Kemik İliği Nakli

Hematolojik kanserlere hangi kanserler dahildir? Hematolojik kanserlerin ortak belirtileri var mıdır? Lenfoma nasıl bir hastalıktır? Kadınlarda mı yoksa erkeklerde mi daha çok görülür? Lenfoma tanısı alan bir hastanın takibi nasıl yapılır? Löseminin kaç tipi vardır? Lösemi ne tür yakınmalara yol açar? Löseminin belirtileri nelerdir? Kemik iliği nakli nasıl bir tedavidir? Alıcıyla verici arasında uyum ne kadar önemlidir? Kimler verici olabilir?

Memorial Şişli Hastanesi Hematoloji ve Tıbbi Onkoloji Uzmanı Doç. Dr. Darda Bayraktar, kemik iliği nakli ve kemik iliği nakli tedavisi gerektiren hastalıkları Sağlığım İçin Herşey’de anlattı.

KANLA İLGİLİ KANSERLER

. Hematolojik kanserlere hangi kanserler dahildir?
“Hematolojinin içerisine kanla ilgili kanserler girer. Kan kanseri denir ama herkesin aklına önce akut lösemi gelir. Ancak lösemiler, lenfomalar, multipl miyelom ve daha ender görülen başka kanla ilgili kanserler de vardır. Bunların tedavisinde kemik iliği nakli kullanılır. Akut lösemiler yüksek doz kemoterapi gerektirir; ondan sonra yüksek riskli olanlarda kemik iliği nakline gidilir. Lenfomalı hastalara ise genelde en başta nakil yapılmaz. İlk tedavi verildikten sonra nüks ederse otolog kemik iliği nakli yapılır. Multipl miyelomlu hastalar genelde daha yaşlı olur. Onlarda ise ilk tanı anında belli bir kemoterapi sonrasında otolog nakline gidilir.”

. Hematolojik kanserlerin ortak belirtileri var mıdır?
“Hastalığa göre değişmesine rağmen ateş, gece terlemesi ve kilo kaybı ortak belirtilerdir. Gece terlemesi, her gece ve iç çamaşırı değiştirmeyi gerektirecek kadar olan bir terlemedir. Sebebi olmayan ve bir haftadan daha uzun süren ateş de bizim için önemlidir.”

‘‘KAN KANSERLERİ METASTAZ YAPMAZ’’

. Lenfoma nasıl bir hastalıktır? Kadınlarda mı yoksa erkeklerde mi daha çok görülür? Hangi yaş grubunda ortaya çıkar? Lenfomaya özgü ve lenfomanın cinsine göre birtakım başka belirtiler de var mıdır?
“Lenfoma, hodgkin ve hodgkin dışı lenfoma olarak ikiye ayrılır. Hodgkin lenfomalar genelde çocuklarda, genç erişkinlerde (20-30’lu yaşlarda) çıkar. Hodgkin dışı lenfomaların ise 100’e yakın tipi vardır. En sık görülenleri genelde orta yaş civarında bize gelir. Bunların erkek ya da  kızlarda görülme oranı tiplerine göre değişir. Mesela mantle hücreli lenfoma genelde erkeklerde görülür. Lenfoma hastaları genelde lenf bezinde şişlik şikayetiyle gelirler. Lenfoma lenf bezinin kanseri diye geçer ama her zamanda lenf bezinin şişliğiyle gelmez. Lenfositler yani bu kanseri yapan hücreler tüm vücutta dolaşabilir. Midede, bağırsakta, pankreasta, memede başlayıp oradan diğer lenf bezlerine veya kemik iliğine de gidebilirler.  Metastaz kelimesi lenfomalar için kullanılmaz. Çünkü lenfomalar ve diğer kan kanserleri akışkan kanserlerdir. Kanda dolaşırlar; bir noktadan bir noktaya sıçramazlar. Bu kanserler en başından beri sistemik bir hastalıkmış gibi kabul edilir.”

LÖSEMİ NE TÜR YAKINMALARA YOL AÇAR?

. Lenfoma tanısı alan bir hastanın takibi nasıl yapılır?
“Lenfomalı bir hastanın tedavisinin doğru seçilebilmesi için patolojinin doğru yapılması çok önemlidir. Çünkü tedavi lenfomanın tiplerine göre değişir. Kimisine bazen tedavi bile verilmeden sadece takip edilir. Takipler de bazen tomografi bazen ultrason bazen sadece kan testiyle olur.”

. Löseminin kaç tipi vardır? Lösemi ne tür yakınmalara yol açar?
“Lösemiler önce akut ve kronik olarak ikiye ayırılır. Akut, birden başlayan ve hastayı zor duruma sokan lösemilerdir. Kan kanseri deyince akla bunlar gelir. Bunların da miyeloid ve lenfoblastik diye iki tipi vardır. Akut lösemilerde hastalar birden başlayan ateş, yorgunluk, solukluk, ciddi morarma ve ciddi kanamalarla gelir. Semptomları birden başladığı için genelde acile gelirler. Akut lösemilerin tedavisine bir an önce başlanmalıdır. Lösemili hastalar enfeksiyona çok yatkın oldukları için ilk tedavi çok önemlidir. Kemoterapi sürecinde yaklaşık bir ay hastanede kalırlar. Hastaların bir kısmı enfeksiyonlardan dolayı bu süreçte kaybedilir. Kronik lösemiler ise yaşlılarda ortaya çıkan, bazen tedavi bile edilmeyen hastalıklardır.”

Doç. Dr. Ulaş Darda Bayraktar

. Löseminin belirtileri nelerdir?
“Hastaların çoğu enfeksiyon, ateş, ciddi kanamalar ve halsizlik belirtileri ile gelir. Çok enderdir bir kısmı da şans eseri kan sayımında düşük olduğu için gelir.”

KAN YAPICI KÖK HÜCRE NAKLİ

. Kemik iliği nakli nasıl bir tedavidir?
“Kemik iliği naklinin gerçek ismi kan yapıcı kök hücre naklidir. Çünkü artık kemik iliğinden alınmamaktadır. Eskiden vericinin kalça kemiğinden kemik iliği toparlanır ameliyatla alınırdı. Artık bir cerrahi işlem yok; damardan kan alınıp filtreden geçirilir ve filtreden geçen kan geri verilir, kök hücreler de dondurulur. Kemik iliği naklinin iki çeşidi vardır; biri otolog denilen hastanın kendi kemik iliğinden yapılan nakildir. Aslında buna nakil demek doğru değildir. Diğeri de allojenik denilen, başka birisinden alınan kemik iliğinin kök hücrelerini hastaya vermektir. Lenfoma ve multipl miyelomda asıl kullanılan nakil otolog nakildir. Buradaki amaç hastaya yüksek doz bir kemoterapi verebilmektir. Bu yüksek doz kemoterapi sonrası hastanın kemik iliği neredeyse sıfırlanır. Sıfırlanan kemik iliğini tekrar başlatabilmek için daha önceden hastanın dondurulan kemik iliği hastaya geri verilir. Burada da cerrahi bir işlem yoktur; normal kan transfüzyonu gibi damardan verilir. Buradaki işi biraz daha riskli yapan şey, yüksek doz kemoterapi verildiği için hastanın enfeksiyona açık olduğu döneme denk gelmesidir. Şu sıralarda otolog nakilden dolayı ölüm oranı yüzde 1-2 civarındadır. Tabii bu hastanın yaşına, genel durumuna göre de değişir.”

‘‘NAKİLDE DOKU UYUMU ÇOK ÖNEMLİ’’

. Alıcıyla verici arasında uyum ne kadar önemlidir? Kimler verici olabilir?
“Kan yapıcı kök hücre naklinde doku uyumu çok önemlidir. Tam uyum olabilmek için de en iyi verici kardeşlerdir. Bir kardeşin tam uyumlu olabilme ihtimali yüzde 25; üç kardeş varsa üçünden birinin uyumlu olabilme ihtimali yüzde 50-60’dır. Herkesin kardeşi yok ama kardeşi olanların hepsi de uyumlu çıkmayabiliyor. Bundan sonraki seçenek de Türkiye’de bulunan yabancı bankalardan tam uyumlu bir verici bulmaktır. Son 3-4 senedir Sağlık Bakanlığı ve Kızılay’ın ortaklığında kurulan TÜRKÖK diye bir bankamız var. Bu bankaya 200 bini geçen sayıda bir başvuru olmuştur. Bağış için bir tüp kan vermek yeterlidir. Bu, laboratuvarda doku tipine ayrılır. İhtiyacı olan bir hastanın o doku tipiyle uyumlu olduğu görülürse kan veren kişi çağırılır ve tekrar kan verir. Bu defa daha detaylandırılmış bir tipleme yapılır. Sonra verici olacaklar 5 gün bir iğne alırlar. Uzun dönemde bir yan etkisi olmayan bu iğnenin kısa dönemde de yaptığı tek şey bel bacaklarda ağrıdır. Ağrı birkaç gün sürüp geçer. Kan yapıcı kök hücre naklinde, kolda damar yolu açılır ve bir koldan gelen kan makinede filtre edilir; sonra kan geri verilir yani bir kan bile vermiş olmuyorsunuz açıkçası. Eğer lösemili bir yakını olan varsa trombosit vermeye benziyor. Çünkü trombosit de ona benzer bir makineden geçer ve kanınızı geri alırsınız.”

‘‘NAKİLDEN SONRA HASTA BİR AY HASTANEDE KALIR’’

. Kemik iliği naklinden sonra hasta ne kadar süre hastanede kalır? Kemik iliği naklinde başarı oranları nedir?
“Otolog kemik iliği nakli için hasta yaklaşık bir ay hastanede kalır. Bunun bir haftası kemoterapi ile sonraki iki haftası enfeksiyona açık bir durum olduğu için onunla geçer. En son hafta ise biraz toparlanma ve kontrol amacıyla hasta hastanede kalır. Bağışıklık sisteminin tam normale dönmesi birkaç ay sürer. Bu süre zarfında da vücut enfeksiyona biraz açık olur. Ama bu, steril bir ortamda yaşayacak kadar değildir. Nakil sonrası hasta dışarı çıkıp yürümelidir. Çünkü asıl sorun halsizlikdir ve kasların yerine gelebilmesi için hareket şarttır. Allojenik nakilde ise işlem biraz daha uzun sürer. Çünkü kan yapıcı hücrelerin yeni bir vücuda alışıp tekrar bağışıklık sistemi başlatması zaman alır. Viral enfeksiyona yakalanma ihtimali de daha yüksektir. Viral enfeksiyonların çoğu vücudumuzda olan virüsler olduğu için steril bir ortama ihtiyaç yoktur. Hastanede kalış bir buçuk aydır. Yiyeceklere biraz dikkat etmek gerekir; bilinmeyen yerden yemek yememeli; etler iyi pişmiş olmalıdır. Özellikle en başlarda kabuklu meyveler yenmesi gerekebilir. Kemik iliği naklinde başarı oranları hastalığın ve vericinin tipine göre değişir. Eğer tam uyumlu bir kardeşten, zaten remisyonda olan bir lösemi için nakil yapılıyorsa 5 sene sonra hastanın lösemisiz hayatta kalma ihtimali yüzde 60-70 civarıdır. Ama tam uyumlu olmayan akraba dışı birisinden bir nakil yapılıyor ve lösemisi de tam kontrol altında değilse bu oran yüzde 20 hatta bazen daha da düşük olabilir.”

. Hematolojik kanserlerin riskini en aza indirmek için nelere dikkat etmeliyiz?
“Lenfomadan veya kan kanserinden korunmak için, bazı genetik riskli faktörleri de varsa yapılabilecek çok şey yoktur. Ama kanserden genel olarak korunmak için spor yapmak, sigaradan kaçınmak gerekir. Erken tanı için en önemlisi sebepsiz yere ateş uzun süre devam ediyorsa veya boyunda koltuk altında bir şişlik giderek büyüyorsa bir an önce doktora başvurulmalıdır.”