Hirsutizm

Hirsutizm, kadınlarda terminal kılların erkek tipinde artması ve dağılımı olarak tanımlanan, ayrıca psikososyal sonuçları olan bir bozukluktur. Genel olarak üreme çağındaki kadın popülasyonunun yaklaşık % 5-8 kadarını etkiler. Hirsutizm çoğunlukla altta yatan endokrin bir bozukluğun göstergesidir ve bu durum genellikle hiperandrojenemi (erkeklik hormonlarının yüksekliği) ile karakterizedir. Ancak kanda androjen düzeylerinin varlığında da hirsutizm görülebilir.

Hirsutizmin  Nedeni
Hirsutizm hiperandrojenemi veya kıl köklerinin normal seviyedeki androjenlere artmış hassasiyetinin sonucu olarak ortaya çıkan bir durumdur. Kadınlarda androjenler temel olarak yumurtalık ve\veya böbreküstü bezlerden kaynaklanır. Hirsutizm vakalarının büyük çoğunluğunu idiopatik hirsutizm ve yumurtalıklarda kistlerin oluşumu (PKOS) oluşturmaktadır. Hirsutizm sebepleri aşağıdaki gibi görülmektedir.

Hirsutizm Nedenleri;
Yumurtalıklarda kistler
Nonklasik adrenal hiperplazi
İdiopatik hirsutizm
Cushing sendromu
Adrenal androjen salgılayan tümörler
Ovaryan androjen salgılayan tümörler
Hipertekozis
İlaçlar
Ciddi insülin direnci sendromları

Hirsutizmli bir hastada en önemli konu over veya adrenal kaynaklı bir kanser bulgusunun araştırılmasıdır. DHEAS (androjen hormon) düzeylerinin adrenal tümör için bir gösterge olabileceği bildirilmiştir, bununla birlikte serum androjen düzeyleri tümör tanısında doğrudan kullanılmamalıdır. Hirsutizm ani başlaması ve hızlı ilerlemesi, kıllanma belirtilerinin olması klinik olarak tümörü düşündürmelidir. Ayırıcı tanıda over ve adrenallerin ultranografi ve tomografisi yapılmalıdır.

Hirsutizm vücudun her tarafında aşırı kıl büyümesi olarak bilinen hipertrikozis dediğimiz aşırı kıllanmadan ayırt edilmelidir. Hipertrikozis ince yapıdaki kılın vücutta yaygın bir şekilde büyümesi ile karekterizedir ve androjen fazlalığından meydana gelmez, çoğu kez yapısaldır veya ilaçlara ve bazı metabolik hastalıklara (hipotiroidizm, anoreksiya, malnütrisyon (dengesiz beslenme) veya malabsorbsiyon (yetersiz emilim) gibi beslenme bozuklukları bağlıdır.

Hiperandrojenemisi olan kadınların % 65-85 kadarında PKOS vardır ve mutlaka ayırıcı tanıda düşünülmesi ve araştırılmalıdır. Çünkü PKOS sadece hirsutizm bakımından değil infertilite (kısırlık), lipid anormallikleri, hipertansiyon ve Tip 2 diyabetes mellitus bakımından önemli sonuçları olan bir hastalıktır. Uzun yıllar PKOS tanısında herkes tarafından kabul edilen bir tanı kriteri yoktu. Genel anlamda kabul edilen tanımı ovulatuar disfonksiyonu (yumurtlama bozukluğu) bulunan bir kadın hastada biyokimyasal ve klinik hiperandrojeneminin varlığı ve bu tabloya yol açacak diğer hastalıkların ( non-klasik adrenal hiperplazi, androjen sekrete eden tümörler, hipofiz hastalıkları) ekarte edilmesidir.

2- Tedavi
Hirsutizme yol açan neden ortaya konmaya çalışılmalı ve over\adrenal kanser, Cushing hastalığı, akromegali (büyüme hormonu fazlalığı) gibi spesifik hastalıklar göz önünde tutulmalıdır. Ancak günlük pratikte hirsutizmin nedeni olarak yukarıda sayılan hastalıklar sık olarak görülmemektedir. Hirsutizm ile başvuran hastaların önemli bir kısmını PKOS ve idiopatik hirsutizm oluşturmaktadır.

Tedavide kozmetik uygulamalar ve ilaç tedavisi aynı anda veya farklı zamanlarda gerekebilir. Genellikle her iki yaklaşımdan da yararlanılmalıdır. Kıl uzaklaştırıcı etkin uygulamalara rağmen henüz ideal bir mekanik tedavi metodu mevcut değildir. Mekanik tedavi metodlarıyla hirsutizm kontrol altına alınabilir, fakat bu şekilde altta yatan patolojiye bağlı doğal gidiş değiştirilemez. Ancak ilaç tedavisi ile birlikte mekanik tedavi daha yararlı bir yaklaşımdır.

Hirsutizm genellikle tıbbi tedaviyle 6-18 ay boyunca azalır ve daha sonra yeni bir plato çizer. Tedavinin etkinliğini gösteren en önemli faktör hastanın kılı uzaklaştırmak için ihtiyaç duyduğu sürede kısalma olmasıdır. Hirsutizm tedavisindeki genel prensipler özetlenmiştir.

Doğum Kontrol İlaçları: İdiopatik hirsutizm dışında hiperandrojenemi görülür ve temelde ovaryan kökenlidir.

Antiandrojenler : Hirsutizm tedavisinde ovaryan\ adrenal androjen sentezinin inhibisyonu kadar dolaşımdaki androjenlerin etkilerinin bloke edilmesi de önemlidir.

İnsülin Hassaslaştırıcılar : Özellikle PKOS vakalarında hastalığın kökeninde insülin direnci ve hiperinsülineminin bulunması insülin hassaslaştırıcı tedavinin de bazı hastalarda tedavi seçeneği olmasını sağlamıştır.

Kozmetik Tedavi : Hormonal ve anti-androjen tedavinin yanında bazı hastalarda mekanik\kozmetik uygulamalar da gereklidir. Kılın kökünden koparılmasına yönelik girişimler follikülit, cilt yapısında bozulma gibi istenmeyen sonuçlar doğurur. Kılların sarartılması ise hastaya psikolojik olarak fayda sağlamaktadır. Son yıllarda istenmeyen kılların tedavisinde laser tedavisi artan oranda kullanıma girmiştir. Laser tedavisinin temel etki mekanizması kıl follikülünde termal hasar yapmasıdır, kıl kökü etrafındaki diğer yapılara etki etmemekte bu nedenle selektif fototermoliz olarak isimlendirilmektedir. Genel olarak laser tedavisi hormonal\anti- androjen tedavi ile belirli bir süreden (6-9 ay) sonra uygulanması tavsiye edilmektedir.

 Hirsutizm tedavi yöntemleri:
1- Genel prensipler
Altta yatan hastalığın tedavisi
Varsa obezitenin tedavisi
Multidisipliner yaklaşım
2- İlaç tedavisi
Ovaryan (yumurtalık) androjen baskılanması
Adrenal (böbreküstü bezi ) androjen (erkeklik hormonu) baskılanması
Antiandrojenik ilaçlar
İnsülin direncini azaltan ilaçlar
3- Kozmetik tedavi
4- Psikoterapi

Doç. Dr. Ayşin ÖGE
Kent Sağlık Grubu Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları uzmanı

(http://www.kenthospital.com)