Hamilelikte Enfeksiyonlar: Toksoplazma Ve Sitomegalo Virüs

Hamilelikte karşılaşılabilen enfeksiyonlar hakkında bilgi veren Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Perinotoloji Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Cihat Şen, “Gebelikte 12. hafta muayenesinde bebeğin sağlığıyla ilgili önemli bulgulara ulaşmak mümkün” dedi. Anne adayındaki bir enfeksiyounun anne karnındaki bebeğe geçtiği takdirde ne gibi sonuçlarla karşılaşılacağını anlatan Prof. Dr. Şen; toksoplazma, sitomegalo, sifilis (frengi) ve gribin anne karnındaki bebeği ne yönde etkilediğini anlattı. Toksoplazmanın çiğ et ile bulaştığında belirten Prof. Dr. Şen, çiğ etin yenmesi ve bunun dışında el ile çiğ ete temasın da hastalık getirdiğini bu nedenle hijyene önem verilmesi gerektiğini söyledi. Prof. Dr. Cihat Şen, hamilelikte enfeksiyon hastalıklarının bebeğe zarar verip vermeyeceği, tedavi edilip edilemeyeceği vb. konulardaki soruları tüm ayrıntılarıyla yanıtladı.

. Perinotoloji bilim dalı nedir, işin içine neler giriyor?

Gebelik takibi kadın doğum uzmanı olarak yapılıyor. Ama sorunlu bir gebelik söz konusuysa bunun için özel bilgi ve deneyim gerekiyorsa bu sorunların tanı ve tedavisini yapan özel bir bilim dalı vardır o da perinotoloji’dir. Kadın doğum uzmanı olduktan sonra üstüne üç yıl daha ihtisas yapmak kaydıyla perinotoloji uzmanı olunuyor. Özetle çok ağır sıkıntıları olan anne ve anne karnındaki bebeğin sağlık sorunlarının tanı ve tedavisini yapan kişilere de perinotoloji uzmanı deniyor.

“ANNEDEKİ ENFEKSİYONLAR BEBEKTE CİDDİ SORUNLARA NEDEN OLABİLİYOR”

. Hamilelikte enfeksiyon, annenin ve bebeğin sağlığını nasıl etkiliyor?

Teorik olarak anne bir enfeksiyon aldığında bu bir bakteri, mikrobik ya da virütik olabilir. Vücuda mikrop yayılıyor ve dolayısıyla plasenta vasıtasıyla bebeğe de geçebiliyor. Bunların bir kısmı var ki; bebekte ciddi sorunlar yaratabiliyor. Bunların ortaya konması lazım, annede enfeksiyon olduğunda toksoplazma, kızamıkçık, sitomegalo virüs, suçiçeği, bazı herpes tipleri, sifilis, parva virüs dediğimiz bazı enfeksiyonlar var ki sadece annede problem yaratmıyor hatta bir kısmı anne tarafından fark edilmeden geçiriliyor ama bebekte ciddi sıkıntılar yaratıyor. Her anne enfeksiyonu bebeğe geçirecek diye bir şey yok. Kabaca bir oranlama verecek olursak; eğer annede ciddi bir enfeksiyon varsa ve anne ilk üç ayda ise 100 tane anne adayının ortalama 25 tanesinden bebeğe geçebiliyor. Eğer anne son üç ayda ise 100 anneden 75 tanesinden bebeğe geçebiliyor. Son aylarda bebek büyüyor, bebeğin plasentası büyüyor, anneyle bebeğin karşılaştığı kan yüzeyi fazlalaştığı için daha çabuk geçebiliyor. Bir ters ilişki var, eğer ilk üç ayda enfeksiyon bebeğe ve anneye geçtiyse yüzde 25 oranında bebekte ağır organ hasarı ya da bebeği kaybetme olasılığı yüzde 75 oluyor çünkü bebek, daha çok küçük ve organları yeni gelişiyor. Geçen enfeksiyon bebeğin hücrelerini öldürdüğünde organlarında hasar meydan getirerek sakatlık yapabiliyor. Biz, gebeliğin ilk yarısında geçirilen enfeksiyonları çok ciddiye alıyoruz.

“TOKSPLAZMA ÇİĞ ETLE BULAŞIYOR” . Toksoplazma nasıl bir enfeksiyondur, anne adayına hangi yollarla bulaşır?

Toksoplazma, çiğ etle bulaşır. Kedi, köpek beslemek ile toksoplazma geçmez. Kedi ve köpekle ilişkisi var toksoplazmanın ama üç ayrı vücutta değişik evreler geçiriyor. Toksoplazma dediğimiz tek hücreli bir parazittir. Kedi köpekte var, onun dışkısıyla çayıra çimene bulaşır o çimleri sığırlar yer ve oradan aldıkları toksoplazma kendi vücuduna geçer ve kas dokusunda kalır. Eğer biz de o eti iyi pişirmeden yersek etteki toksoplazmayı almış oluruz, toksoplazma insan vücudunda başka bir formda enfeksiyon yapıyor. Anneye geçiyor ve anneden de bebeğe geçiyor.

. Bir kadına toksoplazma enfeksiyonu bulaştıysa ne tür belirtileri olur? Kesin teşhis için ne yapılır?

Çoğu zaman belirti vermeyebilir. Kırgınlık, adale ağrıları, hafif ateş, bazen karaciğer büyümesi yapabilir. Çoğu zaman kişi farkına bile varmayabilir. Bu arada toksoplazma saptandığında çok fazla gözde büyütülüyor. Artık teknoloji ilerledi, eskiden toksoplazma virüsünü kişi yeni mi aldı, eskiden mi vardı ayıramıyorduk şimdi anlayabiliyoruz. Özetle, 12 haftalık bir gebe bize geldiğinde ve biz toksoplazma için baktığımızda, acaba gebelikten önce mi enfeksiyon geçirildi de değerler yüksek, yoksa halen geçiriyor mu bunu artık yeni bir testle anlayabiliyoruz.

. Enfeksiyonun gebelik öncesinde alınmasıyla gebelik sırasında vücuda girmesi arasında bebeği etkilemesi anlamında ne fark var?

Gebelikten evvel aldıysa ve enfeksiyon bittiyse sorun yok ama gebelikten hemen önce aldı ve vücutta da toksoplazma paraziti varsa bebeğe geçme oranı yüzde 25 ve bebeğe geçerse büyük sıkıntı yaratır. “SAKAT BİR BEBEKLE KARŞILAŞILABİLİR” . Anne karnındaki bebeğe etkisi nelerdir?

Beyine yerleşiyor ve beyindeki bazı hücreleri öldürüyor sonra karaciğere yerleşiyor karaciğer hücrelerini öldürebiliyor. Böbreğe gidebiliyor, akciğere gidebiliyor, her yere gidiyor. Bebeğe geçtikten sonra bebeğin organları gelişim halinde olduğu için organlarda hasar yaptığında o organ çalışmaz hale geliyor. Bebek büyüdükçe organlar fonksiyonunu kaybediyor ve sakat bir bebekle karşı karşıya kalınıyor.

. Anne karnında bebeğe geçtiğini anlayabilir miyiz? Evet, 16. haftada anlaşılabiliyor. 16. haftadan önce kişi toksoplazma enfeksiyonu geçirdiyse hemen tedaviye alıyoruz. Şu anda geçirilen bir enfeksiyonsa anne, karnındaki bebeğin riskli gebeliğini devam ettirebilir ya da sonlandırabilir; bu ailenin kararına bağlı. 16. haftaya geldiyse ve anne tedaviye devam ediyorsa; annenin suyundan alıyoruz. Amniyon sıvısında toksoplazma var mı bakıyoruz, eğer varsa aileye iki seçenek sunuyoruz. Ultrasonda gözle görülen bir bulgu yok ama bebeğe enfeksiyon geçmişse belki bebekte ciddi sorun yaratmaz ama yaratabilir de… Ya bunu göze alarak gebeliğe devam edebilirler ya da gebeliği sonlandırabilirler. Amniyon sıvısında toksoplazmayı negatif bulduysak o zaman tedavi devam ediyor ama bir şartla, 22. haftada yeniden bebekte enfeksiyon var mı diye bakmamız gerek. Çünkü baktığımız sırada bebeğe geçmemiş olabilir ama annede enfeksiyon var ve tedavi görüyor hala bebeğe geçme riski var. 22. haftada bebeğin göbek kordonundan kan alıp tekrar bakıyoruz enfeksiyon yoksa gebelik devam edebiliyor. 22. haftadan sonra bebeğe geçerse de riskler çok azalıyor o zaman sorun yoktur ama risk varsa ciddi sorunlar olabilir. Dolayısıyla bir gebe toksoplazma geçirdiğinde tedavi seçenekleri var ama bu seçenekleri en erken zamanda kullanması lazım.

. Kadın hamileyken toksoplazmaya karşı uygulanan tedavilere bağlı olarak bebekte bir yan etki oluşabilir mi? Kullanılan ilaçların bebeğe geçme ve zarar verme riski var mı?

Anneye tedavi veriyoruz, verdiğimiz ilaçlar bebeğe de geçiyor; zaten geçsin de istiyoruz. Toksoplazma bebeğe geçtiyse hücrelerine zarar vermemiş aşamadaysa o ilaç toksoplazmayı da tedavi eder. Bebeğe zararı yok aksine enfeksiyonun bebekte hasar yapmasını da engelliyor.

“PİŞMEMİŞ ETE DOKUNDUKTAN SONRA ELLERİNİZİ YIKAYIN”

. Toksoplazma hamilelerin en çok endişelendiği sorunlardan bir tanesi. Hamilelikte toksoplazmanın görülme sıklığı nedir?

Türkiye genelinde yapılmış bir çalışma yok sadece bölgesel çalışmalar var. Eldeki verilere göre her 100 Türk bireyinin 75’i bir şekilde toksoplazmayla hayatlarında karşılaşmış ve bağışık olmuş. Geri kalan yüzde 25’lik bölüm ise risk altındadır. Kadın ilk defa bu enfeksiyonla gebelikte karşılaşmışsa risk söz konusudur. Bu, Fransa’da daha çok, orada bağışıklık oranı yüzde 50. Dolayısıyla orada toksoplazmadan ciddi anlamda korkuyorlar ama el hijyeniyle çok alakası var. Eliniz pişmemiş ete dokundaysa elinizi çok iyi yıkamanız lazım.

. Anne adayları ya da hamile kalmayı düşünen kadınlar başta toksoplazma olmak üzere diğer enfeksiyonlardan da korunmak için ne yapmalıdır?

Enfeksiyonu çok dert ediyorlarsa öncelikle bağışıklıkları var mı diye test yaptırmaları gerekiyor, varsa sorun yoktur. Risk çok düşüktür ama bağışık değilse çiğ et yememesi lazım, şarküteriye dikkat etmesi lazım. Evde etle uğraştıktan sonra elini yıkaması lazım.

. Sitomegalo virüs çok bilinen bir enfeksiyon değil. Sitomegalo virüs nedir? Nasıl bir virüstür, anneye nasıl bulaşır?

Grip virüsü değildir ama enfeksiyon bulguları bunu andırır. Eklem ağrıları, karın ağrıları, geçmeyen hafif ateş ve baş ağrılarıyla kendini gösterir. Erişkin insanlar bu virüsü ilk geçirdiğinde anlamaz. Sitomegalo virüs enfeksiyonu organ transplantasyonu olan kişiler için sorundur çünkü burada daha çok kan nakli yapılır ve çok eskiden ülkemizde kan naklinde sitomegalo virüsü var mı yok mu diye bakılmıyordu ama son yıllarda rutin olarak bakılıyor. Acil kanlar da hemen verildiği için bakılamıyor ama sonra bakılmasında fayda var. Sitomegalo virüs kan yoluyla da kan ürünleriyle de geçebiliyor ama daha çok, nezle gribi gibi insandan insana ve özellikle yakın temasla geçiyor. Dolayısıyla hapşıran ya da hastalık halinde olan kişiyle yakın temasta bulunmamak özellikle de vücut salgılarıyla temas etmemek lazım. Ortak havlu kullanmak bunlardan biridir o zaman geçebilir ve siz ilk defa karşılaştıysanız önce enfeksiyon yapar sonra da bağışıklık yapar. Gebelikte de aynı şekilde ilk defa gebelikte geçiriliyorsa toksoplazma örneğindeki gibi bebeğe geçer ve enfeksiyon yapar. Toksoplazmada biraz daha yoğun geçer ve daha çok böbrek sistemini sever. Anne karnındaki bebekte hem böbreklere hem karaciğere hem göze hem de beyine zarar verebilir. Aynı şekilde anne karnındaki bebek için amniyon sıvısından almak ya da göbek kordunundan kan alarak bebeğe geçip geçmediğini anlamak mümkün. Çok eskiden buna karşı tedavi kullanmakta zorlanıyorduk artık 12. haftadan sonraki gebelikler için söylüyorum, virüslere karşı yeni çıkan antiviral ilaçlar var, bunlara hemen gebeyken başlıyoruz anneyi tedavi etsin bebeği de korusun diye… Eskiden tedavisi yoktu ama son iki yıldır sitomegalo virüsü gebelikte de tedavi ediliyor.

“20. HAFTADAN SONRA BEBEĞİN BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ GELİŞİYOR”

. Sitomegalo virüs bebeğe bulaştığında ne tür problemlere yol açıyor?

Karaciğer hücrelerini öldürüyor, kan yapım hücrelerine yerleşiyor ve onu etkiliyor. Daha çok böbrek sistemine zarar veriyor dolayısıyla doğduğunda bebeğin böbreklerinin bazı fonksiyonları çalışmıyor eğer göze ve beyine yerleşirse o organlara zarar verebiliyor. Anne karnında bebek ne kadar küçükse yarattığı hasar o kadar çoktur; virüsle ne kadar geç karşılaştıysa mesela 36. haftada karşılaştıysa bebeğin bundan zarar görme olasılığı azdır, nedeni ise 20. haftadan sonra anne karnındaki bebek kendi bağışıklık sistemini geliştiriyor. Bağışıklık sistemi güçleniyor ve kendi karşı koyma mekanizması oluşuyor. 20. haftadan önce bu mekanizma yok, buna annelerin özenle dikkat etmesi ve bu tür enfeksiyonu olan kişilerden uzak durması lazım.

. Grip, soğuk algınlığı gibi enfeksiyonlar da anne karnındaki bebeğin sağlığını tehdit eder mi?

Anneye geçebiliyor ama anne karnındaki bebeğin sağlığını ciddi düzeyde tehdit etmiyor. 10 binde bir olasılıkla etkileyebiliyor. Bir virüs vardır ki; anne enfeksiyon geçirdiğini fark etmez bile biz ona parvo virüs diyoruz. Annede hiç bulgu vermez ama bebeğe geçer kan yapan hücrelerine yerleşir. Karaciğer ve kemik iliğinde kan yapan hücrelere yerleşir ve kan yapan ana hücreleri öldürür, bebek derin bir kansızlığa gider ve anne karnında bebeği kaybedebiliriz. Bebeği anne karnında kansızlık döneminde yakalarsak dışarıdan bebeğe kan verdiğimizde sorun hallolur.

. Gebelerin, hangi aralıklarla doktor kontrolüne gitmesi gerekir?

Bir kişi “Ben galiba gebeyim” dediyse gidip ultrasonla muayene olmalı. Gebe mi, bebeği yaşıyor mu, kaç tane bebek var, dış gebelik mi, ilave başka bulgu var mı? Çünkü bunlar erken dönemde tespit edilirse hemen çaresi var. Mesela dış gebelikse ilaçla tedavisi var; ameliyata bile gerek kalmıyor. Bakıldıysa ve her şey normalse 12. hafta bir gebenin muayenesinde altın dönemdir. 12. hafta muayenesiyle bir gebenin hangi risklere sahip olabileceğini bilebiliyoruz. Artık bebek büyüsün de bakalım demiyoruz. 12 haftalıkken risklerin çoğunu belirleyebiliyoruz, 12. haftada baktık ve her şey yolundaysa olmazsa olmaz diğer muayene haftası 22. haftadır. Yine her şey yolundaysa muayene haftası 32. haftadır. Yine her şey yolundaysa doğumdan önce anne ve bebeği görmek isteriz o da 38. haftadır. Aralardaki dönemde gebe tamamen keyfi olarak doktora gidebilir, rahatsızlığı varsa ya da bebeğini görmek için muayeneye gidebilir.

. Halk arasında frengi olarak bilinen sifilis, kadınlara nasıl bulaşır, anne karnındaki bebeği nasıl etkiler?

Sifilis cinsel yolla bulaşır ama açık yara olması lazım ya da bir yerden dudak mukozasının, vajina mukozasının ya da cildin bir yerden açılması lazım. Oradan içeriye mikrobun girmesi lazım, çok kolay girer. Eğer hastalıklı kişinin bir yeri kanadıysa ve bizim bir yerimiz kesikse oradan da bulaşır; cinsel ilişkiye gerek kalmadan. Kan transfizyonu ile geçebilir ve bulaşabilir. Sifilis, eskiden ülkemizde çok görülüyormuş şimdi o kadar yok; nadir rastlıyoruz ama hiç rastlamamız lazım. Anne karnındaki bir bebekte sifilis riskini hiç görmememiz lazım. Maalesef bazı yörelerden gelen hastalarda nadiren görebiliyoruz. Tedavisi çok kolay; yeter ki erkenden hekime gidilsin. Kırgınlık, adale ağrıları, karın şişmesi, baş ağrısı gibi şikayetler yapabiliyor ve değişik yerlerde yaralar çıkabiliyor; genital bölgede ve ciltte. Erken dönemde gidilirse hemen tedavi edilebiliyor, çok hızlı cevap veriliyor. Eğer hastalık ilerledi ve bu kişi gebeyse anne karnındaki bebeğe sifilis geçti mi geçmedi mi anlayabiliyoruz ve sifilis geçtiyse gebeliği sonlandırma seçeneğini anneye sunuyoruz; eğer isterse ki istemeli. Anne karnındaki bebeğe sifilis geçtiyse çoğunlukla beyine hasar veriyor. Bu bebek doğuştan sifilisli doğuyor ve pek çok organı hasarlı şekilde doğuyor. Hayat boyu sifilisin izini yaşamış oluyor. Gebe olanlar eğer şüpheleniyorsa hemen kontrol yaptırmalı eğer sifilis varsa erkenden tedavisi yapılmalı, enfeksiyon anne karnına geçmeden baskılanabiliyor. Anne karnına yeni geçtiyse de tedaviyle bebeği koruyabilme şansı oluyor.