Kadına Ait Korunma Yöntemleri

1. Haplar (Gebeliği önleyici haplar, oral kontraseptifler) Haplar, kadınlık hormonları içerir. Her gün düzenli ağızdan alındığında, yumurtanın oluşumunu engeller. Ayrıca, rahim ağzındaki salgıları kalınlaştırarak spermin geçip rahme ulaşmasını önler. Çok etkili bir yöntemdir ancak, cinsel ilişki olsa da, olmasa da her gün aynı zamanda unutulmadan alınmalıdır. Kadın hapı almayı unutursa, gebe kalma tehlikesi vardır. Daha önce hiç gebe kalmamış kadınlar rahatlıkla kullanabilir. Gebeliği önleyici hapları, eczanelerden ve sağlık kuruluşlarından (sağlık ocağı, ana çocuk sağlığı ve aile planlaması merkezleri ve hastanelerden) alınabilir. Ancak, hapların kullanılmaya başlamadan önce, danışmanlık alınarak kullanmak isteyen kişiye uygun bir yöntem olup olmadığına karar verilmesi, kan basıncının ve vücut ağırlığının ölçülmesi gibi bazı işlemlerin yapılması gerekmektedir. Bu nedenli hap kullanmadan önce ve kullanırken belirli aralıklarla bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Olumlu Yönleri • Gebeliği önlemede etkili bir yöntemdir (%99) • Adet dönemlerinin düzenli olmasını sağlar • Adet kanaması sırasında olan ağrı ve sancılar ile adet öncesi gerginliği azaltır. • Adet kanaması miktarını azaltarak, kansızlığın önlenmesine yardımcı olur. • Kadını, yumurtalık ve rahim kanserine karşı korur. • Yumurtalıklarında veya memelerde kistleri olanlarda, bu kistlerin büyümesini engeller. • Dış gebeliği önler. • Rahim ve tüplerde iltihap oluşmasını engeller. • Akne ve sivilcelerin düzelmesini sağlar. • Bırakıldığında hemen gebelik oluşabilir. Hiç doğum yapmamış kadınların kullanmasında herhangi bir sakınca yoktur. Olumsuz Yönleri • Her gün hap almanın hatırlanması gerekir. • Bulantı yapabilir. Gece yatmadan veya akşam yemeğinden sonra içilirse bu şikayet azalır. • İlk kullanımda 1-2 kilo artışı yapabilir. Bu daha ziyade su tutulumu şeklindedir. Daha az tuzlu yenmesi, hareketin artırılması ile düzelir. • Kadınların bazılarında kan basıncı (tansiyon) yükselebilir. Bu nedenle, ilk kullanıldığında ve daha sonraki kontrollerde kan basıncı ölçülmelidir. • Bazı ilaçlarla etkileşimi vardır. • Özellikle, sigara içen kadınlarda dolaşım bozukluklarına neden olabilir. Nasıl Kullanılır? • Her gün gece yatmadan önce veya akşam yemeğinden sonra 1 hap yutulur. • Genellikle, kutular 21 tane hap içerir. Adet kanamasının ilk günü 1. Haptan başlayarak 21 gün boyunca her gece bir tane hap yutulur. Sonra 7 gün hap içilmez. Bu dönemde adet kanaması olur. Bu 7 günlük aradan sonra 8.gün diğer kutunun ilk hapı içilir ve her gün 1 hap almak üzere aynen devam edilir. Gebe kalmak istenilmediği sürece, hiç ara vermeden (yıllar boyunca) yukarıda tarif edildiği gibi hap kullanılabilir. • Bazı kutular, 21 beyaz renkli, 7 kahverengi olmak üzere 28 tane hap içerir. Kahverengi hapların içinde, demir bulunmaktadır. Adet kanamsının ilk günü 1. Haptan başlayarak 21 gün boyunca her gece bir tane beyaz hap yutulur. Sonra 7 gün boyunca kahverengi hpalar, her gece birer tane olmak üzere içilir. Bu dönemde adet kanaması olur. Böylelikle, hem kanamsı olduğu dönemde kadına demir desteği yapılmış, hem de ara verme ile ortaya çıkabilecek sorunlar (unutmalar, hap içme alışkanlığının bozulması gibi) engellenmiş olur. Bir kutudaki 28 hap bittikten sonra hiç ara vermeden diğer kutunun ilk hapı içilir ve her gün 1 hap almak üzere aynen devam edilir. Gebe kalmak istenilmediği sürece, hiç ara vermeden (yıllar boyunca) yukarıda tarif edildiği gibi kullanılabilir. • Bazı kadınlarda özellikle kullanımın ilk 3 ayında bulantı, ara kanamsı, lekelenme, memelerde dolgunluk ve 1-2 kilo artışı yapabilir. Bu belirtiler, 3 ayın sonunda tamamen geçer. • Bazı ilaçlar, gebeliği engelleyici bu haplarla birlikte kullanıldığında hapların etkisini azaltarak gebeliğe neden olabilirler. Eğer düzenli ilaç kullanılıyorsa, mutlaka hekime danışılarak kullanılan ilaçların gebeliği önleyici haplarla birlikte kullanılıp kullanılmayacağı öğrenilmelidir. • Sigara içilmemelidir. Bu hapları kullanırken de günde 15 taneden fazla sigara içmek ciddi sağlık sorunlarında neden olabilir. • Eğer hapı almak unutulursa mutlaka bir sağlık kuruluşuna veya hekime başvurulmalıdır. KULLANILMAMASI GEREKEN DURUMLAR • Her gün hap almayı hatırlayamayacak olanların kullanmaması gerekir • Adetleri düzensiz olanlar (düzensizliğin nedeni belirleyinceye kadar) • Şeker hastaları • Karaciğer bozukluğu olanlar • Tansiyonu yüksek olanlar • Damar tıkanıklığı, bacaklarında kızarıklık, şişme ve ağrı ile belirti veren damar hastalığı olanlar • Özellikle bulantı, kusma ile birlikte şiddetli baş ağrıları olanlar kullanmamalıdır. 2. İğneler (aşı, enjekte edilen hormonlar) İğneler, hormon içerir. Her ay ve 3 ayda bir yapılan iki türü vardır. Yapıldıktan sonra kana yavaş yavaş hormon salınır. Hapa benzer şekilde yumurtanın oluşumunu engeller. Ayrıca rahim ağzındaki salgıları kalınlaştırarak spermin geçip rahme ulaşmasını önler. Daha önce hiç gebe kalmamış kadınlar da rahatlıkla kullanabilir. İğneler, eczanelerden ve sağlık kuruluşlarından (sağlık ocağı, ana çocuk sağlığı ve aile planlaması merkezleri ve hastaneler) alınabilir. Ancak, iğneleri kullanmaya başlamadan önce danışmanlık alınarak kullanmak isteyen kişiye uygun bir yöntem olup olmadığına karar verilmesi kan basıncının ve vücut ağırlığının ölçülmesi gibi bazı işlemlerin yapılması gerekmektedir. Bu nedenli, iğneleri kullanmaya başlamadan önce ve kullanırken belirli aralıklarla bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Olumlu Yönleri • Gebeliği önlemede etkili bir yöntemdir (%99) • Kullanımı çok kolaydır. • Adet kanamsı sırasında olan ağrı ve sancılar ile adet öncesi gerginliği azaltır. • Adet kanaması miktarını azaltarak, kansızlığın önlenmesine yardımcı olur. • Kadını yumurtalık ve rahim kanserine karşı korur. • İyi huylu meme kistlerini azaltır. • Dış gebeliği önler. • Rahim ve tüplerde iltihap oluşmasını engeller. Olumsuz Yönleri • Bırakıldığında doğurganlığın dönüşü 6-9 ay gecikebilir. • Enjeksiyonlar için sağlık kuruluşuna gitmek gerekir. • İlk kullanımda 1-2 kilo artışı yapabilir. Bu daha ziyade su tutulumu şeklindedir. Daha az tuzlu yenmesi, hareketin artırılması ile düzelir. • Memelerde dolgunluk yapabilir. Bu etkisi ilk 3 ay içinde düzelir. • Kadınların bazılarında kan basıncı (tansiyon) yükselebilir. Bu nedenle, ilk kullanıldığında ve daha sonraki kontrollerde kan basıncı ölçülmelidir. • Bazı ilaçlarla etkileşimi vardır. • Aylık yapılan iğneler, sigara içen kadınlarda dolaşım bozukluklarına neden olabilir: • Özellikle 3 aydan bir yapılan iğneler adet düzensizliklerine neden olabilir. Bu adet miktarının azalması hatta kesilmesi, ara kanamalar, lekelenmeler, nadiren de aşırı kanama şeklinde olabilir. Bu düzensizlikler 9-12 ay içinde büyük ölçüde düzelir. Nasıl Kullanılır? • Adet kanamanızın ilk günü (ya da ilk 5 gün içinde) enjeksiyon koldan veya kalçadan yapılır. Gebe kalmak istediğiniz döneme kadar hiç ara vermeden (hatta yıllar boyunca) iğneleri kullanabilirsiniz. • Diğer enjeksiyon için verilen randevu tarihinden önceki 7 gün içinde başvurabilir ve enjeksiyon yapılabilir. Ancak, enjeksiyonun yapılması için verilen tarihten 1 gün bile gecikilmemelidir. • Bazı kadınlarda özellikle kullanımın ilk 3 ayında bulantı, ara kanaması, lekelenme, memelerde dolgunluk ve 1-2 kilo artışı yapabilir. Bu belirtiler 3 ayın sonunda tamamen geçer. • Bu iğnelerle birlikte bazı ilaçlar kullanılmamalıdır. Bu ilaçlar etkisini azaltarak gebeliğe neden olabilir Eğer düzenli ilaç kullanılıyorsa mutlaka hekime danışılarak kullanılan ilaçların iğnelerle birlikte kullanılıp kullanılmayacağı öğrenilmelidir. KULLANILMAMASI GEREKEN DURUMLAR • Adetleri düzensiz olanlar (düzensizliğin nedeni belirleninceye kadar) • Şeker hastaları • Karaciğer bozukluğu olanlar (siroz, sarılık gibi) • Tansiyonu yüksek olanlar • Damar tıkanıklığı, bacaklarında kızarıklık, şişme ve ağrı ile belirti veren damar hastalığı olanlar • Özellikle bulantı, kusma ile birlikte şiddetli baş ağrıları olanlar kullanmamalıdır. KADINA AİT YÖNTEMLER 2 3. Rahim içi araç (RİA, Spiral) Rahim içi araç, esnek materyalden yapılmıştır, rahmin içine sağlık personeli tarafından yerleştirilir. Yerleştirildikten hemen sonra etkisi başlar ve 10 yıl boyunca etkilidir. RİA, spermlerin kadının tüplerine ulaşmasını engeller. Çıkarıldıktan hemen sonra gebelik geri döner. Daha önce hiç gebe kalmamış kadınlar, eğer birden fazla kişi ile cinsel ilişki kurmuyorsa kullanabilir, yine de ilk seçenek olmamalıdır. Üzerinde hiçbir katı maddesi olmayanlar hormonlular ve bakır içerenler olmak üzere RİA’nın birçok çeşidi bulunmaktadır. RİA, sağlık kuruluşlarında (sağlık ocağı, ana çocuk sağlığı ve aile planlaması merkezleri ve hastanelerde) yerleştirilir. RİA, yerleştirilmeden önce, danışmanlık alınarak, kullanmak isteyen kişiye uygun bir yöntem olup olmadığına karar verilmesi, RİA uygulanmasına engel olan rahim ağzında, rahimde veya tüplerinde iltihap/yara veya doğuştan gelen bir bozukluk olup olmadığının anlaşılması için muayene edilmesi gerekmektedir. RİA uygulandıktan sonra bir ay sonra ve her yıl bir kere sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Olumlu Yönleri • Gebeliği önlemede etkili bir yöntemdir (%99) • Bakırlı olanlar, gebelikten 10-12 yıl boyunca etkili bir şekilde korur • Cinsel ilişkiyi etkilemez Olumsuz Yönleri • Özellikle, ilk 3 ayda adet günü sayısını ve kanama miktarını 2 katına kadar arttırabilir. Bu durum, daha sonra normale döner. • Adet döneminde ağrı olabilir. Bunun için ağrı kesici kullanılabilir. • Cinsel yolla bulaşan hastalık riski olanlar için uygun değildir. • Rahimden hazneye doğru kayabilir. Özellikle haznesinin içini yıkayanlarda sıklıkla görülen bir durumdur. Eğer yerinden oynarsa koruyuculuğu azalır. Nasıl Kullanılır? • Adet kanamasının son günlerinde sağlık personeli tarafından rahme yerleştirilir. • Kontrol edilmesi ve çıkarılması için iplikçileri 2-3 cm. vajenin içine bırakılır. Bu iplikçilere dokunulmaması gerekir. • Cinsel ilişki sırasında ne RİA ne de iplikçikler hissedilmez. • Bazı kadınlarda özellikle kullanımın ilk 3 ayında adet kanaması süresinde ve miktarında artış görülebilir, lekelenme ve kasıklarda ağrı yapabilir. Bu belirtiler 3 ayın sonunda geçer. KULLANILMAMASI GEREKEN DURUMLAR • Son 3 ay içinde veya halen rahim ağzında, rahimde veya tüplerinde iltihap/yara olan kişilere uygulanamaz. • Birden fazla kişi ile cinsel ilişkisi olanlara uygun değildir. Bu kişilerin kesinlikle kondom kullanması gerekir. • Düzensiz adet kanamaları olanlar • Adet kanamaları 7 gün ve daha uzun sürenler • Bir adet kanaması döneminde (tamamen ıslanmış) 10 ped/bez değiştirenler • Adet dönemlerinde ağrısı fazla olanlar • Kansızlığı olanlar • Doğuştan üreme organlarında şekil bozukluğu olanlar 4. Diyafram İnce plastikten yapılmış, rahmin vajene açılan kısmına yani rahim ağzına yerleştirilen bir kapaktır. Spermlerin rahme geçişini engelleyerek gebelikten korur. Kadın, her cinsel ilişki öncesinde diyaframı kendi yerleştirir, cinsel ilişki sonrasında ise çıkarır. Diyafram, hekimin muayenesi ve rahim ağzının ölçüsünün alınmasından sonra sipariş verilir ve her kadın için rahim ağzına uygun boyutta özel yapılır. Bu yöntemi kullanmaya başlamadan önce danışmanlık alınarak daha etkili yöntemler hakkında bilgi sahibi olunması kullanmak isteyen kişiye uygun bir yöntem olup olmadığına karar verilmesi için bir sağlık kuruluşuna (sağlık ocağı, ana çocuk sağlığı ve aile planlaması merkezleri ve hastanelerde) başvurulması daha uygun olur. Olumlu Yönleri • Kadın kendi kendine uygulayabilir • Cinsel yolla bulaşan hastalıkların bulaşmasını engeller • Erkek Döl Hücrelerini Öldüren Tablet ve fitiller ile birlikte kullanıldığında, hem gebeliği önleme hem de cinsel yolla bulaşan enfeksiyonların bulaşmasını engelleme etkisi artar. Olumsuz Yönleri • Diğer gebeliği önleyici modern yöntemler kadar etkili değildir. • Cinsel ilişkiyi kesintiye uğratır. • Cinsel ilişki sonrasında etkili olması için 6 saat daha rahim ağzında kalması gerekmektedir. • Kadının doğum yapması, üreme organlarından ameliyat olması veya fazla kilo alması/vermesi gibi durumlar söz konusu ise tekrar rahim ağzının ölçüsü alınarak yeni bir diyafram yaptırılması gerekir. • Kolay bulunmayabilir, pahalıdır. Nasıl Kullanılır? • Kadın, bir sağlık kuruluşuna başvurarak diyafram kullanmasını engelleyecek herhangi bir durumun olup olmadığı saptanır ve rahim ağzının ölçüsü alınır. Kadının rahim ağzına uygun boyutlarda bir diyafram yaptırılır. • Doğru uygulama öğretilir ve ilk kez kadın, diyaframı, hekimin yanında rahim ağzına yerleştirir. • Diyafram, cinsel ilişki sonrasında 6 saat vajenden çıkarılmamalıdır. • Tekrarlayan cinsel ilişki (6 saat içinde) söz konusu ise, son cinsel ilişkiden sonra 6 saat beklenmelidir. Ancak, 24 saatten fazla rahim ağzında bırakılmamalıdır. • Diyafram çıkarıldıktan sonra yıkanır, kurulanır ve özel saklama kabına yerleştirilir. KULLANILMAMASI GEREKEN DURUMLAR • Rahmi geriye dönük olan kadınlara, • Mesanesi ve rahmi aşağı sarkmış kadınlara, • Sık sık idrar yolu enfeksiyonu geçiren kadınlara uygun değildir. • Erkekte veya kadında nadiren alerji görülebilir. Alerjide yanma, kızarıklık, kaşınma gibi belirtiler görülür. 5. Erkek döl hücrelerini öldüren tablet ve fitiller (Spermisitler) Erkek döl hücrelerini öldüren tablet ve fitiller, gebeliği önlemek için cinsel ilişkiden önce kadın tarafından vajenin içine yerleştirilir. Bu maddeler, spermleri rahme ulaşmadan öldürür ve yumurtayı dölleyemez hale getirirler. Erkek döl hücrelerini öldüren tablet ve fitiller, eczanelerden alınabilir. Ancak erkek döl hücrelerini öldüren tablet ve fitilleri kullanmaya başlamadan önce, danışmanlık alınarak daha etkili yöntemler hakkında bilgi sahibi olunması kullanmak isteyen kişiye uygun bir yöntem olup olmadığına karar verilmesi için bir sağlık kuruluşuna (sağlık ocağı, ana çocuk sağlığı ve aile planlaması merkezleri ve hastanelerde) başvurulması daha uygun olur. Olumlu Yönleri • Cinsel yolla bulaşan hastalıkların bulaşmasını engeller. • Kondomla (prezervatif) veya diyaframla birlikte kullanıldığında hem gebeliği önleme hem de cinsel yolla bulaşan enfeksiyonların bulaşmasını engelleme etkisi artar. • Kayganlaştırıcı etkisi vardır. Olumsuz Yönleri • Diğer gebeliği önleyici modern yöntemler kadar etkili değildir (%80). • Cinsel ilişkiyi kesintiye uğratır. • Vajene yerleştirildikten sonra etkisinin başlaması için 10 dakika beklemek gerekmektedir. • Kolay bulunmayabilir, pahalı olabilir. Nasıl Kullanılır? • Kadın vajen içinde parmaklarının yetişebildiği kadar en derine tableti (fitili) yerleştirir. • Cinsel ilişkiye girmeden önce etkisinin başlaması için 10 dakika beklenmesi gerekmektedir. • Cinsel ilişki sonrasında da 6-8 saat vajenin içi temizlenmemelidir. • Tekrarlayan cinsel ilişki söz konusu ise, her cinsel ilişki için yeni tablet (fitil) kullanılmalıdır. Kullanılmaması Gereken Durumlar • Erkekte veya kadında nadiren alerji görülebilir. Alerjide, yanma, kızarıklık, kaşınma gibi belirtiler görülür. 6. Kadının tüplerinin bağlanması (tüp ligasyonu) Kadının gebelikten korunmak için kullanabileceği kalıcı ve geri dönüşü olmayan bir yöntemdir. En etkili gebeliği önleyici yöntemlerden biridir. Artık daha fazla çocuk sahibi olmak istemeyen çiftler için uygundur. Eşin rızası gereklidir. Tüpler, sadece yumurtalık ve rahim arasında köprü görevi yaptığı için tüplerin bağlanmasının gebeliğin engellenmesinden başka hiçbir etkisi yoktur. Kısa süren bir operasyon ile kadının her iki tüpü bağlanır. Böylelikle, her ay yumurtalıktan çıkan yumurtanın tüplerden geçişini engellenmiş olur. Tüplerin bağlanması, kadının hastanede yatmasını gerektirmeyen basit bir operasyondur. Ameliyattan sonra, yeri iyileşene kadar dikkat etmekten başka yapılması gereken hiçbir şey yoktur. Kadının adet düzenini, kanama miktarını, cinsel isteklerini ve cinsel tatmini etkilemez. Kaynak: Türkiye Aile Planlama Derneği web sitesi (http://www.tapd.org.tr/)