Kemik İliği Nakli Hakkında Merak Edilenler

Medicana International Ankara Hastanesi Kemik İliği Nakli Bölümü’nden Prof. Dr. Ender Soydan kemik iliği nakli konusunda bilgiler verdi.

Kemik iliği nakli nedir?
Kemik iliği nakli, immünoterapi denilen hücresel bir tedavidir. Yeni kemik iliği vericinin kök hücrelerinden alınır ve yeni bir yapılanma sağlamak adına alıcıya yerleştirilir. Bu nakil ile bağışıklık sistemi oluşturulur ve sağlıklı hücreler vücuttaki hastalıkla savaşır.

KEMİK İLİĞİ NAKLİ NE ZAMAN UYGULANIR?

Kemik iliği nakli ne zaman söz konusu oluyor?
Kemik iliği nakli bir takım hastalıklarda hastanın durumuna, hastalığın durumuna göre tercih edilen bir tedavi yöntemidir. Bazı hemotolojik hastalıklar için ise tek tedavi yöntemidir.

Kemik iliği nakli hangi hastalar için uygundur?
Kemik iliği nakli pek çok hemotolojik hastalık için uygundur. Bunların başında akut lösemiler gelmektedir. Miyoplatistik sendrom, kemik iliği yetmezliği, mutbimiyelon hastalık, lenfoma gibi diğer hastalıkların tedavilerinde de uygulanır.

KÖK HÜCRE NASIL ELDE EDİLİYOR?

Kemik iliği naklinde kök hücreler nereden elde ediliyor? Nasıl toplanıyor?
Kök hücre elde etmenin iki yöntemi vardır. İlki vericinin dolaşan kanından elde edilebilir. İkincisi de kemik iliğinden elde edilen kök hücredir. İkisi birbirinden farklı yöntemlerdir. Vericinin durumuna ve tercihine göre bu yöntemlerden birini tercih edilir.

KEMİK İLİĞİ NAKLİNE HAZIRLIK

Kemik iliği naklinde hastayı veya vericiyi hazırlık aşamasında nasıl bir süreç bekler?
Hazırlık süreci, vericinin kim olduğuna göre şekillenen bir süreçtir. Örneğin, akraba dışı vericili bir nakil ise bütün tetkikler verici merkezine aittir. Eğer kardeşten nakil yapılacaksa vericiye bir check up yapılır. Önce doku uyumunu aranır. Kan grubu uyumu aranmaz. Yüzde yüz, yüzde doksan doku uyumu ya da bazı koşullarda yüzde elli doku uyumu ile kardeşten nakil yapılabilir. Vericinin hemotolojik bir hastalığı olmaması ilk etapta yeterlidir. Bunun dışında vericinin bir takım hastalıkların var olması da verici olmasına engel olabilir. Tüm hastalıları değerlendirilir. Bu değerlendirme yaklaşık olarak bir gün sürer. Eğer ekstra durumlar ortaya çıkarsa bu süre bir haftaya kadar uzayabilir.

Kemik iliği naklinin farklı türleri var mı?
Kemik iliği naklini iki ana grupta toplayabiliriz. İlki otolog dediğimiz kişinin kendi hücreleriyle nakil olduğu bir durum. İkincisi allojenik nakildir. Bu nakil türünde başka bir vericiden nakil sağlanır.

KEMİK İLİĞİ NAKLİ NASIL GERÇELEŞİYOR?

Kemik iliği nakli operasyonu nasıl gerçekleşiyor?
Kemik iliği aslında diğer nakiller gibi bir ameliyat değildir. Vericinin kolundan kök hücreler toplanır. Hastanın santral merkezi damarına yerleştirilmiş kateter aracılığıyla da aynı kan veriyormuş gibi verilir. Kendi hücrelerini de yine aynı şekilde bir kateter aracılıyla hastaya verilir. Eğer vericinin kemik iliğinden toplanacaksa bu ameliyathanede yapılır. Bu operasyonda verici genel anestezi altındadır. Standart kemik iliği iğneleri ile vericinin kalça kemiğinin arka kısmından kilosuna göre yaklaşık olarak 1 litre civarında bir kemik iliği alınır. Eğer kişinin kendi hücrelerini verilecekse; yani dondurulmuş hücreler veriliyorsa 15-20 dakikalık bir işlemdir. Eğer kemik iliği toplanmışsa vericiden, kemik iliğinin verilmesi bir saati geçebilen bir süreçtir.

İşlem sırasında acı ya da ağrı hissediyor mu hasta?
Bu işlemler sırasında herhangi bir ağrı ya da acı olmaz. Bir tek kan grubu uyumsuz yapılıyorsa bazen karın ağrısıyla giden hemoliz bir durum ortaya çıkabilir. Eğer kendi hücrelerini verilmişse yani otolog nakil yapılmışsa bu hücreleri dondurulur. Bu hücrelerin dondurulmasında kullanılan maddenin de bazı yan etkileri olabilir.  Bunlar bulantı, kusma, karın ağrısı, ateş basması gibi bir takım yan etkiler olabilir.

Operasyon sonrasında hastanın hastanede yatışı söz konusu mu?
Kemik iliği naklinde hücreleri hastaya vermeden önce bir hazırlık rejimi dediğimiz ya da hazırlık tedavisi dediğimiz bir süreç vardır. Hastalığın ne olduğuna, hastanın yaşına göre ya da hastanın nakil sırasındaki durumuna göre bir hazırlık tedavisi yapılır. Bu tedavi genelde -14,-7 gibi bir zamanda başlayıp sıfırıncı gün dediğimiz hücreleri verdiğimiz gün de sonlanıyor. Bundan sonraki zaman yani vericinin hücrelerinin hastanın kemik iliğine yerleşip orda çoğalıp fonksiyonel hale gelebilmesi için geçen zaman 2- 3 hafta gibi bir zaman oluyor. Bazı nakillerde 4 haftaya kadar uzayabiliyor.  Ama genellikle 14-18 en fazla 20 gün civarında süren bir süreç. Hasta bu süreci hastanede geçiriyor. Nakilden hemen sonra bir takım yan etkiler de olabiliyor bu tür olası durumlar da hastanın biraz daha hastanede yatmasını ne den olabiliyor.

Prof. Dr. Ender Soydan

KEMİK İLİĞİ NAKLİ SONRASI…

Kemik iliği nakli sonrası hastayı neler bekler?
Kemik iliği nakli çok masum bir tedavi seçeneği değil. Sonuçta bir insanın içine başka bir insanın bağışıklık sistemiyle birlikte hücreleri yerleştiriliyor. Dolayısıyla birçok yan etkisi olabilir. Bu yan etkilerin bir kısmı erken dönemde ortaya çıkabiliyor, bir kısmı ise 3, 5 yıl sonra ortaya çıkabiliyor. Bunların en sık görüleni graft versus host hastalığı denilen verici hücrelerin alıcıda yaptığı reaksiyondur. Verici hücreleri her ne kadar yüzde yüz uysa da bazen hastanın kemik iliğine yerleşip hematolojik tablosunu düzeltirken vücudun başka yerlerine saldırıya geçebilirler. Cilt döküntüsü, karaciğer bozukluğu, mide-bağırsak sisteminde bir takım yan etkilere neden olabilirler. Bu en sık gördüğümüz yan etkilerden biridir. Bu erken dönemde olabilir ya da uzun vadede kronikleşmiş şekilde devam edebilir.

Yurt dışında yaşayan Türk hastalar ya da yurt dışındaki kişiler Türkiye’ye gelip kemik iliği nakli olabilir mi?
Yurt dışında yaşayan Türk hastalar ya da yurt dışındaki kişiler Türkiye’ye gelip kemik iliği nakli olabilir. Ülkeler arasındaki yasal düzenlemeler, sağlık geri ödeme sigortaların koşulları eğer bunu sağlıyorsa ya da hastalar kendileri bu tedavinin altından kalkabilecek maddi güce sahiplerse yapılabilir.

Kemik iliği nakli için Türkiye’ye gelecek olan hastalara neler önermek isterseniz? Örneğin bu operasyonlar, işlemler için ne kadar süre ayırmalılar?
Öncelikle hastanın ve vericinin kemik iliği nakline uygun olup olmadığını bilmek gerekiyor. Bu tür konularda bilgi almak için de gelebilirler. Eğer her şey tamamsa; yani nakle uygun bir hastayla karşı karşıyaysak, verici varsa, doku testleri uyumlu ise hastanın geçireceği nakil hazırlık ve değerlendirme süreci bir haftayı geçmez.

KEMİK İLİĞİ NAKLİ KESİN ÇÖZÜM MÜ?

Kemik iliği nakli kesin çözüm müdür?
Kemik iliği nakli bir takım tedavilere daha üstün olan bir tedavi seçeneğidir. Bazı hastalık grupları için de kür dediğimiz; yani hastalığı ortadan kaldırabilecek tek tedavi seçeneğidir. Ama bütün tedaviler gibi yüzde yüz başarısı olan bir tedavi seçeneği değildir. Dolayısıyla hiçbir zaman hastaya ‘Siz nakil oldunuz, artık bu hastalıktan kurtuldunuz. Bir daha bu hastalıkla karşı karşıya gelemeyeceksiniz.’ şeklinde bir şey söyleyemiyoruz. Her hastalık için bir başarı oranı var; ama bu başarı oranı hiçbir hastalık için yüzde yüz değildir.

KEMİK İLİĞİ NAKLİ SONRASI DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER?

Son olarak kemik iliği nakli sonrası hastalar nelere dikkat etmeli bu konuda mesajlarınızı alabilir miyiz?
Kişinin kendinden alınan kök hücreler yapılan bir nakil demek aslında kök hücreleri aracılığıyla yaptığımız bir tedavi değil, yüksek doz tedavi vermek amacıyla yapılan bir tedavidir. Burada hedef hastaya maksimum dozda kemoterapi verebilmektir. Kök hücreler de hastanın kemik iliğini bu yüksek dozda ilaçların yan etkisinden koruyabilmek amacıyla verilir.  Bu tür nakillerde çok uzun süreçli bir yan etki profili yoktur. Yaklaşık 6. ay gibi bir süreçte, nakil sonrası azalmış olan bağışıklık sistemi kendi kendini toparlamaya başlar. Ama kardeşten yapılan nakillerde bağışıklık sitemi daha uzun bir süreçte baskı altındadır. Hastayı taburcu ederken birçok kural konulur. Hayatında bir iki yıl kadar bu kısıtlamalara dikkat etmesi gerekir.  Bu kısıtlamaları yeme, içme, evdeki yaşam ve hijyen koşullarını kapsar. Enfeksiyonu milimalize etmeleri gerekir. Enfeksiyondan korunmaları en önemli konudur. Hastalıklı kişilerden uzak durmalılar, çok tozlu ortamlarda durmamalılar. İkinci yıl sonunda aşılama programı da sonra eriyor ve artık normal hayatlarına dönebiliyorlar.