Kas Ve İskelet Sorunları

İş yerinde bazı risklere maruz kalmaya ve çalışana uygun olmayan araç gereç kullanımı ve ortama bağlı olarak gelişen kas iskelet  hastalıkları çalışanların en yaygın sağlık sorunudur.

İşe bağlı olarak oluştuklarında Mesleki Kas İskelet Hastalıkları ( MKİH)  olarak adlandırılan hastalıklar  en sıklıkla beli ve eli etkiler.  Boyun, omuzları ve dirsekler de sıklıkla  etkilenen bölgeler arasındadır. Öncelikle kaslar, kirişler ve  diskler gibi yumuşak dokuları tutan  kas iskelet hastalıklarının oluşmasında iş yerinde tekrarlamalı ve zorlamalı hareketler ve vücudun yanlış pozisyonlarda kullanılması önemli rol oynar. Ağrı ve hareket  kısıtlığı ile seyrederek sakat bırakabilen MKİH iş ile ilgili sakatlığın ve erken emekliliklerin  önde gelen nedenleri arasındadır. Sadece çalışanı ve yakınlarını etkilemekle kalmaz,  iş verimliliğini azaltarak, iş günü kayıplarına ve sigorta tazminat ödemelerine neden olarak işvereni ve ülke ekonomisini de olumsuz etkiler.

Çalışanlarda mesleki hastalıklar arasında  maliyeti en yüksek hastalıklardandır.  ABD’nde Ulusal Bilimler Akademisi (National Academy of Sciences)   MKİH için 1999’da yapılan toplam harcamanın, 1 trilyon ABD Doları aştığını bildirmektedir. Başlıca MKİH bel ağrısı ve  boyun ve kol hastalıklarıdır.( omuz, dirsek, el bileği ve eller)

Ülkemizde Çalışanlarda Kas İskelet Hastalıkları  ve Ergonominin Durumu

Ülkemizde de   beli,  boyun ve kolları ve  bacakları tutan birçok kas iskelet hastalığı  yasalarda meslek hastalığı olarak kabul edilmektedir. Fakat işverenler, çalışanlar ve  hekimler ve sigorta sistemleri tarafından bu yönüyle yeterince tanınmamaktadır. MKİH’ nın sıklığı, risk etkenleri, iş günü kaybı, sigorta tazminatları, maliyeti konusunda veri maalesef yoktur. Korunma ve ergonomi eğitimi ve  eğitimi ve ergonomik girişimlerin etkinliği  konusunda çalışmalar çok yetersizdir.
Avrupa Birliği hazırlık sürecinde kanunlaşan   4857 Sayılı   İş  Yasasında değişiklikler ile ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’, ‘Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği’, ‘Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Hakkında Yönetmelik’ gibi yönetmelikler  ile işveren  iş yerlerinde mesleki kas iskelet risklerinin belirlenmesi ve  önlenmesi ve   çalışana korunma ve ergonomi eğitimi verilmesi ve  iş yerinde ergonomik iyileştirmeleri uygulama konusunda  yükümlü kılınmıştır. Çalışanlar da öğretilenleri uygulamakla yükümlüdür.

Yönetmeliklerin ne şekilde uygulanacağı, standartlar ve yaptırımlar konusunda bir açıklık henüz  getirilmemiştir.  Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Hakkında Yönetmelik’ de ergonomi eğitimi ve iyileştirmelerin 2 yıl içinde tamamlanması istenmektedir.

Ülkemizde çalışanlarda kas iskelet hastalıkları ve ergonomi konusunda çalışmaların yetersizliği göz önüne alınarak ilk kez  İstanbul Tıp Fakültesi Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalında Prof. Dr. Emel Özcan’ ın sorumluluğunda Kas İskelet Hastalıkları ve Ergonomi Birimi oluşturulmuştur. Bilimsel çalışmaların yanı sıra ergonomi eğitimi, şirketler için ergonomi programlarını oluşturulması ve ergonomi farkındalığı geliştirilmesi çalışmalarının yürütüldüğü birim  programı aşağıda verilmektedir.

Mesleki Bel Ağrısı İçin Kimler Risk Altında?
Mesleki bel ağrısı için elle taşıma işleri olarak ta adlandırılan ağırlık kaldırma, indirme, taşıma , öne eğilme ve dönme gibi fiziksel aktivitelerle ve tekrarlamalı hareketlerle  çalışılanlar yüksek risk altındadır. Metal sanayide, motorlu araç üretme fabrikalarında, imalat işlerinde, temizlik işlerinde ve sağlık bakımı işlerinde çalışanlar  gibi. Bu endüstriler yanında, son yıllarda ofis çalışanları ve bilgisayar kullananlarda işe bağlı bel ağrısı için risk grubuna dahil edilmiştir.

Tazminat ödenmesini gerektiren sakatlayıcı bel ağrısı en sıklıkla makine operatörleri, kamyon sürücüleri ve sağlık bakım personelinde görülür.

Mesleki Boyun ve Kol Hastalıkları İçin Kimler Risk Altında?

Birikimli Hareket Hastalıkları olarak da adlandırılan  bu hastalıklar öncelikle endüstride tekrarlamalı hareketlerle çalışan montaj işçilerini, konfeksiyon, gıda ve hizmet sektöründe  çalışanları, kasiyerleri, posta çalışanlarını ve  müzisyenler, sporcular ve  diş hekimleri gibi bazı  meslek guruplarını etkiler.

İş yerlerinde  bilgisayar kullanımının hızla artması ile birlikte bilgisayar kullananlarda  boyun ve kol  hastalıkları ve bel ağrısı için yüksek risk altındadır.

MKİH İçin Risk Etkenleri

MKİH’ nın oluşumunda  fiziksel ve ergonomik  riskler önemli rol oynar. Başlıca riskler belin ve   vücudun  yanlış pozisyonlarda kullanımı,  tekrar tekrar yapılan hereketler , zorlamalı ve aşırı güç harcamalı  hareketler, uzun süreli aynı pozisyonda çalışma, ve  lokalize temasa bağlı streslerdir.

Örneğin bel fıtığının oluşmasında  dizleri bükmeden öne eğilmek,  ağırlık kaldırmak önemli bir etkendir. Bu hareket  gövdeyi döndürme ile birlikte yapıldığında risk daha da artmaktadır.

İş memnuniyetsizliği ,monotonluğu, yetersiz amir ve iş arkadaşı desteği, ağır iş yükü, sorumluluğu ve baskısı altında çalışma ve yetersiz iş organizasyonu gibi  psikososyal etkenlerin de rol oynadığı gösterilmiştir.

Bunları yanında yaşlanma,  hareketsizliğe bağlı kondisyon yetmezliği ve aşırı kilo ve sigara kullanım gibi risk etkenleri de göz önüne almak gerekir.

Mesleki Boyun ve Kol Hastalıkları Korunmak Mümkün mü?

Yerleştiklerinde tedavileri çok zor ve pahalı olan MKİH’ ndan korunmak büyük ölçüde mümkündür. Bu hastalıkların en önemli özelliklerinden bir engellenebilir olmalarıdır. Çalışanlarda bel ve boyun ağrıları, hastalıklar, risk etkenleri, korunma ve ergonomi, vücudun doğru pozisyonlarda  kullanımı ve kullanılan araç, gereç ve iş ortamını kendine göre düzenleme ve egzersizler  hakkında bilgilendirmeyi kapsayan ergonomi eğitimi ve  ergonomik iyileştirmeler ile engellenebilmektedir.

Ergonomi Nedir?

Yunanca ‘ergon; iş, çalışma’ ve ‘nomos; yasa’ sözcüklerinin birleştirilmesiyle oluşmuş ergonomi sözcüğü çalışma bilimi, iş yasaları  anlamına gelir. Ergonomi işi çalışana uygun hale getirmedir. Daha geniş tanımla insan, ekipman ve çevre etkileşimiyle ortaya çıkabilecek fiziksel ve psikososyal sorunları  azaltarak, çalışanın sağlık ve güvenliğini iyileştirmeyi ve iş performansını artırmayı amaçlar. Ergonomi verimliliğin önündeki engelleri kaldırır. Ergonomi ile engellenebilen  sorunların en önemlisi  kas iskelet hastalıklarıdır.
Ergonomi mühendislik, tıp, işletme, iktisat gibi birçok bilimle ilgili olan multidisipliner bir bilimdir.

Niçin Korunma ve Ergonomi?

Kas iskelet hastalıkları tedavi edilmeyip yerleşirse sakatlıklar gelişir. Bu durumda   8-12 hafta gibi uzun süreli ve maliyeti 5000- 8000 ABD Doları olan endüstriyel rehabilitasyon, iş rehabilitasyonu olarak adlandırılan çok disiplinli tedavi programlarına gereksinim vardır. Oysa korunma ve ergonomi en  etkin ve ucuz yöntemdir. Maalesef iş rehabilitasyonu programları ülkemizde yoktur.

Yerleştiğinde   tedavisi çok güç ve pahalı olan kas iskelet hastalıklarından korunmak çok büyük ölçüde mümkündür.  İşletmelerde  gereksiz masraf gibi görünen ergonomi  için yapılan harcamalar, hastalıkların sıklık ve maliyetinde azalma, verimlilikte ve kazançta artış ile artı değer olarak geri dönmektedir.İş sağlığı ve güvenliğinin ve korunmanın temeli olan ergonomi programlarıyla bel ve boyun ağrılarının sıklık ve maliyetinin azaldığı, iş verimliliğin arttığı, yatırımın geri dönüşünün hızlandığı gösterilmiştir. Şirketlerde ergonomi için yapılan harcamalar başlangıçta gereksiz bir yük gibi görülebilmektedir. Farklı iş kollarında ergonomi eğitimi ve ergonomik  iyileştirmeleri  kapsayan programların  uygulanması  ile korunma için harcanan her bir doların tasarruf olarak geri dönüşünün 2000 dolara kadar ulaştığı saptanmıştır. Bir araştırmada ergonomi eğitimi ve sadece sandalye değişikliğini ve ergonomi eğitimini  kapsayan  maliyeti 1000 ABD Doları olan bir ergonomi programının uygulanması ile bir yıl sonunda 25 000 ABD Doları tasarruf  sağlanmıştır.

İstanbul Tıp Fakültesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Anabilim Dalında yürüttüğümüz uluslar arası bir dergide yayınlanan uzmanlık tezi çalışmasında  bir devlet kurumunda bilgisayar kullananlara 2 ay süreyle iş yerinde uygulanan, hastalık hakkında bilgilendirme, vücudu doğru kullanma ve egzersizleri kapsayan  korunma ve ergonomi eğitiminin ağrıyı, sakatlığı ve depresyonu azaltmada  etkin olduğu saptanmıştır.

2008 de gerçekleştirilen bir diğer uzmanlık tezi çalışmasında bilgisayar kullanıcılarında ergonomi eğitimi ve basit ergonomik düzenlemeleri kapsayan ergonomi programının kas iskelet hastalıklarını ve etkilerini azalttığı kanıtlanmıştır.

Endüstrileşmiş Ülkelerde MKİH’ nda Korunmak İçin   Ergonominin Uygulanması

Endüstrileşmiş ülkelerde MKİH’ nın sıklığı ve maliyetindeki dramatik artış nedeniyle acil ve etkin korunma politikaları geliştirilmiş, ergonomi programları oluşturulmuştur. Parasal ve yasal  baskılar ergonomi programlarının uygulanmasını yaygınlaştırmaktadır.

AB ülkelerinde de  MKİH   için milyarlarca Euro harcanmaktadır. Avrupa Birliği  İş Sağlığı ve Güvenliği organizasyonu olan Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı  2007  yılı ‘ kas iskelet hastalığı’ konusunu  seçmiştir. Önümüzdeki yıl   süresince Avrupa Birliği ülkelerinde sürdürülecek olan kampanyaya ülkemizde  Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’ nın   yürüteceği çeşitli etkinlikler ile katılacaktır. 2007’de İTF FTRAD öncülüğünde, İstanbul Üniversitesi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve Endüstrinin işbirliği ile ‘ Çalışma Yaşamında Kas İskelet Hastalıklarından Korunma ve Ergonomi ‘ konulu sempozyum  düzenlenecektir…. ….

Sonuç olarak
Gelişmiş ülkelerde  çalışanlarda kas iskelet hastalıkları   yaygın sağlık sorunudur. Ülkemizde çalışmaların yetersizliği nedeniyle bugün sorun  gizlenmiş  gibi görünmektedir. Fakat çalışanların, işverenlerin ve toplumun kas iskelet hastalıkları ve ergonomi konusunda bilinçlendirilmesi ve  yasanın uygulanmasıyla  yakın gelecekte konunun  hak ettiği ilgiyi görmesi beklenmektedir.

Prof. Dr. Emel Özcan
İ.Ü İstanbul Tıp Fakültesi Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı Kas İskelet Hastalıkları ve Ergonomi Birimi Sorumlu Öğretim Üyesi
www.ergomistanbul.com