Kolesterol İlaçları Nasıl Kullanılmalı?

SÖYLEŞİ: Demet DEMİRKIR

Kolesterolü yüksek kişilerde hem içten hem dıştan yağlanan damarın esnekliğini kaybetmesi ve kan pıhtılaşmasının artması sonucunda damar tıkanıklıkları meydana geliyor. Damardaki tıkanma, hangi organda meydana geldiyse ona göre beyin kanaması, beyin damarlarının tıkanması, felç ve enfarktüs gibi olaylara zemin oluşturuyor. Bu hastalıkların önüne geçmek içinse kolesterol ilaçlarından yardım alınıyor.

Daha çok orta yaş nüfusta görülen kolesterolde yalnızca kolesterol ilaçlarının çözüm olmadığı aynı zamanda kişinin diyet yapması da tavsiye ediliyor.

İstanbul Tıp Fakültesi Farmakoloji Anabilim Dalı’ndan Prof. Dr. Aykan Canberk ile kolesterol ilaçları üzerine ayrıntılı bir röportaj yaptık.

Kolesterol ilaçlarının başka hangi hastalıklarda kullanıldığı, kolesterol ilaçlarının karaciğer üzerindeki etkisi, böbrek hastalarının kolesterol kullanımında dikkat etmesi gerekenler, bu ilaçlar kas ağrıları yapar mı, kolesterol ilaçları ve beslenme, kolesterol ilaçlarının kalp hastalıklarındaki yeri, ilaçların yan etkisi olan cinsel işlev bozukluğu, kolesterol ilaçları kullanılırken hangi ilaçlar ve hangi gıdalardan uzak durulmalı, ilaç kullanımıyla birlikte yapılmaması gerekenler, kolesterol ilacı kullanan kişilerin ne zaman ilaçlarını bırakabileceği gibi merak edilen soruları Prof. Dr. Aykan Canberk’e sorduk.

. Kolesterol ilacı nedir, hangi durumlarda kullanılması önerilir?
“Günümüzde ateroskleroz ya da halk arasındaki adı ile damar sertliği, genel olarak 40 yaş üstü orta yaştaki nüfusta sık görülen, kardiyovasküler hastalıkların ölüm nedenlerinin başında gelen bir hastalıktır. 
Bu hastalığın sorumlusu da kandaki yağlar; trigliserid, iyi huylu kolesterol, kötü huylu kolesteroldür. Kandaki yağlar arasındaki dengenin bozulması sonucunda damarlar hem içten hem de dıştan yağlanır.

Böylece damar,  esnekliğini yitirir ve adeta kırılgan bir cam boru haline gelir. Sonra, kanın pıhtılaşma eğiliminin artması ve kan basıncının yükselmesi de damar tıkanmasına ya da yırtılmasına yol açar. Bu, hangi organı besleyen damarda olmuşsa, ona göre, beyin kanaması, beyin damarlarının tıkanması, felç, enfarktüs gibi olaylar ortaya çıkar.

Bunların önlenmesi için kolesterolü yüksek olan kişilerde bu rahatsızlıklarla mücadele edilmesi gerekiyor. Son zamanlarda trigliserid yüksekliği çok daha fazla önem kazanmıştır. Tabii ki diyetin yanı sıra birtakım ilaçlar kullanılıyor. Diyetle birlikte kişilere kolesterol düşürücü ilaçlar öneriliyor. Halk arasında bu ilaçlara kolesterol ilaçları deniliyor. Kolesterol ilaçları bu sorunları çözmek için kullanılıyor.”

. Kolesterol ilaçlarını yalnızca kolesterol hastalarına mı öneriyorsunuz? Bu ilaçlar başka hastalıkların tedavisinde kullanılıyor mu?
“Bu tip ilaçların günümüzde pek çok faydasının olduğu gözlemlenmiştir. Örneğin, bazı diyabetli kişilerde diyabetin sebep olduğu görme hasarını önlediği  ileri sürülmüştür. Diyabetiklerde oluşan böbrek hasarının da gelişimini yavaşlattığı hatta önlediğini gösteren yayınlar vardır.

Bazı araştırmalarda kronik akciğer hastalarında; özellikle astımın sebep olduğu pulmoner hipertansiyonda da akciğerde bağ dokusu gelişimini azaltarak, bu olayı geriletebileceğini savunan çalışmalar da bulunmaktadır. Ancak kolesterol düşürücü ilaçların sağ kalbe yansıyan iyileştirici etkisinin başka büyük çalışmalarla kanıtlanması gerekmektedir. 
 
Son zamanlarda damar sertliğinin, Alzheimer ve Parkinson gibi hastalıklarla ilişkili olabileceği ileri sürülmüş, bu hastalıkların oluşmasında ve hastalığın seyrinin yavaşlamasında kolesterol düşürücü tedavinin faydalı olabileceği ortaya atılmıştır. Kolesterol ilaçlarından bu konularda fayda bekliyoruz. Ancak bunun için henüz zaman erkendir.

Kolesterol ilaçları kanın pıhtılaşma sistemini de bozuyor. Halk tabiriyle kanı sulandırıyor. Damar hastalıklarında özellikle faydası olduğu gibi bazı, kardiyomiyopati dediğimiz kalp hasarları yapan birtakım hastalıklarda da bu ilaçlardan fayda umulmakta ve beklenmektedir. Tüm bunlar ön çalışmalardır ama olumlu belirtiler göstermekle beraber daha büyük çalışmalara ihtiyaç var.”

“PASİF İNSANLARDA DİYABET EĞİLİMİ GELİŞİYOR”

. Yüksek kolesterol ve düşük kolesterol tedavisinde kullanılan ilaçların farkları nelerdir?
“Düşük kolesterolde ancak beslenme bozukluğu varsa onun düzeltilmesi yoluna gidilebilir. Beslenme ve enerji dengesi ayarlanarak düşmüş olan kolesterol düzeyi normal düzeye çekilebilir. Halk arasındaki adı ile iç guatr dediğimiz hipertiroidi de bazen kolesterolü düşürebiliyor.

Başka bir ifade ile kolesterolü düşüren rahatsızlığın ne olduğunun bulunması ve o hastalığın tedavisinin yapılması gerekiyor. Tüm bu iyi haberlere karşın, kan kolesterolünü çok düşürmenin kanser gelişimini artırabileceğini ve bazı psikolojik rahatsızlıklara yol açabileceğini ileri sürenler de vardır.

Yüksek kolesterol tedavisinde uluslararası kılavuzların ışığı altında hareket edilmektedir. Bunun için kan lipid değerleri,  aşağı yukarı standart hale getirilmiştir.

Son yıllarda,  bu değerler güncellenmiş ve kolesterol tedavi hedefinde de bu rakamlar önem kazanmıştır. Kolesterol eskiden 250 mg’ye kadar kabul ediliyordu şimdi ise 200 mg’nin altında olması tavsiye ediliyor.

İyi huylu kolesterol erkekte mutlaka 50 mg/100’ün üstünde olmalı. Kadınlarınki 40 mg/100 ve üzerinde olmalı. Ancak kadınlardaki yaş olayı arttıkça örneğin, 60 yaşında menopoza girmiş bir kadında 50 mg ve üstü olmasını istiyoruz. LDL kolesterol ya da kötü huylu kolesterolün ise 100 mg’nin altında yani 70 mg, 80 mg, 90 mg gibi olmasını istiyoruz. Bu kişilerde diyabet varsa LDL kolesterolün 100 mg’nin altında tutulması önem kazanmaktadır.

Yukarıda da belirttiğim gibi, Trigliserid de çok önemli, birkaç yıl öncesine kadar normal kan trigliserid değeri 200 mg civarındaydı şimdi ise 150 mg’nin altında olması isteniyor. Ve günümüzde trigliseridin risk olarak daha önemli olduğu söyleniyor.

Mesela kolesterol 200 mg, kötü huylu 100 mg, HDL 50 mg ama trigliserid 500 mg ise risk büyüktür. Bunun mutlaka tedavi edilmesi gerekiyor. Burada en büyük aktör alkolle mücadele ve aktivitedir. Eğer kişi pasifse sabahtan akşama kadar televizyon izliyorsa, hiçbir aktivitesi yoksa ne kadar ilaç yazarsanız yazın o değeri düşüremezsiniz. Bunlarda genelde insülin direnci gelişerek diyabet  eğilimi başlıyor.”

“İLAÇ KARACİĞER ENZİMLERİNİ BOZABİLİYOR”

. Kolesterol ilaçları karaciğerde hasara neden olur mu?
“Genelde halk arasında ve doktorlar arasında bu durumdan korkan çok kişi var. 
Aslında o kadar korkulacak bir şey yok. Kandaki yağlanmanın etkisi karaciğerin yağlanmasına sebep oluyor aslında; bunu önleme açısından bu tedavi faydalı. 
Karaciğeri bozmuyor ancak karaciğer enzimlerinin bozulmasına neden olabiliyor bazen.
Bunu kontrol etmek için, üç ay sonra hastayı kontrole çağırıyorum ve karaciğer enzimlerine bakıyorum eğer iyiyse altı ay veya bir sene sonra tekrar kontrole çağırıyorum.

Periyodik kontrollerde verilen ilaçların karaciğer hasarı yok denecek kadar az olur. Ama bu durum kişiden kişiye değişebiliyor. Her ilaç gibi bunlarda binde bir ihtimal de olsa hasar yapabiliyor ama genelde verdiğim ilaçlarda bu zamana kadar böyle bir şey görmedim.

Karaciğerde korkulacak bir hasar yapmıyor, bu ilaçları vermekten korkmamak gerekiyor. Bazı doktor arkadaşlarımız bu ilaçları vermekten korkuyorlar oysa sözü geçen ilaçların çok fazla faydası var.”

. Kolesterol tedavisinde kullanılan ilaçlar sinir sisteminde bir probleme neden olabilir mi?
“Bazen yan etki olarak unutkanlık yapabiliyor, bazen uyku kaçırabiliyor ama genelde uyku kaçırma etkisini çok görüyoruz. Eğer böyle bir durum varsa da hastanın bu ilacı öğlen kullanmasını öneriyoruz. Bunların dışında bir yan etki bilinmiyor, küçük çaplı yan etkiler var ama bunlarla hiç karşılaşmıyoruz.”

“BÖBREK HASTALARINDA DAMAR TIKANMASINA BAĞLI ÖLÜMLERİ AZALTIYOR”

. Kolesterol ilaçları böbrekleri nasıl etkiler? Diyalize giren ya da böbrek yetmezliği problemi olanlar kullanabilir mi bu ilacı?
“Bu ilaçların hemodiyalizle atılması mümkün değil. Ancak bu kişilerde karaciğer sağlamsa ki genelde sağlam oluyor. Genelde böbrek hastaları böbrekten değil kalpten ölüyorlar.

Böbrek hastalarında; kalp krizi, hipertansiyon atakları, kalp yetersizliği hızla gelişir. Bunlarda kolesterol ilaçları özellikle damar tıkanmasına bağlı ölümlerin risklerini azalttığından faydaları vardır ve bu ilaçların verilmesi de gerekir. Kolesterol düşürücü ilaçların böbreğe zararı yok zaten bu ilaçlar karaciğerde yakılarak, safra kesesinden bağırsağa gönderiliyor. Yukarıda ifade ettiğim gibi böbrek yetersizliğinde, olumsuz değil olumlu etkileri söz konusudur.

Bu kişilerde mevcut hipertansiyon ve yüksek kolesterol tedavi edilmediğinde hastanın genel olarak böbrek hastalığından önce kalp damar ve beyin hastalığından kaybedilmesi kaçınılmaz gibidir.

“KAS AĞRISI YAPIYOR DİYE İLAÇ BIRAKILMAMALI”

. Kolesterol ilaçlarının yan etkisi olan kas şikâyetleri özellikle kimlerde görülüyor? Kaslara zarar verir mi?
“Genelde az oranda yüzde 1-2 oranında görülebilir. Bine bir, rabdomiyoliz dediğimiz tablo, nadir de olsa ortaya çıkabilir. Bu da bazı kan testleriyle anlaşılabilir. Zaten hekim bunu üç ayda bir, altı ayda bir kontrol ediyor. Kas ağrısı yapıyor diye ilacı kesmemek gerekiyor çünkü hepsi az ya da çok kas ağrısı yapabiliyor. Bazı insanlar zamanla buna alışıyor, yan etkiler ortadan kalkıyor ama bazen de ağrılar artarak devam edebiliyor.

Özellikle sırt ağrısı, bacak ağrısı, omuz, kol ağrıları ön plana çıkıyor. Bu ağrılar gittikçe artıyorsa hekim kontrolünde ilaç değişimi yapılabilir. A ilacı ağrı yapıyorken B ilacı daha az ağrı yapabilir. Ancak ilacın tümden bırakılması sözkonusu değildir.”

“KALP YETERSİZLİĞİNDE DE KULLANILIYOR”

. Kalp hastalarının bu ilaçları kullanması önerilir mi?
“Kalp damar hastalarında, kolesterol düşürücü ilaçların özellikle damardaki birçok fonksiyonda düzelme sağladığı gösterilmiştir. Kalp ve damar içinde, kanın kayıp akmasını sağlayan bir örtü ya da zar mevcuttur. Tıp dilindeki adı ile endotel ve endokardın bozulmuş yapısında düzelme yaparak, tıkanma ya da yırtılma eğilimine giren bu zarın işlevini düzeltirler.

Son yapılan çalışmalar kolesterol tedavisinde kullanılan ilaçların damar iç zarı üzerindeki oksidatif stres’i de baskıladığını bunun da damar yapı ve işlevinin düzelmesinde önemli rol oynadığını göstermiştir.

Kanserde oksidatif stresin çok büyük rolü olduğu söyleniyor son 8-10 yıldan beri. Kolesterol ilaçlarının kanserde de olumlu rol oynadığını söyleyenler var. 
Kolesterol ilaçları antioksidan etki gösterir ve serbest radikalleri azaltarak kolesterolün oksitlenmesini ve ona bağlı damar sıvama olayını engeller. 
Bu nedenle kalp damar hastalarında kullanılıyor ayrıca bazı kalp yetersizliklerinde de fonksiyon bozukluğu olan kalp hastalarında da olumlu yönde etkisi olduğu savunuluyor.”

“KOLESTEROL HASTALARI YARI VEJETARYEN OLMALI”

. Kolesterol ilacı kullanan kişiler beslenmesine dikkat etmeli mi? Kolesterolü yükselten gıdalardan tamamen uzak mı durmalı?
“Kolesterol ilacı kullananlar kesinlikle beslenmelerine dikkat etmeli çünkü tek başına ilaç tedavisi yeterli değildir. Özellikle karbonhidrat rejimi çok önemlidir çünkü ekmek, şeker, un tüketildiğinde kanda yağa dönüşüyor. Yine bazı proteinler de kanda yağa dönüşüyor. Kolestrol ilacı içilse de beslenme progranı için bir diyetisyenden destek alınmalı ve kesinlikle perhiz yapılmalıdır.

Alkol tüketimi, sigara tüketimi de kolesterolü olumsuz anlamda etkiliyor. Bunları da kullanmamak gerekir.

Süt, yoğurt gibi gıdaların da yağsız olanlarını tercih etmek daha doğru olacaktır. 
Bu kişilerin yarı vejetaryen olması gerekiyor. Yeşillik ve sebzeler tüketilmeli ve normal ekmek yerine kepekli ekmekler tüketilmeli. Kalori alımı kişinin aktivitesine göre hesaplanmalıdır.”

“CİNSEL İŞLEV BOZUKLUĞU, KALP KRİZİ YA DA İNME HABERCİSİ OLABİLİR”

. Kolesterol ilaçları erkeklerde cinsel sorunlara yol açabilir mi? Ne gibi cinsel sorunlar görülebilir?
“Bazı kolesterol ilaçları cinsel sorunlara yol açabilir. Özellikle tansiyon ilaçları başta olmak üzere depresyon ilaçları ve bazı ağrı kesiciler erkekte erektil disfonksiyon yapabilir. Kolesterol ilaçları cinsel işlev bozukluğu yapıyor ama bu sıklık yüzde birin altındadır. Ancak cinsel sorunlara neden oluyor diye ilaç bırakılmamalıdır çünkü bazen ilacın bu yan etkileri zamanla geçebiliyor.

Bazı kadınlarda frijidite denilen cinsel soğukluk meydana gelebilir. Kadınlarda ve erkeklerde orgazmı geciktirebildiği, empotans yapabildiği de söylenmektedir. Genelde bu durumlar düzelebiliyor ve ilaç değişimi ya da ilacı kesmekle hasta düzelebiliyor ama bazen bunun tam tersi de olabiliyor.

Damar sertliğinde erkeğin bozulan ilk organı cinsel organıdır. Çünkü kanlanamıyor, işlev göremiyor. Eğer kişide cinsel yetersizlik varsa bu kişide iki-üç sene sonra enfarktüs riski oluşabilir; cinsel işlev bozukluğu, gelmekte olan bir kalp krizinin ya da inmenin habercisi olabilir. Damar sertliği durdurulabilirse bunun da düzeltilme şansı var.”

. Kolesterol ilaçlarının zararlı olduğuna yönelik birtakım yayınlar var. Bu konu hakkında ne söyleyeceksiniz? 
“Bununla ilgili bazı yayınlar var ki ‘kanser sıklığı arttı’ deniliyor oysa ki tam tersi kansere iyi geldiğini söyleyenler de var. Bu konuda tam anlamıyla bir kargaşa yaşanıyor. Yine bu kolesterol ilaçlarının beyinde bazı hasarlara neden olacağını savunanlar var, bunun tam tersini savunanlar da var. “Alzheimer ve parkinsona ait olumlu etkiler var” diyenler de çıkıyor arada sırada. Anlayacağınız bu konuda tam bir cümbüş yaşanıyor.

Kolesterol ilaçlarının kemikler üzerinde olumlu etkileri olduğunu savunanlar olduğu gibi olumsuz etkilediğini savunanlar da var. Yine aynı şekilde karaciğerin hasar göreceğini söyleyenler var ama biz böyle bir durumla karşılaşmıyoruz.  Ayrıca karaciğer yağlanmasında bu tür ilaçların olumlu etkisini ileri sürenler var… Bu nedenden ötürü ilaç kullanmayanlar ve bu ilaçları yazmayan hekimler bile var…

Doktoruyla iyi diyalog içinde olan kişiler, birlikte hareket ettiklerinde bir problemin çıkacağını zannetmiyorum.”

. Kolesterol ilaçlarıyla birlikte kullanılmaması gereken ilaç grupları var mı?
“Evet, varr. Bazı antibiyotikler, bazı mantar ilaçları, virüs ilaçları, bağışıklık sistemini etkileyen ilaçlar, antidepresan ilaçlar, tansiyon düşürücü ilaçlar, ritim düzenleyici ilaçlar. Bu ilaçların kolesterol düşürücü ilaçlarla birlikte içilmesi gerekiyorsa hastanın, hekimlerine başvurması önerilmektedir.”

. Kolesterol ilacı kullanırken kişilerin dikkat etmesi gerekenler nelerdir? Örneğin içki içmek vs…
“Özellikle alkol karaciğerde ilacın baş düşmanıdır. Antibiyotik, ağrı kesici, antidepresan ilaçları da dahil, bu ilaçlarla alkol alınıyorsa ilacın etkisi iki misli artıyor ve zarar veriyor. Bu durumda kişide karaciğer hasarı görülebilir.

Yemeklere de dikkat edilmesi gerekiyor. Dediğim gibi greyfurt suyunun ilaçla birlikte içilmemesi gerekiyor çünkü greyfurt suyu kanda bu ilaçları biriktiriyor ve ilacın karaciğerde yıkılmasını engelliyor. Karaciğerdeki enzimleri bloke ediyor ve buna bağlı olarak ilaç yıkılamıyor.

Bu yüzden alkol ve greyfurt suyuyla birlikte kolesterol düşürücü ilaçların kesinlikle tüketilmemesi gerekiyor. Kolesterol ilaçlarının sarımsakla da alınmaması gerekiyor çünkü sarımsak iki yönlü tehlike yaratıyor. Biri, doğrudan kendisi, yani sarımsak, kanın pıhtılaşmasını bozuyor diğeri de kolesterol ilaçlarının yapabileceği kanın pıhtılaşmasını bozucu etkisini daha da artırıyor.

Sonuçta beklenmedik  boğaz, diş eti, burun  ve göz  kanamaları, mide, barsak, basur  kanamaları, idrar kanamaları, cilt kanamaları ve buna bağlı  ciltte morarmalar meydana gelebiliyor.

“KOLESTEROL İLAÇLARI ÖMÜR BOYU KULLANILMIYOR”

. Kolesterol ilacı kullanmaya başlayan biri, ömür boyu ilaca bağımlı mı kalır?
“Hayır, bağımlı kalmaz. Değerler normale döndüğü zaman kişiler ilaçsız yaşayabilirler. Hastanın aktivitesi iyiyse, sporunu yapıyorsa ve şişman değilse bu kişinin ilacı bırakma şansı vardır. Bazen ilaçlar zaman zaman verilir. Mesela haftada beş gün verirseniz iki gün vermezsiniz. Bunlar mümkündür, aralıklarla da kullanabilir.

İlaca mahkum kalma gibi bir şey söz konusu değildir. İlaç kesilebilir, dinlenme periyoduna sokulabilir. Halen 90 yaş ve üstünde onlarca hastamız senelerden beri kolesterol düşürücü ilaçlar kullanmaktadır. Bazen yıllarca kullanması gerekebileceği göz önünde bulundurulmalıdır.

. Hangi şartlar oluştuğunda ilaç bırakılabilir?
“Kişi klinik olarak iyileştiği zaman, şikâyetleri geçtiği zaman, örneğin beyin damarlarına bağlı olan baş dönmeleri geçtiği zaman, kolesterol 200 mg’nin altına düştüğü zaman, kötü huylu kolesterol 100 mg’nin altına düştüğü zaman ilaç bırakılabilir. Bu tamamen kişinin genel durumuna bağlıdır ve buna hekim karar vermelidir. Tabii istenmeyen etkiler ortaya çıktığında da ilaç bırakılmalıdır.”

. İlaç kullanmadan kolesterolü düşürmek mümkün mü?
“Evet, bunu kabul etmek lazım ki; ilaç dışında da kolesterol düşürülebilir. İyi bir diyetle ve dengeli beslenmeyle, yarı vejetaryen olarak, sporla, kişiler kolesterollerini dengede tutabilirler. Spor anlamında önerim ise günde bir saat yürüyüş olacak, yüzme, tenis gibi sporlar önleyici faktörlerdir.

Bazı insanlarda kolesterol normal çıkıyor mesela kişi 140 kilo ama kan kolesterolü 200, HDL’si 80, kötü huylu kolesterolü 70 olanlar da var. Bu kişiler çok risk altındadır çünkü yağ depolanmıştır ve bu yağ eriyip kana karışır. Bunu yapan da stres faktörüdür. Anne baba ölümü, kardeş ölümü, eşten ayrılma, iş kaybı, hapishaneye düşme gibi faktörlerle de kolesterol yükseliyor.

Burada, göbek çevresi erkekte 94 cm, kadında da 84 cm.’den  fazla olması normal kan kolesterol düzeylerine rağmen kişilerin alarma  geçmesini gerektirmektedir. ”

“HASTALIKLA BİRLİKTE TEDAVİ EDİLMELİ”

. İlaca rağmen kolesterolü düşürülemeyen hastalarda tedavi yaklaşımı nasıl oluyor?
“Böyle bir durumla karşılaşılırsa altında yatan başka bir hastalık var demektir. Tiroid, bazı genetik hastalıklar ve bazı metabolik hastalıklardan kaynaklanabilir. Bunların mutlaka tedavisi gerekmektedir. Mesela diyabet burada en büyük sebep. Diyabetin kontrol altına alınması lazım, diyabet tedavi edilmezse kolesterol tedavisinden sonuç alınamaz.”