mantıklı olabilir. Tabii burada yine hastanın tercihinin, cerrahın nasıl bir ameliyat tekniği planladığının bilinmesi son derece önemlidir. Bir diğer önemli konu da, anestezi uzmanı ile cerrahın yakın koordinasyonudur.

Bazı cerrahi işlemlerde ise genel, lokal ve spinal anestezi birlikte uygulanabilir. Kalça-diz protezi ameliyatları, el ve koldaki ufak cer­rahi işlemler sinir blokları ile sadece o bölgenin uyuşturulmasıyla gerçekleştirilebilir. Ayrıca epilepsi cerrahisi gibi özellikli ameliyatlarda operasyon esnasında uyandırma, sonra bazı fonksiyonları motorize ederek tekrar uyutma gibi işlemler yapılabilmektedir. Ama bunlar çok ender uygulanan yöntemlerdir.”

GENEL ANESTEZİ HANGİ HASTALARA ÖNERİLMEZ?

. Genel anestezi hangi hastalara önerilmez?
“Günümüzde kullanılan anestezik maddelerin kalp ve akciğer üzerindeki kötü etkileri azaltıldığı için hemen hemen birçok hastanın genel anestezi alması mümkün hale gelmiştir. Ayrıca yoğun bakım im­kanlarındaki gelişmeler; bu tür hastaların ameliyat sonrasında yoğun bakımda eskiye oranla çok daha rahat tedavi edilmelerini sağlamak­tadır. Dolayısıyla genel anestezi, belli riskleri hesaplanarak organize edilmesi halinde zannedildiğinden çok daha güvenlidir.

Genel anestezinin uygun olmadığı hastaların sayısı ise son derece kısıtlıdır. Özellikle solunum yolu problemleri olan hastalarda, ileri evredeki kalp ve akciğer hastalıklarında genel anestezi bazı riskler getirebilir. Böyle vakalarda cerrahinin yeri ve yapısıyla ilişkilendirerek genel anestezi yerine sinir blokları kullanılabilir. Yani sinirlerin ileti­mi engellenerek hastalarda hissizliğin oluşması sağlanıp, ameliyatın gerçekleştirilmesi mümkün olabilir. Bu seçenek en çok el, kol ya da bacak bölgesinin ameliyatlarında kullanılabilir. Ayrıca, karın içi bazı ameliyatlar kasıktan iğne yapılarak ya da kateter yerleştirilerek epidural anesteziyle gerçekleştirilebilir.”

GENEL ANESTEZİDE KULLANILAN İLAÇLAR

. Genel anestezi için hastalara hangi yollarla, ne tür ilaçlar verilir?
“Genel anestezide ilaçlar hastalara solunum ve damar yolu ile veri­lir. Ayrıca bazı hastalar için kas gevşeticiler gerekebilir. Gaz ya da sıvı anesteziklerle hastanın uyku hali devam ettirilirken, kas gevşeticilerle de hastanın hareket etmemesi sağlanır.

Solunum yoluyla verilen ilaçlar:
Öncelikle hastanın uyku durumunun devam etmesini sağlayacak bir ilacın verilmesi gerekir. Normal şartlarda sıvı halde olan bu ilaçlar, cihazlar tarafından buhar haline getirilerek hastanın soluduğu havanın içine kontrollü bir şekilde eklenir. Solunum yoluyla verilen bu anestezi ilaçları akciğerlere, oradan kana, kandan da beyne giden ilaçlardır. Bu en sık uygulanan yöntemdir.

Damar yoluyla verilen ilaçlar:
Hastayı hızla uykuya sokan damardan uygulanan anestezi ilaçları da vardır. Daha düşük dozlarda verilen bu ilaçlar sürekli uygulanarak hastanın uyku hali devam ettirilir. Bir başka deyişle hastanın hipnoz-bilinçsizlik halinin devam etmesi sağlanır.

Kas gevşeticiler:
Bu ilaçlar ameliyat esnasında cerrahın özellikle karın içi organlara ulaşmasını uygun hale getirerek daha konforlu bir ameliyat ortamı sağlar. Özelliklerine göre yarım saatte veya 25 dakikada bir ya da çeşitli monitörizasyon yöntemlerinde cihazın yönlendirmesiyle eklenirler.

Ayrıca hastanın kalp atım hızının artması-azalması, kan basıncının yükselmesi-düşmesi gibi durumları önlemek, hayati fonksiyonlarının normal seviyelerde devam edebilmesini sağlamak için verilen birçok ilaç da vardır. Yine hastanın alerjisi olduğunda ya da kan şekerinin uygun seviyelerde tutulması amacıyla verilen farklı ilaçlar da bulun­maktadır. Bu tür ilaçlar da gerekli oldukça hastalara uygulanır.”

KİTAPTA YANITLARI YER ALAN DİĞER SORULAR

• Genel anesteziyle gerçekleştirilen ameliyatlar hastalara ne gibi avantajlar sağlar?
• Genel anestezinin yan etkileri nelerdir?
• Genel anestezi öncesinde hastalardan ne gibi tetkikler istenir?
• Hastayı ameliyat öncesinde sadece anestezi uzmanları mı değerlendirir?
• Operasyon öncesinde başka branştan hekimlerin de hastayı görmesi gerekir mi?
• Genel anesteziyle ameliyat kararı alınan bazı hastalarda ope­rasyonun ertelenmesine sebep olan bazı durumlar olabilir mi?
• KOAH, astım, kalp hastalığı, diyabet gibi başka kronik sağlık problemleri olan hastalar, eğer genel anesteziye uygunlarsa, nasıl bir yol izlenir?
• İlaç alerjisi olan hastalarda genel anestezi konusunda nelere dikkat edilir?
• Sigara ya da alkol kullanan hastaya genel anestezi nasıl uy­gulanır?
• Ameliyat olması gereken hastaların çoğu “genel anestezi al­makla ve sonrasında uyanamamakla” ilgili kaygılar yaşarlar. Genel anestezinin gerçekte riskleri nelerdir?
• Neden genel anesteziyle gerçekleştirilen ameliyatlar sonrasında bazı hastalar aşırı mide bulantısı, kusma yaşarken, bazı hastalarda bu durum görülmez?
• Genel anestezi alan bazı hastalar ameliyat sonrasında neden şiddetli ağrı duyar? Bunda anestezinin dozu, türü ya da hastanın ağrı eşiği gibi faktörlerin etkisi nedir?
• Güvenli genel anestezi için ameliyata hazırlık döneminde ve ameliyat aşamasında hangi faktörlere önem verilmelidir?
• Halk arasında “cesaret iğnesi” de denilen “premedikasyon” nedir? Ne amaçla, kimlere yapılabilir?
• Cesaret iğnesinin uygulanmadığı hasta grubu var mıdır?
• Ameliyat süresi uzadıkça ameliyathane kapısında bekleyen hasta yakınlarının endişeleri artar. Bir hasta en fazla ne kadar süre genel anestezi altında kalabilir?
• Hastanın genel anestezi altında kaldığı süre uzadıkça risk daha mı artar?
• Ameliyat sırasında hastalar konuşanları duyabilirler mi?
• Genel anestezi verilen bazı hastaların ameliyat sırasında uyan­dıkları doğru mudur?
• Anestezi süresince hastanın genel sağlığıyla ilgili ne tür gelişmeler yaşanabilir? Bu tür olası risklere karşı hangi tedaviler uygulanır?
• Genel anestezi alan hastaların uyanması nasıl olur?
• Uyanma sırasında ve sonrasında karşılaşılabilen sorunlar nelerdir?
• Derlenme ya da halk arasındaki adıyla “uyanma odası” nedir, ne işe yarar?
• Çocuklarda genel anestezi daha mı risklidir?
• Çocuklarda genel anestezi uygulamalarının erişkinlerden farkı var mıdır?
• Genel anesteziye başlanırken çocukların korku ve endişelerini gidermek için nasıl bir yaklaşım sergilenmelidir?

ANESTEZİ KİTABINDA YER ALAN DİĞER KONULAR

Sağlık Adası Yayınları’ndan çıkan ‘‘Sorular ve Yanıtlarla Anestezi’’ kitabında ameliyata hazırlık döneminde yapılması gerekenlerden genel, bölgesel ve lokal anesteziye kadar pek çok konu yer alıyor. Çocuklarda, yaşlılarda, kalp ve KOAH hastalarında anestezi uygulamalarıyla ilgili bilgilendirici söyleşiler bulunuyor.

Gazeteci Esra Kazancıbaşı Öztekin ile Nihal Yazan’ın imza attığı kitap, Türk Anesteziyoloji ve Reanimasyon Derneği’nin katkılarıyla hazırlandı. 15 hekimle söyleşi yapılan kitapta, anestezi, yoğun bakım ve ağrı tedavisiyle ilgili merak edilen yüzlerce sorunun yanıtı yer alıyor:

. Anestezi Nedir, Ne İşe Yarar?

. Güvenli Anestezi Nedir?

. Anestezi Uzmanları Neler Yapar?

. Genel Anestezi

. Bölgesel Anestezi

. Sedasyon

. Lokal Anestezi

. Özellikli Durumlarda Anestezi

. Çocuklarda Anestezi

. Yaşlılarda Anestezi

. Kalp Hastalarında Anestezi

. Diş Tedavilerinde Anestezi

. Hamilelikte Anestezi

. Ağrısız Doğum

. Anestezi Uzmanınız ve Siz

. Hastaların Sorumlulukları

. Ameliyat Dönemi (Perioperatif) Bakım ve Tedavi

. Anestezi Uzmanınız Hep Yanınızda!

. Palyatif Bakım

. Anestezi ile İlgili Yanlış Bilinenler

. 23 Soruda Anestezi

. Vücudun Alarm Sinyali: Ağrı

. Ağrıları Dindiren Bölüm: Algoloji

. Girişimsel Ağrı Tedavisi

. Kanser Ağrılarının Tedavisinde Girişimsel Yöntemler

. Ağrı Tedavisinde Doğrular-Yanlışlar

. Kemoterapiler Bu Yöntemle Daha Güvenli

. Kalp-Akciğer Canlandırması

. “Hayata El Ver”

KİTAPTA RÖPORTAJI YER ALAN UZMANLAR

Kitapta anestezi, yoğun bakım ve ağrı tedavisi konularında söyleşileri yer alan hekimlerin isimleri soyadı sırasına göre şöyle sıralanıyor:

Prof. Dr. Zekeriyya Alanoğlu, Prof. Dr. Neslihan Alkış, Prof. Dr. Mustafa Bayar, Prof. Dr. Hülya Bilgin, Prof. Dr. Güner Kaya, Prof. Dr. Yüksel Keçik, Prof. Dr. Hasan Koçoğlu, Prof. Dr. Ercan Kurt, Prof. Dr. Ömer Kurtipek, Dr. Fikret Kutlu, Prof. Dr. Feyhan Ökten, Prof. Dr. Gül Köknel Talu, Prof. Dr. Emine Nur Tozan, Doç. Dr. Tuğhan Utku ve Prof. Dr. Dilek Yörükoğlu.

www.sagligimicinhersey.com portalıyla aynı adı taşıyan sağlık kitapları serisinin beşinci kitabı olan “Sorular ve Yanıtlarla Anestezi”ye D&R mağazaları başta olmak üzere kitapevlerinden ulaşabilirsiniz. Kitabı ayrıca D&R web sitesi ve İdefix başta olmak üzere online kitapevlerinden de temin etmek mümkün.

Sağlığım İçin Her Şey Sağlık Kitapları Serisi’nin “Sorular ve Yanıtlarla Hepatitler”, “Sorular ve Yanıtlarla Göz Hastalıkları”, “Sorular ve Yanıtlarla Diyabet” ve ‘‘Sorularla ve Yanıtlarla Romatoid Artrit’’ konulu kitapları da bulunuyor.